Morgunblaðið - 02.02.1972, Blaðsíða 18

1 á í .l
1 t.f i.i 'l i.
JJlJL
18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 1972
Breyting
ú opnunartíma
Við biðjum viðskiptavini vora að athuga að
frá og með 1. febrúar 1972 eru skrifstofur
vorar lokaðar á laugardögum. Þess í stað er
skrifstofutími á mánudögum kl. 08,30—12.00
og 13.00—17,30 og þriðjudögum—föstudög-
um kl. 08,30—12.00 og 13.00—17.00.
BRÆÐURNIR ORMSSON,
Lágmúla 9.
Gfípio
gacsina
a meoan
hún gef sf I
Kanpið SKODA strax því næsta sending hækkar í verði.
Aðeins örfáir bíiar til afgreiðslu nú þegar.
SKODA COUPE
110R
KR. 273.000.00
Til öryrkia
KR.d93.000.CO
SKODA 1101 KR. 232.000.00 - SK0DA 100L KR. 227.000.00
Til öryrkja ea. KR. 155.000.00 Tíl öryrkja ca. KR. 152Æ00.00
SK0ÐA 100 KR. 211.000.00 KR. 213.000.00
Til öryrkja ca. KR. 141.000.00 Til öryrkja ca. KR. 143.000.00
TÉKKNESKA
BIFREIÐAUMBOÐIÐ
Á ÍSLANDi H.F.
AUÐBREKKU 44 - 46. SÍMI 42600. KÓPAVOGJ
Þórarinn Helgason:
Jarðvegseyðing
Ég kýs grein þessari ofanrit-
að heiti, enda þótt fjallað verði
um fleiri atriði en jarðvegseyð-
ingu í þrengstu merkingu þess
orðs. Sú plága hefur gengið yfir
landið um margar aldir, en þó
verður að segja sem er, að al-
mennur skilningur á varnarráð-
stöfunum hefur verið af skorn-
um skammti til þessa.
Sandgræðsla rikisins hefur
unnið stórvirki til uppgræðslu á
foksvasðum, þar sem sandur hef
ur orðið laus og gengið á gróð-
urlendi. Hinu hefur ekki verið
gefinn gaumur sem skyldi, að
valllendi (moldarjarðvegur) er
að blása upp í stórum stíl. Að-
gerðir gegn þeirri hættu eru
naumast teljandi. Mikill land-
verndaráhugí er nú vakinn með
þjóðinni og er það ekki vonum
fyrr. í>etta málefni fékk ónógan
Skilning, þegar Hákon Bjarna-
son, s'kógræktarstjóri, hreyfði
því fyrst fyrir 20—30 árum. Ár-
ið 1950 kom út bókin Heimur á
heljarþrom eftir ameriskan hof.
und í þýðingu HáJkonar. Eftir-
máJa við bókina ritar þýðandinn,
er sýnir, að hann hefur þá séft
að hverju fara vildi um gróður-
og jarðvegseyðingu á iandi hér.
Föstudaginn 15. okt. 1971 birl
ir Morgunblaðið viðtal við Pál
Sveinsson, landgræðslustjóra.
Páll er vel þekktur að dugnaði
og áhuga. Varð honum sem fyrir
rennurum hans mikið úr því
litla fé, sem sandgræðslan fékk
iengstum til starfseminnar frá
ríkinu. Sízt skyldi vanmeta það,
sem gert hefur verið með góðum
árangri, og er ekki verið að
deila á það, þó að því sé gaum-
ur gefinn, sem á vantar, að upp
blástur í byggðum landsíns sé
heftur. Allir menn ættu að geta
veríð sammála um, að það verk-
efni sé nærtækara og nauðsyn-
legra en græða upp óbyggðir,
en sú virðist nú stefna land-
græðslustjöra (samb. viðtalið).
Þetta sjónarmið hans hlýtur að
miðast við þá meiningu, að heima
fyrir sé búið að gera í þessum
efnum allt nauðsynlegt.
1 þessu sambandi hlýt ég að
minna landgræðslustjóra á
skýrsiu gróðurverndarnefndar
Vestur-SkaftafeUssýslu frá ár-
inu 1969. Þessi skýrsla var send
Landgræðslunni og þar segir:
„Að lokinni athugun er
nefndinni ljóst, að eyðing jarð-
vegs er orðin geysimikil í hér-
aðinu og heldur áfram í stórum
stíl, ef ekki verður hafizt handa
til varnar. Þannig horfir i Skaft
ártungu sums staðar til hrað-
fara eyðingar, sem óhugsandí er,
að bændur fái rönd við reisf, án
mikils stuðnings. Dráttur á að
gerðum felur í sér áhættu um
stóraukna landeyðingu, og þar
sem enn er litið að lagfæra, get-
ur orðið erfitt viðfangs síðar.“
En hvorki í Skaftártungu né
annars staðar í héraðinu hefur
verið aðhafzt hið minnsta til. úr
bóta á land- og gróðureyðingu,
sem nefndin upplýsti í skýrslu
sinni. Þetta er ef til viil skiljan-
legt, ef svo er sem virðist, að
landgrasðslustjóri láti svo á, að
heimalönd séu það vel á sig kom
in, að þar þurfi ekki um
að bæta. Gróðurverndarnefndin
er ekki á sama máli. Húh fór um
aha hreppa sýslunnar og þó
hvergi nærri til hlítar, og alls
staðar voru hættur yfirvofandi.
Ég læt skýrsluna enn tala:
„Sandur gengur mjög á Bruna
sand frá víðáttumiklu foksvæði
við Hvalsíki. Hefur sandurinn
þegar valdið stórko.stlegri eyði-
leggingu á engjum og hagbeit í
landi Orústustaða og vofir yfir
eyðing á löndum fleiri jarða.
Annað föksvæði hefur mynd-
azt á Brunasandi nálægt bagn-
um Sléttabóli og veldur áfoki á
tún og útengi."
1 niðuriagsorðum nefndarinn-
ar má sjá að foksvæði þessi eru
í hennar auguim háskaleg. Þar
segir:
. . . „Þess vegna minnir hún
sérstaklega á nauðsyn þess, að
strax á næsta vori verði hafizt
handa um heftingu sandfoks á
Brunasandi."
Áfok af Brunasandi berst auð
veldlega út í Landbrot, þegar
vötn eru undir isi. Eru ekki
mörg ár síðan margar jarðir í
Suður-Landbroti fengu á því að
kenna og á einum bæ þar mynd
aðist í túni há sanddyngja. Aug-
ljóst er, að langvarandi þráviðri
í austnorðaustanátt gæti vaidið
hér óbætanlegu tjóni.
í skýrslu gróðurvemdar-
nefndar segir um Hvammshrepp:
„Uppblástur í hreppnum er
geigvænlegur á mestallri vall-
lendisjörð.
í Hafursey og Hjörieifshöfða
er mikill uppblástur og kjarr
mjög að eyðast í Hafursey. Sel-
fjall er að miklum hiuta blásið
upp. Mjög mikiil uppblástur er
í Háisum og Glámshvömmum í
Höfðabrekkulandi og stóru
svæði meðfram Illagili að aust-
an. Á Víkur- og Arnarstakks-
heiði er mjög blásið upp. ínnan
við heimagirðingu Heiðarjarða
eru óhemjustór uppblásturs-
svæði. Á Felli er geysileg jarð-
vegseyðing. Önnur verstu upp-
blásturssvæðin eru, að áldti
nefndarinnar, í iandi Daia,
Ness, Skammadals, Gilja og
Hvammsjarða."
Ég, sem þessar linur skrifa, er
málum þessum kunnugastur í
Vestur-Skaftafellssýslu, en þó
veit ég að víða er pottur brot-
inn. Grafningurinn talar sínu
máli. Þar gefur á að líta ömur-
lega sjón; birkið þar á stórum
svæðum orðið að fauskaskógi,
sem æpir á mann eins og grá-
hvlt beinagrind tærð öllu holdi,
og jörðin nauðbitin, sem færíst
ört í aukana til eyðinigar. Haga
víkin innan girðingar ber annan
og tignari svip en umhverfið.
Því líkur skyldi Grafningurinn
verða og gæti orðið.
Hvernig væri að taka hann
undir sumarbústaði? Það mættu
þorpsbúar í Ámessýslu hug-
ledða. Og vel á minnzt er ekki
ástæða til að lita þetta fólk sem
annars staðar í þéttbýli vinsam-
lega? Ég veit ekki betur en sam
tökin Landvemd treysti á sjálf-
boðavinnu fólksins í þéttbýlinu
til landgræðslu- og gróðurvernd
árstarfsins. Þetta er, ef til vill
meginkjami þessa málefnis. Eígi
landvernd og uppgræðsla að
haldast í hendur svo að um
muni, þarf mikinn fjölda af
fólki. Milljón og aftur milljón
króna þyrfti til að borga þvi
kaup. Sjálfboðavinnunni á að
taka opnum örmum og það verð-
ur bezt gert með því að styrkja
Landvernd með myndarlegu
fraxnlagi frá ríkinu, en vel að
merkja: í því trausti að ekki sé
rokið með fræ og áburð ínn í
óbyggðir, þar sem því kann að
verða á glæ kastað. Landvemd
er nauðsyin á að eiga bál til
flutnings á fólki og öðrum nauð
synjum í sambandi við ferðir út
á land.
Oft heyrir maður foændum hali
mælt fyrir skilningsleysi á gróð
urvemdarmálefnum. Ekki skai
ég um það dæma yfirleitt, en
bera vil ég sakir af vestur-
skaftfellskum bændum - hvað
þetta snertir. Sem einn gróður-
nefndarmanna í sýslunni þakka
ég þeim alla fyrírgreiðslu og
mikinn vilja til að leiða nefnd-
ina í ailan sannleika. Sumir
höfðu frá því að segja, að heil-
ar valilendistorfur hefðu ger-
eyðzt í þeirra tíð og hörmuðu að
hafa séð á eftir moldinni á haf
út. Og hvenær kemur röðin að
þessari torfunni eða hinnd að
fara sömu leið?
Þjóðviljinn hefur birt viðtal
við Benedikt frá Hofteigi um
gróðurfar á íslandi o.m.fl. Bene-
dikt er vitur maður, en misvitur
talsvert, sem kemur í ljós í við-
ta)inu.
Vil ég leyifa mér að atfgreiða
sumt af því, sam hann segir, í
iikinigu við hans orðalag og láta
það heita fónatal. Beneddkt er á
köflum allvisindalegur, talai
um koisýru og hárpípukraít.
Geri ég ekkert með þetta, hvorki
til né frá, en hef reynslu mina
að vegvisi.
Benedikt telur að allt land sé
jafngott til sauðí járræktar.
Skiptir þá engu máli á hvaða
grösum kindin nærist? Sauðkind
in er matvönd og þarf að geta
valið sér grös til að nærast á.
Hann segir: Sauðfé leitar í
sneggjuna og lætur Beneddkt mel
gresið hjá Björgvin í Garði í
Mývatnssveit bera því vitni. Nú
hefur sneggja fleiri merkingar
en eina og í engri á hún við um
melgresi.
Þegar ég fór um Grafninginn
í júlimánuði si. sumar, sá ég
ekki merki þess að sauðfé leit-
aðí í sneggjuna, heldur frá
henni. Svo nauðbitinn var út-
haginn, að graslaust mátti heita
um hásumarið. Kindin ræktar
fóðrið sitt, segir Benedikt.
Aldrei hef ég séð merki þess, að
kindaspörðin frjóvguðu úthag-
ana, þar sem þau lenda á víð og
dreif. Hins vegar kemur greíni-
lega í ljós, að land, sem er frið-
að fyrir allri beit, grær betur
og safnar meira grasi. Þetta gæti
ég sýnt Benedikt austur í Land-
broti, þar sem annars vegar girð
ingar er friðað land en hins veg-
ar ekki. Enginn mun ætlast til
þess að land sé girt og friðað
um aldur og ævi, þó að sbkt
þyrfti að vera meðan gróður er
að ná rótíestu. Ég vil heldur
ekki fullyrða, að undir öllum
krinigumstæðum þurfi að friða
iand, sem tekið er til upp-
græðslu.
Margt kemur manni spánskt
fyrir sjónir og ókunnuglega í við
talinu við Benedikt, einnig
það, að þeir í Hvalfirðinum
skuii brenna sinuna af
túnunum og upp um öll
fj'öli. Sauðkindin virðist að hans
dórní vera bezta vörnin gegn
uppblæstri og gróðureyðingu.
Hér stangast á skoðanir okkar
og reynsla verulega. Ég vil á-
líta að báðir hefðum við Bene-
dikt jafnmiklar mætur á sauðfé
og skilningur okkar á gildi þess
að sama skapi. En ég heid að
óskhyiggja hans ráði stundum of
mikið ferðinni. Veit ég þó, að
land er misþolið gagnvart beit
og sama regla á ekki alls staðar
við.
Fyrir allmörgum árum hófst
uppblástur í svonefnda Hæðar-
tagli í Tunguiandi í Landbroti.
Fljótlega mynduðust rof á um
100 m löngu svæði neðst I þess-
ari hæð. Sauðfé hélt sig mikið
við rofin og uppbiásturinn færð
ist í aukana ár frá ári. Hæðar-
taglið var slægjuland og bónd-
inn, sem átti það, vildi koma í
veg fyrir ágengni fénaðar, sem
sótti þar að. Girti hann því land
ið fjárheldri girðingu. Brá þá
svo við, að rofin lokuðust og
allt greri upp svo að nú sjást
engin merki þess, að þar hafi
nokkru sinní verið uppblástur.
Undarlegur má hann vera
þessi hárpípukraftur hans Bene-
dikts, að hann skyldi verða
þessu landi ómáttugur svo að
það fór að blása upp, en vitja
þess svo aftur á sama stað af
fullum krafti. Og að þetta
skyidi bera upp á sama tímann,
þegar sauðfé hætti að nugga sér
i rofunum. Fráleitt er að kenna
sauðfé um allan uppblástur og
jafnfráleitt, að það valdi þar
engu um.
Benedikt hvetur bændur til
mótþróa gegn takmörkum á sauð
fjárhaidi. En gæta skyldu bænd
ur þess að vinna þó ekki gegn
eigin hagsmunum. Fyrir nokkr-
um árum foeyrði ég Hjalta Gests
son ráðunaut greina frá því,
hvaða áforif fjárskiptin höfðu á
fallþunga dilka í Ámes- og
Rangárvallasýslum. Eftir hiðúr-
skurðinn var f járlaust eitt ár og
fénu fjölgaði síðan hægfara, en
jafnt og þétt. Fyrst í stað var
fallþunginm meiri en nokkur
vissi áður daanii til, en hrakaði
eftir því sem árin liðu og fénu
fjölgaði. Að óbreyttum aSstæð-
úm er bændum sunnanJands hag
kvaemt að íeekka sauðfé og
bjamargreiði að teija þeim trú
um annað.