Morgunblaðið - 17.02.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMiMTUDAGUR 17. FHBRÚAR 1972
17
Viðræður
Svía við
E.B.E.
Konnngrshöllin í Stokkhólmi.
FRÁ
HRAFNI GUNNLAUGSSYNI
FRÉTTARITARA MORGUN
BLAHSINS
Stokkhólmi.
RAUNVERULEGAR viðræður
Svía og Efnahagisbandalags Evr-
ópu hófuist nokkru fyrir jól í
elzbu höfuðstöðvum bandalags-
ina í Brussel. Umræðunum verð
ur að öllum líkimdum haldið þax
áfram. Höfuðstöðvarinar standa
við Avenue de la Joyeuae Entrée
— götu hinnar glöðu innreiðair.
Nafn götunnar er eaumast tákn-
rænt á nokkum hátt, en hvort
innreið Svía í bandalagið verður
svo glöð, er erfitt að spá um.
Hingað til hafa viðræðumar ver-
ig mjög vinsamlegar, en eiga þó
líklega eftir að verða bæði lang-
ar og erfiðar, þar siem Sviar hafa
sett upp ótal skiilyrði, sem bamda
lagið er ekki áfjáð að ganga að.
Það sem Efmahagsbandalagið
býður Svíum og öðrum hlutlaus-
um þjóðum eru fríverzlunarsamm
ingar með ákveðnum takmörkun
um, sem ná til ýmissa útflutnings
afurða Svía.
Sænska rí'kisstjórnin hefur lát-
ið í ljós ánægju með tilboðið um
friverzlunarsamnimga, em lítur
aðeims á það sem fyrsta skrefið
af mörgum í átt til mánara sam-
starfs. Svíar halda fast við alla
meginþætti upphaflegrar um-
sóknar sinnar, sem kynnt var fyr
ir ráðherranefnd bandalagsina
10. nóvember 1970. Eitt virðist
þó a'lveg ljóst, að þátttaka Svía
í bandalaginu og gamla hlutleys-
isstefnan getur ékki farið sam-
an. —
Svíair líta svo á, að hugsanlegt
samkomuiag verði skilyrðislaust
að uppfylla þrjú megin atriði. í
fyrsta lagi, að samvinnam sé
byggð á öruggum og traustum
grunmi, sem bæði rikisstjórnir og
fyrirtæki geti gengið út frá í
allri áætlaimagerð.
í öðru lagi, að samvinnan nái-
til fleiri sviða em tolla og verzl-
unar.
í þriðja lagi, að samkomulagið
leggi grundvöll að áframhald-
andi þróurn, sem verði til þess að
samskipti Svía og bandalagsins
verði stöðugt nánari er fram líða
stundir.
Fjórða atriðið mun að öllum
líkindum verða það, sem sænsku
samnimgamennimir koma til með
að leggja höfuðáherzlu á. Ráð-
herramefnd Efnahagsbandaílags-
ins hefur komið fmam með þá til-
lögu, að í ininigangsorðum þess
heildarsamninigs, sem gerður
verður við hlutlausu ríkin, verði
fjallað um áframhaldandi þróun
mánari samskipta. Svíum finnst
slíkt of loðið og vilja að tekinm
verði inn í sjálfan samnimiginn
sérstakur kafli um þetta aibriði.
Séu tekin inn í sjálfan sammimg-
inn föst ákvæði um þróunima,
eru þaiu lagalega bimdandi en
ekki aðeins fróm ósk í inmgangs-
orðum.
Samninigamenn Efnahafsbanda
lagsins munu liklega leggjast á
móti þessari ósk. Af þeirra hálfu
er bent á að tilboðið um fríverzl-
U' narsaimn imgana beri vott um
höfðingsskap af hálfu bandalags-
ins, gagnvairt hlutlausum ríkjum.
Vilji þau fá stærri bita af kök-
unni, verði þau að taka á sig þær
kvaðir, sem aðild að bandalaginu
feli í sér. Aðeims ákveðnar kvað-
ir eigi að opna ákveðna mögu-
leika, annars muni aðiild að banda
laginiU ekki verða eins fýsileg, ef
hlautiausu ríkin njóti þess sama
og fullir aðiljar. Slíkt gæti einn-
ig leitt til þess að erfiðara verði
fyrir bandalagð að sameinast á
pólitískum vettvamgi, ef það sé
bundið á einhvem hátt skyldum
við hlautlaus ríki.
Það sem bandalagið mun þó
líklega þvertaka fyrir er, að þau
hlutlausu lönd, sem tengist þvi
á einhvern hátt, geti haft áhrif
á ákvarðanir innan bamdalags-
ins. Vilji hlutlausu rí'kirn eiga við
skipti við Efnahagsbandalagið
verða þau að gera það á eigin
ábyrgð.
Efnahagsbamdalaigið mun því,
að áliti sænskra fjölmiðla, halda
hlutlausu ríkjunum í hæfilegri
fjarlægð fyrst um sinn, þar sem
samningamienn þess telja allt of
flókið og vandaisamt að gera sér-
stakan samning við hvert og eitt
þeirra. Auðveldast verði því fyr-
ir bandalagið að bjóða öllum hiut
lausum ríkjum sama fríverzl-
umarsamnitniginn. Af því er bezt
verður ráðið af fréttum í dag
munu Svisslendingar setja fram
svipaðar óskir og Svíar og því
ekki ólíklegt að um eitthvað sam
starf þessara aðilja verði að
ræða.
Varðandi einstaka liði munu
sammingamienn Svía aðallega
reyna að ná einhverjum sérsamn
ingum um þær framleiðsluvörur
sem undanþegnar eru tilboði
bandalaigsins um fríverzlunar-
samnimgimn. Má þar mefna papp-
írsútfiutning Svía, «em mundi
verða hart úti, þair sem þeir hafa
fram til þessa flutt út mikið
magn af tollfrjálsum pappír til
Eniglands og Danmerkur. Einnig
má búast við að stálútflutninguir
Svía geti orðið fyrir áföllum af
völdum nýrra tolla.
Ólíklegt er að Efnahagsbandæ
lagið veiti nokkrar afgerandi
tilslakanir á þessum sviðum, þar
sem sllkt bryti á vissan hátt í
bága við Rómarsáttmáiann og
„prinsip“ þau er aðildarlöndin
fylgja. Sú höfuðregla er þar ríkj-
amdi, að sá atvimnuvegur, sem @r
airðvænlegastur í hverju laindl
skuli sérstaklega miðaður við
það. Það er því ótrúlegt að um
nokkra tilslökun verði að ræða á
sviði pappírs- og stálútflutnimgu,
þar sem Svíar geta boðið þessar
vörur mun ódýrari en aðrir og
aðildarlöndin verða ekki sam-
keppnisfær án mjög hárra vernd-
airtolla.
Svíar munu því halda opimni
hugmyndinni um tollasamninga
við bandalagið. Samningamenn
Svía hafa opinberlega aðeins
fengið fyrirmæli um að ræða frí-
verzlunarsamniniginn. Fréttaskýr
endur telja þó, að samningamenn
irnir hafi mjög frjálsar hendur
og geti komið fram með aðrar til-
lögur.
Á þessu stigi málsins munu
Svíar því aðeins óska eftir tolla-
sameiningu, að ekki náist sér-
samningur um pappir og stál, og
bandalagið krefjiat þess að Sví-
ar leyfi ákveðinm innflutning
lamdbúnaðarafurða.
Framhald á bis. 19.
Stjórnmálaflokkar eru í
raun möndull þess lýðræðis-
stjórnskipulags, er við búum
við; um þá snýst gjörvallt
kerfið. Þróuni lýðræðisins og
framkvæmd mótast því að
verulegu leyti eftir innviðum
og starfsemi stjórnmálaflokka
og samtaka. Ólík og marg-
breytileg sjónarmið skipa
fólki undir merki hinna ýmsu
flokka. Flestir reyna efiaust
að ganga í sveit með þeim, er
hafa svipaða lífsskoðun og
þeir sjálfir hafa; sérhags-
munahyggjan virðist þó eigi
að síður ærið oft ráða ferð-
inni í þessum efnum. En eftir
því sem þjóðfélagsstarfsemin
verður viðameiri og flóknari,
verður það á hinn bóginn tíð
ara, að flokksmenn taki mis-
munandi afstöðu til einstakra
mála og viðfangsefna. Foringj
ar stjórnmálaflokka hafa
reynt að hamla gegn þessari
þróun; þeir skírskota oft og
tiðum til flokkshollustu og á-
rétta nauðsyn samstöðunnar
í hinni heilögu baráttu við
andstöðuflokka, fyrir betra
þjóðlífi. En allt að einu sýnist
flokkshyggjan vera á undan-
haldi. Einstaiklingshyggjan
brýtur smám saman hina
traustu múra flokksagans.
I þessum efnum verða
stjórnmálaflokkamir að horf
ast í augu við ákveðna þróun,
og það er ákaflega mikilvægt,
að henni sé mætt með skyn
samlegum hætti. Hvort sem
mönnum líkar betur eða verr,
má gera ráð fyrir, að stjóm-
málaflokkar starfi enn Um
sinn og gegni mikiivægu hlut
verki í lýðfrjálsu þjóðfélagi,
en starf þeirra og eðli hlýtur
að taka umfangsmiklum
breytingum. Þó að stjórnmála
flokkarnir séu þungamiðjan i
stjómkerfinu, virðist starf-
semi allra flokksfélaga vera
heldur rislág og burðarlítil.
Flokksfjötrarniir, sem enginn
stjórnmálaflokkur hefur brot
ið af sér til fulls, hafa vafa-
laust átt drjúgan þátt í þessu
fráhvarfi fólksins frá stjórn-
málaflokkunum. Andstaðan
við flokkshyggjuna er þó í
i'aun bæði gömul saga og ný.
Guðmundur Finnbogason lýs
ir stjórnmálaflokkum þannig
í Stjórnarbót árið 1924: „Þar
myndast trúarsetningar, sem
ætlazt er til að allir flokks-
menn fylgi, og hver, sem fer
að hugsa sjálfstætt um málin
og koma fram með ágreinings
atriði við skoðanir flokks-
stjórnarinnar, verður brátt
vargur í véum, því að hann er
hættulegur fyrir sa.mheldnina,
dregur úr trúaráhuganum og
leysir sundur, í stað þess að
binda saman. Það eru talin
svik við flokkinn að halda
fram öðrum skoðunum en
þeim, sem koma heim við
stefnu hans. Þar sem svona er
í garðinn búið, þá er ekki von
að stjórnmálaflokkar verði
neinar gróðrarstöðvar frjálsr
ar hugsumar um þjóðmálin og
rannsóbmar á þeim. Aðaláhug-
inn snýst um það að halda
saman, vinna sigur á öðrum
flokkum, ná í völd og halda
þeim.“
Þessi hart nær hálfrar ald
ar gamla lýsing heldur fullu
gildi enn og getur trúlega átt
við hvaða íslenzkan stjóm-
málaflokk, sem vera skal. —
Enn er það feitur biti í stjórn
málaáróðri, ef upp kemst um
lítilsháttar ágreining eða skoð
anamimun í andstæðum stjórn
málaflokkum. Fregnir af stók-
um atburðum þykja jafnan
hinn mesti hvalreki og eru ein
att tilefni fjölskrúðugra lýs-
inga, þar sem hver mýflugan
af anmarri verður að úlfalda.
Málgögn og stuðningsblöð
flokkanna þegja jafnan þunnu
hljóði um þess konar atburði;
það má ekki spyrjast, að óein
ing ríki innan flokksins. And
stöðublöðin hafa því frjálsari
hendur til þess að hagræða
staðreyndum og blása út
margs kyns dylgjur.
Fólk leiðir eðlilega hugann
að gildi slíkra vinnubragða;
stjórmmálaflokkamir sýmast
nefnilega vera furðu samstæð
ir að þessu leyti. En þetta at
ferli á sér þó ýmsar eðlilegar
skýringair. Flokkarnir og þá
sérstaklega forustumennirnir
leggja dæmið þannig fyrir, að
hver vísir að mismunandi af
stöðu á einstökum viðfangs-
Þorsteinn Pálsson.
efnum beri vott um sundr-
ungu og vantraust á flokksfor
ystunni, og enginn stjómmála
flokkur geti náð árangri, þeg
ar þannig er ástatt. TiLgamgur
inn helgar meðalið, og jafnvel
frj álshyggj uflokkar keppast
við að breiða yfir ýmiss konar
skoðanaágneining og kæfa
hverja gagnrýnisrödd. Dag-
blöðin eiga svo mesta sök á
því, að fólk trúir enn, að það
bendi til skapadægurs stjórm-
málaflokks, ef þaðan hljóma
fleiri raddir en ein. Meðan
slík bábilja er við lýði, er af-
staða flokkanna að sumu leyti
skiljanleg, en hún getur þrátt
fyrir það leitt til ófara.
Menn, sem bindast samtök-
um í þeim tilgiangi að vinna á-
kveðinni lífsskoðun fylgi,
verða vitaskuld að sýna fé-
iaigslegan þroska og umburð
arlyndi í störfum sínum; ella
er lítils árangurs að vænta.
Það er á hinn bóginn háð sið
ferðilegu mati, hvar draga á
mörkin, hversu frjálsir eim-
staklingar og hópar innan
flokkanna eru að því, að taka
sjálfstæða afstöðu til ein-
stakra málefna.
í Sjálfstæðisflokknum gerð
ist það t.a.m. fyrir skömmu,
er ráðinn var nýr fram-
kvæmdastjóri, að leitað var til
ungs manns, sem fyrir fjórum
árum studdi opinberlega þann
flrambjóðenda í forsetakosn-
ingunum, er bar sigur úr být-
um. En þegair á skyldi herða
varð þessi afstaða mannsins
þess valdandi, að hann var —
samstöðunnar vegna — ekki
talinn hlutgengur til þessarar
trúnaðarstöðu.
Þetta er í sjálfu sér ekki
markverður aitbuirður, en
skýrt dæmi um það, hvernig
stjórnmálaflokkar verða oft
og einatt að fallast á óréttmæt
ar kröfur og takmarka skoð
anafrelsi einstaklinga, sem
starfa innan þeirra vébanda.
Einmitt vegna eintr j ánings-
háttar af þessu tagi eiga
stjórnmálaflokkarnir æ erfið
ara uppdráttar í samtímanum.
Þannig verður það stjóm-
málastarfseminni og allri
framþróun fjötur um fót, ef
gengið er of langt fram í þvi
að hefta hræringar innan
flokkanna. Eininguna má
kaupa of dýru verði.
Sjálfstæðismenn — merkis
berar einstaklingsfrelsis til
orðs og æðis — hljóta að hafa
miklu hlutverki að gegna í
andófinu gegn viðjum flokks-
agans; þeirra er frumkvæðið
í þeim efnum. Stjómmáia-
flokkur á að vera gróðrarstöð
frjálsrar hugsunar. Einstakl-
ingar, sem brydda upp á nýj-
um hugmyndum og hópar, er
mynda sér skoðanir upp á eig
in spýtur, þurfa ekki að vera
vargar í véum. Skoðanaskipti
Framhald á bls. 19.
V argar í véum?