Morgunblaðið - 18.02.1972, Blaðsíða 16

10 MORGUNBL.AÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. FEBRÚAR 1972
Oítjgefafld! Mf. Árva!kw, FteykjávHc
Framlcvaemdastiór! Harafdur Svefnsson,
Ritiatjórar Mfftíhías Johaiwressen,
Eýjóltfur KonrðO Jðrtsson.
Aðstoðarrítsti'órl Styrmlr Giínrrarsson.
Ritstjórnarfultoól ÞtoítiSöm GuOmimdsson.
Fréttastjórl Björn Jólharatsson,
Auglýsingastjört Árnl Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiOsia Aöaistrætl 0, sfmi 1(MOO.
Augilýsingar AOalstraat! 0, efm! 22-4G0.
AsikriftargjaM 225,00 kr 6 Tnánuð! írvnantands
1 fausasöTu 15,00 Ikr. eintakið.
NEYÐARÁSTAND
í M.R.
Cannkallað neyðarástand
^ ríkir nú í húsnæðismál-
um Menntaskólans í Reykja-
vík. í skólanum eru um
1000 nemendur en Guðni
Guðmundsson, rektor, telur
menntaskóla með 600 nemend
ur vera hámark. Gífurleg
þrengsli eru í gamla skóla-
húsinu og notast verður við
húsnæði utan skólans sjálfs.
Samt sem áður er ástandið
svo alvarlegt, að ekki verður
við unað.
Nemendur og kennarar
Menntaskólans í Reykjavík
fóru í vikunni í kröfugöngu
að stjómarráðinu til þess að
leggja áherzlu á óskir um úr-
bætur og til þess að vekja
almenning til vitundar um
það ófremdarástand, sem rík-
ir í þessari gömlu og virtu
menntastofnun. Af viðbrögð-
um stjómarvalda er ljóst, að
enn mun langur tími líða þar
til varanleg lausn verður
fundin á vandamálum
Menntaskólans í Reykjavík.
í samtali við Morgunblaðið
í gær, sagði Magnús Torfi
Ólafsson, menntamálaráð-
herra, að ekki yrði hægt að
taka ákvarðanir í þessum
efnum fyrr en ríkið hefði
eignazt allar lóðir í kringum
skólann, sem undir nýbygg-
ingar þarf. En hvenær verður
það? Á gamla sagan að end-
urtaka sig: að vorprófin mið-
ist við húsnæðisleysið — en
ekki þarfir nemenda?
Sannleikurinn er auðvitað
sá, að engum þarf að koma
þetta neyðarástand á óvart.
Morgunblaðið hefur marg-
sinnis á undanförnum árum
vakið athygli á þeirri ein-
kennilegu staðreynd, að á
sama tíma og mikið skólahús-
næði fyrir bama- og gagn-
fræðaskóla hefur verið byggt
á vegum Reykjavíkurborgar,
hefur orðið næsta lítið um
framkvæmdir við nýbygging-
ar menntaskóla á höfuðborg-
arsvæðinu. Hamrahlíðarskól-
inn var að vísu byggður,
þegar allt var komið í óefni
fyrir nokkrum árum og síðar
var gripið til þeirra bráða-
birgðaráðstafana að fá inni
fyrir nýjan menntaskóla í
einu elzta skólahúsnæði
Reykjavíkurborgar, Miðbæj-
arskólanum gamla.
RITSKOÐ-
UN TIL
ÚTFLUTN
INGS
TTvað mundi verða sagt hér
á landi, ef hið opinbera
kvikmyndaeftirlit treysti sér
ekki til að leyfa sýningar
á einhverjum þætti í lífi ein-
hverrar vestrænnar þjóðar,
t.a.m. Bandaríkjanna, —
vegna þess að það mundi
skaða samstarf íslands og
viðkomandi ríkis? Og mundi
nokkur íslendingur sætta sig
við það, að ef gerð væri
bandarísk stórmynd úr verki
eftir t.a.m. stórskáldið Willi-
am Faulkner væm sýningar
á henni ekki leyfðar hér
vegna þess að kynþátta-
vandamál Bandaríkjanna
varpaði skugga á þau og
kvikmyndin mundi móðga
stórveldið? Auðvitað mundi
enginn íslendingur sætta sig
við slíka afgreiðslu mála.
En — þetta verða þó frænd-
ur okkar Finnar að gera sér
að góðu. Nýlega hefur
finnska kvikmyndaeftirlitið
eftir langan umþóttunartíma
samþykkt með samhljóða at-
kvæðum að leyfa ekki sýn-
ingar á kvikmyndinni um líf
rússneska fangans Ivans
Denisovitzh, sem byggð er á
heimsfrægu meistaraverki
mesta sagnaskálds Sovétríkj-
anna á okkar tímum, Alex-
ander Solzhenitzyns. Það
gerðist einnig ekki alls fyrir
löngu að sendiherra Sovét-
ríkjanna í Líbanon krafðist
þess að kvikmynd, sem fjall-
aði um ógnir kommúnismans,
væri bönnuð í Beirut. Það
var gert. Kvikmyndin er
byggð á ógnvekjandi frá-
sögnum Artur London, fyrr-
um aðstoðarutanríkisráðherra
Tékkóslóvakíu. Bók hans
nefnist „Fyrir rétti“. Hún
fjallar um handtöku hans og
hryllileg pyntingarréttarhöld
kommúnista í Tékkóslóvakíu
upp úr 1950.
Þannig ætla sovézk stjórn-
arvöld ekki einungis að halda
uppi ritskoðun í sínu eigín
landi, heldur hafa þau nú
hafið nýjan þátt í „umbóta-
starfi“ sínu fyrir mannkynið:
Þau eru farin að flytja út rit-
skoðun.
Það mætti vera íhugunar-
efni þeim, sem enn ríghalda
í þá skoðun — eða öllu frem-
ur trú — að sósíalismi sé
æðra takmark en það frelsi,
sem vestrænar þjóðir búa
við.
Harmsaga
heimsbók-
menntanna
Líkkistan
1 minningabók N.M. er andrúms-
loft sem við Islendingar þekkjum
ekki og getum raunar ekki gert
okkur í hugarlund: „Reyndu ekki að
skilja Rússa,“ sagði Vladknir Ashk-
enazy við mig fyrir skömmu.
Sovétríkin eru, hvort sem okkur
líkar betur eða ver, annað mesta
stórveldi heimsins. Stjórnendur
þeirra hafa líf okkar allra í hendi
sér. Okkur er þvi nauðugur einn
kostur að reyna að skilja þá og sam-
félag þeirra. Sízt af öllu hef ég
ánægju af að rifja upp glæpi,
hryðjuverk og hryllilegar lýsingar
á örlögum fólks, en undan því verð-
ur samt ekki vikizt. Bók N.M. er eitt
þeirra undirstöðuverka, sem nauð-
synlegt er að kynna sér. Hún get-
ur hjálpað okkur til „að skilja".
Hún er enginn skemmtilestur. En
veruleiki hennar er svo yfirþyrm-
andi og nákominn, að engu er lík-
ara en maður sé kominn til Sovét-
rlkjanna og upplifi martröð áranna
fyrir stríð. Að lestri loknum stönd-
um við betur að vlgi til að átta okk-
ur á sögulegum forsendum þess tíma
sem við lifum. Þær eru flóknari en
svo að unnt sé að afgreiða þær eins
og þingsályktunartillögur stjórnar-
andstæðinga á Alþingi.
N.M. segir frá því þegar ein af
sögupersónum hennar gekk fram hjá
Lúbjanka-fangelsinu, aðalstöðvum
rússnesku öryggislögreglunnar og
varð þá að orði: „Svo lengi sem
þetta hús stendur þama er ég ör-
ugg!“ Trú þessarar sömu söguper-
sónu á kerfið varð til þess að hún
ræddi ekki um dauða manns síns í
mörg ár — hann kastaði sér út um
glugga af ótta við að vera handtek-
inn.
Lúbjanka stendur enn. Og kannski
fer öryggistilfinning um einhverja
af þeim sökum. Ótrúleg tilgáta, ef
sú, staðreynd er höfð í huga að þar
ríkir svipuð þögn og O.M. lýsir í
einu ljóða sinna:
„Lífið í Pétursborg er eins og
svefn í líkkistu."
Til að lýsa dálítið nánar veröld
N.M. og skáldsins sem hún elskaði
er nauðsynlegt að gripa niður í bók
hennar á víð og dreif. Nokkrar setn-
ingar geta brugðið ljósi á efnið og
þá um leið veröld þess fyrirheitna
lands, sem kommúnistar boða: . . .
þeir komu til okkar nóttina milli 13.
og 14. mai 1934 . . . Mismunurinn (á
handtökunum 1934 og 1938) . . . kom
greinilegast fram í þvl, hvernig hús-
rannsóknum var hagað. 1938 leituðu
þeir ekki að neinu sérstöku og só-
uðu ekki tímanum í að kynna sér
neins konar plögg. Agentarnir
vissu ekki einu sinni hvað hinn
handtekni starfaði. 1934 sneru þeir
orðalaust við öllum dýnum . . .
. . . söfnuðu saman öllum pappír-
um . . . 1938 tók þetta kannski
tuttugu mínútur, en 1934 alla nótt-
ina . . . Enginn leit við öðrum, i öll-
um sáum við uppljóstrara. Það var
eins og landið væri gripið ofsókn-
aræði og við höfum ekki enn náð
okkur af þeim sjúkdómi . . . „Við
hvað er ástæða til að vera hræddur,“
sagði Stalín. „Aðalatriðið er að
vinna" . . . Allar fjölskyldur fylgd-
ust með vinum og kunningjum vand-
lega til að átta sig á, hverjir væru
æsingamenn, uppljóstrarar eða svik-
arar. Eftir 1937 hætti fólk að um-
gangast hvert annað . . . Þegar við
stöndum andspænis endalokunum.
finnum við ekki til ótta. Óttinn er
leiftur, vilji til að lifa . . . Ef maður
missir vonina, glatar maður einnig
óttanum — þá er ekkert að hræð-
ast . . . En mæðumar, sem bjuggu
börn sín undir lífið, kenndu þeim
sjálfar hið heilaga mál full-
orðna fólksins. „Synir mínir elska
fyrst og fremst Stalín, og síð-
an mlg,“ sagði kona Pastemaks,
Zinaida Nikolajevna . . . Aðrir
gengu ekki svó langt, en trúðu
bömum sínum ekki fyrir efasemdum
sinúm; hyers vegna að Játa þáu áriétj
ast dauða og tortímingu? Ef barnið
byrjaði nú allt í eínú að tala í skól-
anum . . .? Auk þess vorum þáð víð,
sem vorum álitin sjúk, við, sem
höfðum ekki glatað efasemdum okk-
ar . . . Allt var réttlætt með því,
að „allt væri öðruvísi nú“ . . . Ná-
grannakona, sem fyrir styrjöldina
kom með mjólk til mín í Kalinin,
andvarpaði eitt sinn og sagði: . . .
hvernig er það í kapitalistalöndun-
um? Þar glatast maður um-
svifalaust...
Enn eru til stúdentar, sem trúa
því, að almenn skólaganga sé bara
möguleg, þar sem sósíalismi ríkir . . .
Þegar ég varð einmana, hélt ég mér
uppi á þessum orðum O.M.: „Hvers
vegna heldur þú, að þú eigir endi-
lega að vera hamingjusöm?“ . . .
Hversu margir eru þeir ekki í út-
löndum, sem trúa okkur aldrei . . .?
Hjá okkur er algjörlega hætt að
nota orðið „samvizka" — það er
hvorki notað í blöðum, bókum né
skólunum, en í stað þess var fyrst
notað orðið „stéttameðvitund" og síð
ar „þjóðarheill" . . . (fólkið leið) af
tveimur sjúkdómum: sumir grunuðu
alla um að vera uppljóstrarar, aðr-
ir voru hræddir við að vera sjálfir
álitnir uppljóstrarar . . . á slitna og
útþvælda, margtuggða upphrópun
eins og „guði-sé-lof“ var litið eins
og leifar af trúnni . . . Böm og gam-
almenni dóu eins og flugur . . . Fólk,
sem býr við einræði, verður fljótt
gegnsýrt af vitneskjunni um eigið
hjálparleysi og leitar sér trausts og
réttlætingar í aðgerðarleysi . . . 1
32 ár hefur ekki ein einasta lína úr
ljóðum hans (O.M.) verið prentuð,
nú eru 25 ár síðan hann dó og 30 ár
frá því hann var handtekinn í fyrsta
sinn . . . Drenginn dreymdi um að
fá vinnu, í það minnsta sem nætur-
vörður, en enginn vildi taka við
honum. Allt misheppnaðist fyrir
honum og hann kenndi nafni sínu
um: „Þar sem ég heiti Mitrofan,
heldur fólk að ég sé prestur og þess
vegna er ég ofsóttur.“ Niðri í borg-
inní var . . . dómkirkja heilags
Mitrofanijs og serinilegá hafði
drengurinn á réttu að standa . . . 1
O. II.
landi okkar var góðleiki gamaldags
eiginleiki, sem var að deyja út, og
góð manneskja einna helzt eins og
mammút . . . (Þegar Stalín talaði
við Pasternak, eins og fyrr er getið,
varpaði hann fram þeirri spurningu
hvort O.M. væri ekki „meistari“.
Þegar O.M. talaði um þetta samtal
sagði hann): „Hvers vegna er Stalín
svona hræddur við snilld? Þetta er
einhvers konar hjátrú hjá honum,
hann heldur að við getum beitt
göldrum Guð veit reyndar
hvernig þessu hefði lokið, ef Past-
ernak hefði byrjað að syngja eins
og næturgalinn um snilldina og
meistarann — kannski hefði O.M. þá
verið myrtur . . . Reyndar urðu allir
Sovétborgarar hræddir við óvænta
gesti, við bíla, sem voru stöðvaðir
fyrir utan hús...........Við berum
mikla virðingu fyrir fjöldabaráttu,
fjöldaaðgerðum, fjöldabyltingum,
fjöldaákvörðunum ...
Þessi dæmi læt ég nægja. Og þð,
hvað riægir nú á dögum? „Hversu
margir eru þeir ekki í útlöndum sem
trúa okkur aldrei?“ Mér hefur dott-
ið í huga, hvort bók N.M. eigí ekki
erindi við félagsfræðideild Háskóla
Islands. Og islenzka æsku án undan-
tekninga. M.