Morgunblaðið - 20.02.1972, Blaðsíða 17

MORGU1NBLAÐIÐ, SUNTSTUDAGUR 20. FERRÚAR 1972
17
Harmsaga HARÐSTJORN
heimsbók- - NÆRING
menntanna LISTRÆNNI SKÖPUN
1 ljóði O.M. um Stalín, sem áður
er nefnt, segir skáldið m.a.: Við lif-
um án þess að skynja landið . . .
Raddirnar þagna strax, og við erum
tíu skref í burtu. Aíllt sem heyrist
er frá dofranum í Kreml, morðingj-
anum . . . Fingur hans eru feitir eins
og daggargríma, orð hans eins og
blý . . . Lúsugt yfirskeggið hlær og
stígvélatærnar ljóma. Leiðtog-
amir smjaðrandi leilkbrúður með
fuglsháls, varla manneskjuleg-
ar; blístrandi, mjálmandi, hvin-
andi, þegar hann talar og patar. Ein
af annarri fljúga fyrirskipanir hans
í allar áttir . . . Og dauði hvers og
eins er hinum gilda kákasíumanni
fögnuður.
Það var kannski ekki von, að
Stalín yrði yfir sig hrifinn af ljóð-
inu!
Þegar skáldið var komið í þrælk-
unarbúðirnar fjórum árum síðar og
sturlunin greip hann, orti hann ann-
að Ijóð um StalSn, e.k. bragarbót
örvílnaðs skálds sem lenti í eldinum
með hinum maurunum, svo að vitnað
sé í prósaljóð Solzfienitsyns „Eldur-
inn og maurarnir“; „Ég kastaði fún-
um lurk á eldinn án þess að veita
því athygli að á honum var krökkt
af maurum.
Eldurinn snarkaði. Maurarnir
komu þjótandi út með miklu óðagoti.
Þeir kjöguðu eftir lurknum og engd
ust sundur og saman, meðan logarn-
ir sleiktu þá. Ég greip lurkinn og
henti honum á hliðina. Mörgum
mauranna tókst að flýja yfir á furu-
nálarnar.
En þótt einkennilegt megi virðast
flúðu þeir ekki eldinn. Þeir voru
ekki fyrr sloppnir en þeir sneru við
— eitthvert afl dró þá aftur að yf-
irgefnum bústað þeirra. Þeir voru
margir sem paufuðust aftur upp á
brennandi lurkinn — til að farast."
1 minningabók sinni segir N.M. að
O.M. hafi þvingað sjálfan sig til að
skrifa síðara ljóðið, eða óðinn um
Stalín. „En það þjónaði ekki tilgangi
sínum og bjargaði ekki O.M.“
Siðara Ijóðið um Stalín er hálfrím-
að, fullt af skáldlegum sýnum.
Vladimir Ashkenazy, sem hefur les-
ið mér þetta ljóð á enstou og rússn-
esku, segir að O.M. haíi ekki ver-
ið andsovézkt skáld. „Hann orti af
innblæstri, hugsaði ekki um afleið-
ingarnar og leit svo á að skáld ætti
að hlusta á tilfinningar sínar, án
pólitískra skilyrða. Auðvitað hafði
OM. meint það sem hann sagði um
bergbúann í Kreml í fyrra ljóðinu,
og hvers vegna skyldi hann ekki
einnig meina það sem hann segir i
hinu síðara?“ segir Ashkenazy.
„Hann sá sýnir, það er annað en
kaupa sér frið. Osip Mandelstam
keypti sér ekki frið, enda
breytti lofsöngurinn um Stalín engu
um örlög hans. Hann er mikið skáld,
þó að hann sé ekki „mítt“ skáld,“
segir Ashkenazy.
Þegar Ashkenazy las mér síðara
ljóðið á rússnesku, leyndi sér ekki
fögur og djúp, en hljómmikil hrynj-
andi þess. Fyrra Ijóðið um Stalín er
rímað (aabb o.s.frv.), en ekki eins
skáldlegt og hið síðara.
Þar segir svo 1 lauslegri
þýðingu okkar Ashkenazys; Jafnvel
þótt ég væri fullur sársauka og
örvæntingar mundi ég verða trygg-
ur og lýsa upp myrkrið. Sístarfandi
augu jarðarinnar munu leiftra
í myrkrinu, eldur áranna mun hraða
sér gegnum það og þau munu hvisla
úr þroskaðri þrumu: Lenin.
Og á jörðinni, sem forðar sér frá
rotnun, mun Stalín vekja rök og líf.
Ashlænazy segir: „Osip Man-
delstaan gat jatfnvel fengið stoáldleg-
an innblástur af þessari harðstjórn
og hryðjuverkum, þótt hræðilegt sé
til þess að vita. ÖU fyrirbæri sem
Marina Tsvetajeva
eru sterk í umhverfi listamanns
orka á hann, hvort sem þau eru góð
eða vond, og hann kemst ekki hjá
að verða fyrir áhrifum af þeim,
skapa úr þeim. Þar sem ógnarástand
ríkir, verður það næring listrænni
sköpun.“
1 ljóðaflokki eftir rússnesku
stoáldtooniuna Marina Tsvetajeva (sem
sumir segja að O.M. hafi fellt hug
til) „Ljóð um endalok", segir svo:
„ . . . Því að tár þín eru perlur í kór-
ónu minni“. Víst er að Ijóð O.M.
voru perlur í kórónu þess lands sem
hann unni.
M.
ætla, að bæði Bretar og Vestur-
Þjóðverjar gætu fremur sætt sig
við að ganga til heilbrigðra
samninga á grundvelli friðunar
á landgrunninu öllu eða Islands-
miðum, og viðurkenndu þannig í
raun yfirráðarétt okkar yfir
öllu þessu hafsvæði.
Á þingi Sameinuðu þjóðanna
hafði utanríkisráðherra fyrir-
vara i þessu efni, þegar hann
talaði um 50—70 sjómílur, en
batt sig ekki við 50 mílurnar,
eins og núverandi stjórnar-
flokkar gerðu fyrir síðustu
kosningar. Vonuðu menn þess
vegna, að stjórnin mundi fallast
á hinar hyggilegri aðgerðir, en
sú von brást því miður, og þá
er að taka því og reyna að gera
það bezta úr málum eins og þau
nú standa og hvika hvergi frá
þeirri stefnu, sem allir alþingis-
menn sameinuðust um að lokum.
Samkomulag við
Breta og Vestur-
Þjóðverja
Ríkisstjórnin hefur lýst yfir
því, að hún hyggist segja upp
samkomuiaginu, sem gert var við
Breta og Vestur-Þjóðverja 1961.
Uppsögn þess samkomulags ork-
ar mjög tvímælis, því að óþarft
er að segja þvi upp til þess að
færa landhelgina út, við þurfum
aðeins að tilkynna fyrirætlanir
okkar með 6 mánaða fyrirvara,
í samræmi við samkomulagið, en
þar er einmitt boðað, að við
munum halda áfram að víkka
landhelgina út. Vonandi reynist
þó það mat stjórnarinnar rétt,
að hyggilegt sé að segja sam-
komulaginu upp, í stað þess að
halda Bretum bundnum við það.
Báðir stjórnarandstöðuflokkarn
ir hafa tekið þá afstöðu, að láta
uppsögnina liggja á miili hluta,
úr því að ríkisstjórnin met-
ur málavexti svo, að rétt sé að
segja samkomulaginu upp.
En hvað sem þvi líður þá ber
að fagna yfirlýsingum um, að
áfram verði haldið samningatil-
raunum við Breta og Vestur-Þjóð
Verja og einskis látið ófreistað
til þess að ná heilbrigðu sam-
komulagi. Um það mál fjölluðu
bæði forsætisráðherra og sjáv-
arútvegsráðherra i ræðum sinum
á þingi s.l. þriðjudag. Forsætis-
ráðherra sagði m.a.:
»
„Hins vegar viljum við halda
áfram viðræðum við Breta og
Vestur-Þjóðverja, sem hér eiga
mestra hagismuna að gæta, og
úið viljum leggja okkur alla
fram um að komast að samkomu
lagi um sanngjarna lausn á
þeirra vanda. Við erum fúsir til
samkomulags um hæfilegan um-
þóttunartíma. Það er nægilegur
tími til samkomulagsumleitana,
áður en útfærslan kemur til
framkvæmda."
Og sjávarútvegsráðherra
sagði:
„Við höfum að undanförnu átt
samningaviðræður við fulltrúa
Breta og Vestur-Þjóðverja um
landhelgisstækkun okkar. Okk-
ur er ljóst, að mikill f jöldi skipa
frá 'þessum þjóðum stundar veið-
ar á fiskimiðum hér við land.
Stækkun fiskveiðilandhelginnar
mun þvi vissulega hafa mikil
áhrif á fiskveiðiaðstöðu þeirra
hér við land. Af þeim ástæðum
höfum við talið það sanngjarnt
að bjóða þessum þjóðum nokk-
urn umþóttunartíma, þ.e.a.s.
möguleika til þess að hverfa í
áföngum út úr hinni nýju fisk-
veiðilandhel'gi, enda hlíti þeir
þá settum reglum okkar um veið-
ar og veiðisvæði á þessu tíma-
bili.“
Þessi afstaða ráðherranna,
sem er í samræmi við yfirlýsing-
ar, sem utanríkisráðherra hefur
gefið, bendir eindregið til þess,
að stjórnin muni leggja sig alla
fram til að ná heilbrigðu sam-
komulagi, og enginn efi er á þvi,
að stjórnarandstaðan mun
styðja þær tilraunir eftir mætti.
Ekki er þvi unnt af Breta hálfu
að áSaka okkur fyrir þjösnahátt
eða óbilgirni. En vissulega hefði
verið unnt fyrir okkur að slaka
meira til, ef við hefðum miðað
aðgerðir okkar við allt land-
grunnið.
Utanríkisráðherra hefur haft
sér til ráðuneytis hæfustu sér-
tfræðinga otokar í þessum málum,
sörnu menn, sem að þeim hafa
unnið um langt skeið fyrir hönd
annarra ríkisstjórna. Það var
hyggileg ráðstöfun af hans
hálfu og til þess fallin að stuðla
að því heildarsamkomulagi, sem
hefur orðið með íslenzkum
stjórnmálaflokkum um fram-
gang mála. Því verður að
treysta, að ekki verði breyting
á i þessu efni, og þess vegna er
ekki ástæða til að örvænta um
það enn, að samkomulag geti
náðst við þær þjóðir, sem mestra
hagsmuna eiga hér að gæta.
Röng grund-
vallarstefna
Þegar fjárlög voru afgreidd
fyrir jólin og þau hækkuðu um
hartnær helming, varð Ijóst, að
verið var að framkvæma grund
vallar stefnubreytingu. Skatta-
lagafrumvörpin báru þess líka
glöggt vitni, að nú skyldi fjár-
magn flutt í ríkum mæli frá ein-
staklingum og félögum yfir til
ríkisins.
Megin atriði hinnar nýju
stefnu var á þann veg, að fjár-
málavald opinberra aðila yrði
stóraúkið á kostnað einstakling
anna og samtaka þeirra. Stefn-
an var! aukið miðst jórnarvald,
fólgið í vaxandi yfirráðum rik-
isins yfir aflafé landsmanna.
En samhliða fjármágnsflutn-
ingum frá eihstaklingum og fyr-
irtækjum til rikisins skyldl
dregið úr fjármögnun sveitarfé-
laga og starfssvið þeirra stórum
þrengt. Rétt er að vísu,
að ástæða var til að skilja bet-
ur á milli fjármögnunar ríkisins
og sveitarfélaga til ýmissa fram-
kvæmda og þjónustustarfa, en
þegar ákveðin verksvið voru
tekin af sveitarfélögum og feng-
in ríkinu, hefði átt að fá sveit-
arfélögunum ný verkefni og
aukna tekjustofna. Þetta hefðu
þau stjórnvöld gert, sem stefna
að valdadreifingu, en ekki sam-
þjöppun valdsins.
Hins vegar voru þessar
ákvarðanir eðlilegar af hálfu
vinstri stjórnar, stjórnar, sem
boðar aukinn sósíalisma og
meira ríkisvald. Að visu er Ijóst,
að mitoill fjöldi framsótonar
manna, ekki sízt úti á landi, er
andvígur því, að allt fjármála-
vald sé flutt til Reykjavíkur, og
fjöldi framsóknarmanna er lSka
í grundvallaratriðum andvíg-
ur því, að ríkisvald aukist á
kostnað einstaklinganna og sam-
taka þeirra. En eins og fyrrl
daginn létu forustumenn Fram-
sóknarflokksins undan kröfum
kommúnista og samþykktu
þá gífurlegu fjánmagnstflutninga
frá borgurunum til ríkisins, sem
nú eiga sér stað. Afleiðingar
þessarar stefnu koma ekki í ljós
á nokkrum mánuðum, en þegar
líða tekur á þetta ár, fara menn
að gera sér grein fyrir því, hvert
glapræði sú stefna er, sem nú
hefur verið fylgt.
Á því leikur enginn efi, að
sterk öfl í Framsóknarflokknum
munu brátt átta sig á því, hvert
foringjar þeirra hafa látið
kommúnista teyma sig, og þá fer
alvarlega að hitna í kolunum.
En hver er afstaða hannibal-
ista, spyrja menn að vonum, en
þvi getur enginn svarað. Sam-
tök frjálslyndra og vinstri
manna virðast hafa dregið sig út
úr pólitík eins og Alþýðuflokk-
urinn gerði fyrrum. Þeir eru
jafn áhrifalausir, hannibalist-
arnir, og heimiliskötturinn.
(Ljósrn. Sn. Sn.)