Morgunblaðið - 24.02.1972, Blaðsíða 17

*
MORGUNIBLAjÐEÐ, FIMMTUíDAGUR 24. FEBRÚAR 1972
_____ <
17
Ellert B. Schram, alþingismaður:
Um vísitölubindingu
húsnæðislána
Á sl. vori áttu sér stað hávær
ar umræður á opinberum vett-
vangi um vísitölubindingu hús-
næðismálalána. Tilefni þeirra um
reeðna var skýrsla Þóris Bergs-
sonar, tryggingastærðfræðings,
þar sem þvi var haldið fram,
að vísitölubindingin væri hrein
ólög, sem leiddu beinllinis til lög-
helgaðs akurs.
Núverandi félagsmálaráð-
herra, Hannibal Valdimarsson,
ásamt tveim öðrum háttvirtum
þingmönnum, þeim Birni Jóns-
syni og Eðvarð Sigurðissyni, sem
báðir eru einnig forystumenn í
launþegasamtö'kum, lagði þá þeg
ar fram á Alþingi tillögu til
þingsáiyiktunar um leiðréttingu
á vaxtabyrði á lánum úr Bygg-
ingarsjóði rí'kisins. Sagði svo
tn.a. í greinargerð með tillög-
unni:
„Ástæða er til að ætla, að gild
andi lagaákvæði um vísitölu
bindingu lána Húsnæðismála-
stofnunar nikisins, leiði og hafi
leitt til óþolandi misréttis lán-
taka úr Byggingarsjóði miðað
við aðra lántaka. Enn fremur að
raunvextir bindi þeim, sem feng
ið hafa lán úr sjóðnum á tíma-
bilinu frá þvi er ián voru tengd
vísitölu, nú sll'ka fjárhagsbagga,
að þeir fái ekki undir þeim ris-
ið og þurfi því þegar í stað, að
breyta vaxtakjörum að lágmarki
svo, að vextir Byggingarsjóðs-
ins verði a.m.k. aldrei hærri en
útlánsvextir banka. í meðfylgj-
andi fylgiskjali er mál þetta
kannað til hlítar og komizt að
niðurstöðu,. sem telja verður
óyggjandi, að sanni hina brýnu
nauðsyn úrlausnar þessa máls“.
Svo mörg voru þau orð. Til-
vitnað fylgiskjal var greinar-
gerð Þóris Bergssonar, en hann
segir m.a., að um niðurstöður at-
hugana sinna verði etoki komizt
hjá að nota Ijót lýsingarorð, svo
ófögur hafi myndin verið.
Strax og skýrsla tryggingar-
stærðfræðingsins kom fram, fór
félagsmálaráðuneytið fram á
það við Seðlabanka íslands (28.
maí 1971), að hann tæki upp við
ræður við Alþýðusamband Is-
lands um málið, á þann veg, að
fá úr því skorið, hvort lánskjör
m verkuðu á einhvern hátt
öðru vísi en upphaflega var að
stefnt.
Ráðuneytið tók fram, að svo
sýndist, að beitt væri röngum að
ferðum í útreikningum trygginga
stærðfræðingsins, sem leitt
hefðu til villandi niðurstöðu.
Þessi mótbára eða aðrar slík-
ar, báru lítinn árangur í þvi
fjaðrafoki, sem þyrlað var upp
í kosningabaráttunni í vor. Á
síðum Þjóðviljans, var vísitölu-
bindingin talin glöggur vottur
um mannvonzku viðreisnar-
stjómarinnar og „okurvextir og
misrétti" varð dagleg áróðurs-
klisja í þessu sambandi.
Ellert B. Scliram.
Nú fór það ekkert á
milli mála, að allir sanngjamir
og réttsýnir menn höfðu af því
áhyggjur, ef rétt væri, að visi-
tölubindingin leiddi til iþyngj-
andi vaxtabyrði og enginn
vafi lék á, að athugun þessa
máls þyrfti að hraða og skjótar
ákvarðanir að taka, þegar óvil-
hallir útreikningar lægju fyrir.
Eðlilegt gat talizt, að Hanni-
bal Valdimarssyni væri þetta
öðrum mönnum Ijósara, með til-
liti til áðurnefndrar þingsálykt-
unartillögu og þeirra stóryrða
sem henni fylgdu. Sem félags-
málaráðherra, yfirmaður hús-
næðis og félagsmála og til
skamms tíma forseti ASÍ, hefur
hann haft öll tök á að hraða
þessu máli og afnema þau „ólög“
sem hér um ræðir.
Af þessum sökum leyfði ég
mér að bera fram fyrirspum á
Aíþingi i nóv. s.l„ hvað liði áð
urnefndri athugun og hverjar
væru niðurstöður hennar.
1 svari sínu upplýsti ráðherr-
ann, að skýrsla Seðlabankans
hefði borizt í september en
skýrsla ASÍ, þá aðeins fyrir
nokkrum dögum, eða meira en
hálfu ári eftir, að um hana var
beðið!
Ráðherra taldi að samanburð
ur á skýrslunum tveim tæki að-
eins nokkra daga, „viku eða tíu ,
daga“ og hann lýsti því yfir að ,
„visitölukvöð á húsnæðislánum ,
yrði afnumin". Eftir þessari yf- ,
irlýsingu var tekið og ég fyrir * j
mitt leyti fagnaði henni.. ■
Nú er hins vegar langt liðið
á febrúarmánuð, en ennþá ból-
ar ekki á úrlausnum. Mál, sem
enga bið þoldi fyrir kosningar, 1
hefur sofið þymirósarsvefni <
undir verndarvæng þess sama
manns, sem i maí s.l. taldi *
ástandið óþolandi misrétti.
Með fyrirspurn minni á Al-
þingi i vetur og með grein þess- ,
ari hef ég viljað vekja athygli
á þeim loddaraleik, sem of oft
er ástundaður í stjórnmálum og
kemur fram í þessu tilviki. Mál
eru blásin út fyrir kosn-
ingar en liggja síðan óhreyfð
jafnvel þótt þeir menn komist i
til valda, sem sett hafa fram hú-
værustu kröfurnar um úrbætur.
Hitt er meira alvörumál, að vita
skuld er það höfuðnauðsyn að
gera hið bráðasta lagfæringiar á
þeim misfellum sem vera kunna
á lánskjörum Byggingarsjóðs
ríkisins.
Seinagangurinn nú hefur þeg
ar dæmt gífuryrðin frá því fyr-
ir kosningar dauð og ómenk, en
því verður hins vegar ekki trú-
að að tillögur til úrbóta sjái
ekki dagsins ljós nsestu daga.
Virkt lýðræði —
atvinnulýðræði
Þeir menn eru orðnir býsna fáir í
seinni tíð, sem ekki telja sig vera
lýðræðissinna. Þjóðfélagið hefur
lengi viðurkennt lýðræðið sem
grundvallarreglu, og allir núver-
andi stjórnmálaflokkar telja sig
sanna unnendur lýðræðisins. Þjóðfé
lagsþegnunum eru tryggð víð-
tæk áhrif á löggjöf og stjórn ríkis-
ins og sveitarfélaganna með almenn
um kosningarétti, og í krafti ýmissa .
mannréttinda, s.s. málfrelsis og
fundafrelsis, eru þessi áhrif tryggð
enn betur. Lýðræði á stjórnmálasvið
inu er raunar orðið svo sjálfsagt
mál í þjóðfélagi voru, að annað
þætti vera fásinna.
Þar sem allt sýnist hafa snúizt um
hið pólitíska lýðræði og mestri orku
verið eytt I mótun þess, hefur fyrir
mörgum orðið hreint aukaatriði,
hvernig lýðræði á öðrum svið-
um þjóðlífsins hefur reitt af. Þeim
mun óeðlilegra er þetta tómlæti, þar
sem allur þorri fólks á mikið undir
því, hvernig stjórn hins daglega um
hverfis þess er- háttað. Það er fyrst
nú I seinni tíð, að menn hafa vakn-
að til vitundar um, að lýðræðisleg-
ir stjórnarhættir eru ekki aðeins
nauðsynlegir á hinum pólitíska vett-
vangi heldur einnig á öðrum svið-
um. Sem dæmi þess má nefna, að fyr
ir fáum árum var hið svonefnda
skólalýðræði nær óþekkt hér á
landi, en nú eiga nemendur hinna
ýmsu skóla fulltrúa sína I þeim
nefndum og ráðum, sem fara með
stjóm viðkomandi skóla eða Skóla-
deildar. Sú tilhögun náði ekki fram
að ganga átakalaust, en nú er það
almennt viðurkennt, að þessi skipan
hafi reynzt vel og það jafnvel af
ýmsum þeirra, sem áður voru van-
tnúaðir á ágæti þessara breytinga
og þóttu þær langtum of róttækar.
En þörfin á virkara lýðræði er tví
mælalaust brýnusrt á mlkilvægasta
sviði þjóðlífsins — atvinnulífinu.
Innan dyra vinnustaðanna hafa lýð-
ræðishugmyndir ekki fylgt kalli tím
ans, og í fæstum tilfellum hafa starfs
menn fyrirtækjanna ráðið nokkru
um stjórn þeirra og rekstur. I ýms-
um Evrópuríkjum hefur hins vegar
átt sér stað viðleitni hin allra síð-
ustu ár, sem miðar að því að breyta
þessu og innleiða lýðræði í atvinnu-
lífinu. Nokkuð er misjafnt, hvaða
leiðir hafa verið farnar I þessu
skyni og hve langt hefur verið
gengið, enda eru hugmyndir manna
um atvinnulýðræði mjög misjafnar,
m.a. eftir löndum og meðal einstakl-
inga í sömu löndum. I stuttu máli
er inntakið, að með atvinnulýðræði
er stefnt að þátttöku starfsmanna
fyrirtækjanna í ákvarðanatöku um
málefni þeirra. Frumstigið er venju-
lega, að veita starfsfólkinu ráðgjaf-
ar- og íhlutunarrétt um meðferð
nokkurra málaflokka, s.s. um vinnu
skilyrði o.fl. Oft er svokölluðum
samstarfsnefndum komið á fót, en
þær eru skipaðar fulltrúum stjórn-
enda og starfsliðs. Samstarfsnefnd-
unum eru yfirleitt alltaf veitt víð-
tæk ráðgefandi áhrif, og hefur at-
vinnulýðræðið jafnvel verið reynt
þannig, að þessum nefndum er veitt
ákvörðunarvald í vissum málum og
meðákvörðunarvald í ýmsum öðrum.
Einnig er sú leið fær að veita full-
trúum starfsmanna minnihlutaað-
stöðu í stjórn fyrirtækjanna, og
velja þá starfsmenn þessa fulltrúa
úr sínum hópi á lýðræðislegan hátt.
Þar sem atvinnulýðræðið er lengst
komið felst þess vegna meira i þvi
en viðræður og samráð stjórnenda
og starfsliðs. Þannig felst einnig í
því dreifing á stjómunarvaldinu til
starfsmannanna að nokkru leyti.
Þær þjóðir, sem hvað lengst hafa
náð á þessari braut eru frændþjóð-
ir okkar á Norðurlöndunum, enda
hefur atvinnulýðræðið á ýmsan hátt
haft lengri aðdraganda og fengizt
nánari reynsla af þvi þar en ann-
ars staðar. 1 þessum löndum hafa
menn prófað sig áfram með ýmsu
móti, en þar sem tiltölulega skamm-
ur tími er liðinn síðan þessar tilraun
ir hófust, er enn langt frá þvi að
atvinnulýðræðinu hafi þar verið
fundinn neinn fastur farvegur. Eng
ar endanlegar ályktanir verða þvi
dregnar af þeirri reynslu, sem feng-
izt hefur, en engu að siður eru flest-
ir á einu máli um, að sá árangur,
sem náðst hefur sé mjög jákvæður
og lofi góðu um framhaldið. Ýmsar
framfarir hafa einnig orðið innan at
vinnulífsins, sem án þessara nýju
hátta, hefðu ekki átt sér stað. Báðir
aðilar vinnumarkaðarins, launþegar
og vinnuveitendur, hafa lýst sig
hlynnta auknu lýðræði innan at-
vinnulífsins, þótt oftast hafi frum-
kvæðið komið frá launþegum og
stundum sé deilt um markmið og leið
ir. I þessum löndum er þvi mikið
kapp lagt á áframhaldandi uppbygg
ingu atvinnulýðræðis.
Hér heima hafa þessar nýju hug-
myndir mætt fálæti um of, og hafa
fáir aðilar sýnt þeim verulegan
áhuga. Umræður hafa verið af skorn
um skammti, og það var fyrst fyrir
fáeinum vikum, meðan allsherjar-
verkföll vofðu enn yfir þjóðinni, að
hugmyndir um atvinnulýðræði voru
ræddar að nokkru ráði á opinberum
vettvangi, þótt einstaka menn
hafi áður kvatt sér hljóðs um mál-
ið. Viljum við hins vegar ekki drag-
ast enn meira aftur úr nágrönnum
okkar en þegar er orðið, verðum við
framvegis «ð fylgjast miklu betur
með gangi þessara mála en gert hef
ur verið og jafnframt að byrja sem
fyrst að feta okkur inn á braut at-
vinnulýðræðis með þekkingu og
reynslu nágrannanna í vegarnesti,
þótt vissulega verði að taka fullt til-
lit til íslenzkra séraðstæðna. Þeir að
ilar, sem auk aðila vinnumarkaðar-
ins, eru þar sjálfkjörnir til forystu
eru stjórnmálaflokkarnir, þvi fyrir
álhrif frá þeim er unnt að koma þess-
um breytingum á miklu hraðar og
með miklu betri árangri en ella ef
góður vilji er fyrir hendi.
Ekki treystist ég til að ráða í,
hverja afstöðu einstakir stjórnmála-
flokkar koma til með að taka til þess
ara nýjunga, en nær fullvist er, að
fyrr eða síðar komast þeir ekki hjá
að gera upp hug sinn til þeirra. Ég
leyni hins vegar ekki þeirri von
minni, að Sjálfstæðisflokkurinn eigi
eftir að gerast málssvari þess-
ara nýju viðhorfa og beita sér í
þágu þeirra. Hugmyndirnar um at-
vinnulýðræði eru i samræmi við þau
grundvallarviðlhorf sjálfstæðisstefn-
unnar, sem leggja áherzlu á einstakl
inginn, og að honum beri allt það
frelsi, sem hann þarf og unnt er að
veita, svo hann fái að fullu notið
hæfileika sinna og mannkosta. Með
stöðugt betri menntun og frjálsræði
einstaklinganna nægir þeim ekki
lengur að vera í einu og öllu stjórn-
að ofan frá, heldur verða þeir að
öðlast áhrif um allt það, sem snert-
ir umhverfi þeirra og starf á vinnu-
stað. Lýðræðið er heldur ekki sprott-
ið fullmótað út úr fáeinum kenni-
setningum. Þvert á móti er eðli þess
þannig, að stöðugt verður að laga
það að kröfum tímans og breyttum
þjóðlífsháttum. Atvinnulýðræðið er
einmitt mjög mikilvægur þáttur i al-
mennri lýðræðisþróun innan samfé-
lagsins.
Samkvæmt framansögðu er ljóst,
að hér hafa sjálfstæðismenn þarft
verk að vinna. Eigi Sjálfstæðisflokk
urinn að geta talizt lífrænn flokk-
ur, verður hann ekki aðeins að taka
náttúrlegum breytingum í samræmi
við sjálfa þjóðfélagsþróunina, held-
ur einnig að hafa djörfung til að
vera þar leiðandi afl. Verði ekki
svo, hlýtur áratugagömlu hlutverki
hans sem forustuflokks í íslenzk-
um stjórnmálum að vera endanlega
lokið.
Gunnlaugur Claessen.