Morgunblaðið - 05.04.1972, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKODAGUR 5. APRÍL 1972
Otgcfandi hf ÁrvalcuC Rcyfcjavfk
Ftam'kvæm da stjóri Ha.raldur Sveinsson,
■R'rtsitjórar Matiihías Johannessen,
Eyj'ólifur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gonnarsson
RitstjórnarfulHrúi horbijönn Guðmundsson
Fréttastjóri Björn Jóhannsson
Auglýsíngastjóri Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn og afgreiðsla Aðelstræti 6, sfmi 1Ó-100.
Augfýsingar Aðalistrætí 6, sifmi 22-4-80
Áskriftargjald 226,00 kr á 'ménuði innanland®
I fausasöTu 15,00 Ikr einta'kið
KLOFNINGUR í
RÍKISSTJÓRNINNI
TTpp er kominn klofningur í
vinstri stjórninni vegna
tilboðs Bandaríkjastjórnar
um lengingu flugbrautarinn-
ar á Keflavíkurflugvelli.
Meirihluti ríkisstjórnarinnar,
ráðherrar Framsóknarflokks-
ins og Samtaka frjálslyndra
og vinstri manna, hafa ákveð-
ið að taka tilboðinu. Á fundi
ríkisstjórnarinnar í gærmorg-
un lögðu ráðherrar Alþýðu-
bandalagsins hins vegar til,
að tilboðinu yrði hafnað og
létu m.a. bóka eftir sér eftir-
farandi: „Við erum þeirrar
skoðunar, að tími sé kominn
til þess, að íslendingar hætti
að sækjast eftir eða þiggja
fjárframlög frá erlendum
ríkjum til framkvæmda hér
á landi. Þjóðartekjur íslend-
inga á mann eru nú einhverj-
ar þær hæstu í heimi og því
eigum við sjálfir að leggja
fram þá fjármuni, sem
þarf til nauðsynlegra fram-
kvæmda. Slík stefna er for-
senda þess, að við getum í
verki framkvæmt sjálfstæða
utanríkisstefnu.“
Með þessari bókun hafa
tveir ráðherrar í vinstri
stjórninni raunverulega lýst
því yfir, að hún ástundi ekki
sjálfstæða utanríkisstefnu, en
samt sem áður sitja þeir sem
fastast og leggja þar með
blessun sína yfir þetta at-
hæfi. Líklega munu þess eng-
in dæmi, að ráðherrar í rfk-
isstjórn lýsi því yfir, að þeip
líti á tiltekið mál sem „prins-
ippmál“, sem þeir Lúðvík
Jósepsson og Magnús Kjart-
ansson vissulega gera með
því að tengja flugbrautai>
málið spurningunni um sjálf-
stæða utanríkisstefnu, geri
ágreining um málið, en segi
ekki af sér. Siðgæðishug-
myndir slíkra manna, mann-
dómur þeirra og pólitískt
hugrekki er ekki upp á marga
fiska, svo að ekki sé meira
sagt.
Öll framkoma kommúnista-
ráðherranna í þessu máli er
með endemum. Á skírdag
birtist í Þjóðviljanum viðtal
við Magnús Kjartansson, sem
var hnefahögg í andlit sam-
starfsmanna hans í ríkis-
stjórninni almennt *og utan-
ríkisráðherra sérstaklega. í
viðtali þessu, sem birtist áð-
ur en um málið hafði verið
fjallað í ríkisstjórninni, lýsti
þessi ráðherra sig algerlega
andvígan því að taka tilboði
Bandaríkjastjórnar. Er ekki
að efa, að þessi yfirlýsing hef-
ur verið skemmtileg páska-
lesning fyrir samstarfsmenn
hans í ríkisstjórninni. Þá
notaði Magnús Kjartansson
tækifærið og ræddi ítarlega
um störf ráðherranefndarinn-
ar, sem sett var á stofn sl.
haust til þess að fjalla um
varnarmálin. Með þeirri
nefnd var starfssvið utanrík-
isráðherra skert verulega og
hann hefur síðan notað hvert
tækifæri til þess að leggja
áherzlu á, að hann einn færi
með stjórn utanríkismála.
Magnús Kjartansson hefur
hins vegar tekið af öll tví-
mæli um það, að ráðherra-
nefndin lifir góðu lífi og að
utanríkisráðherra verður að
ræða þau málefni, sem snerta
varnir landsins innan hennar.
Enn einu sinni hafa ráðherr-
ar kommúnista lagt áherzlu
á að auðmýkja utanríkisráð-
herra opinberlega og verður
fróðlegt að sjá hversu lengi
hann tekur slíkri auðmýkingu
þegjandi og hljóðalaust.
Sú ákvörðun meirihluta
ríkisstjórnarinnar að taka til-
boði Bandaríkjastjórnar um
framkvæmdir við lengingu
flugbrautarinnar á Keflavík-
urflugvelli er tvímælalaust
rétt, enda hlýtur hún
að byggjast á öryggissjón-
armiðum hvað svo sem
ráðherrarnir láta í veðri
vaka. Fyrrverandi ríkisstjórn
hafði komizt að samkomulagi
við Bandaríkjastjórn um
þessar framkvæmdir, en þeg-
ar stefnuyfirlýsing stjórnar-
innar var birt í sumar héldu
Bandaríkjamenn að sér hönd-
um, þar sem því var þá lýst
yfir, að ríkisstjórnin hygðist
láta varnarliðið hverfa úr
landi á kjörtímabilinu. Samn-
ingar fyrrverandi ríkisstjórn-
ar við Bandaríkin um þetta
efni byggðust að sjálfsögðu á
því, að framkvæmdirnar
væru nauðsynlegar vegna
þeirrar varnarstarfsemi, sem
fram fer á Keflavíkurflug-
velli.
Sú staðreynd, að Banda-
ríkjastjórn er nú reiðubúin
til þess að hefja þessar fram-
kvæmdir, hlýtur að byggjast
á því, að hún telji sig hafa
rökstudda ástæðu til að ætla,
að stefnubreyting hafi orðið
í varnarmálunum hjá meiri-
hluta ríkisstjórnarinnar og
byggir hún það væntanlega á
opinberum yfirlýsingum ut-
anríkisráðherra og einkavið-
ræðum við ráðamenn í ríkis-
stjórninni en til slíkra við-
ræðna hafa gefizt fjölmörg
tækifæri, bæði hér á íslandi,
þegar utanríkisráðherra fór
á ráðherrafund NATO í
Briissel og þegar samgöngu-
ráðherra fór til Bandaríkj-
anna fyrir nokkrum vikum,
gagngert til þess að kynna
sér öryggismálin. Yfirlýsing-
ar vinstri stjórnarinnar um
hið gagnstæða stoða ekki.
Hitt liggur svo ljóst fyrir, að
flugbrautarmálið hefur mjög
orðið til þess að varpa ljósi
á ágreininginn innan ríkis-
stjórnarinnar í öryggismál-
unum. Ríkisstjórnin hefur
klofnað í málinu og þá ligg-
ur einnig ljóst fyrir, að djúp-
stæður ágreiningur er innan
þeirra þingflokka, sem ríkis-
stjórnina styðja. Væntanlega
er allur þingflokkur Alþýðu-
bandalagsins andvígur þeirri
ákvörðun ríkisstjórnarinnar
að taka tilboði Bandaríkja-
stjórnar og ekki er ólíklegt,
að innan þingflokks Samtaka
frjálslyndra og vinstri manna
sé einnig um ágreining að
ræða í málinu.
„Frelsi er gjald fyrir að vera
rithöfundur í Rússlandi66
Rabbað við William Heinesen í Færeyjum
EFTIR ÁRNA JOHNSEN.
Hús Williams Heinesen stendur of-
arlega í húsaþyrpingunni í Þórshöfn
I Færeyjum. Þaðan sér út á víðáttu
hafsins, yfir eyjar og sund og yfir
stóran hluta byggðarinnar, húsaþyrp
iragarininar, sem minnir á brúðu-
þorp í hinum skæru svörtu, rauðu
og hvítu litum. Lítil hús, en vel við
haldið og full af kviku mannlifi þess
ara rólegu frændu okkar Færeyinga.
Það er svolítið merkilegt að maður
heyrir aldrei talað um Færeyinga
sem útlendinga á Islandi, enda ef til
vill ekki undarlegt þar sem þeir eru
eina þjóðin utan landhelgi fslands,
sem skilur íslenzku.
Ég lallaði upp brekkuna að húsi
skáldsins, hafði sagzt koma síðdegis
á þessum sunnudegi þegar fjúkið
lék sér í hviðum við fjöru og fjall,
en sólin brauzt í gegmim skýjahóla
af og til eins og málari, sem leikur
sér með liti á léreftinu.
Það er undarlegur maður, William
Heinesen, nokkurs konar lif-
andi þjóðsaga. Líklega hafa engir
færeyskir eldri rithöfundar skrifað
eins ítarlegar þjóðlifslýsinigar frá
Færeyjum og hann og Héðin Brú, en
enginn er eins frægur utan Færeyja
og Wiliiam Heinesen, sem skrifar á
dönsku. Héðin Brú og Jens Pauli
Heinesen t.d. skrifa hins vegar á fær-
eysku.
Færeyingar eru rólegt fólk, sem
flíkar ekki mikið skoðunum sínum.
Það lætur ekki vaða upp í sig frem-
ur en íslenzkir bændur og sjómenn,
en hefur sína meinimgu í kyrrþey.
Það þykir nóg að hafa hnífinn beitt-
an og Ijáinn, þegar þess þarf í dag-
legri önn. William Heinesen er aftur
á móti beittur sjálfur, hann ristir á
það sem samvizka hans býður hon-
um, hann er eins og straumkvikan
við eyjarnar, óútreiknanlegur, og
reynir ekki einu sinni að hafa skoð-
anir sínar í samræmi. Þó virðist hann
vilja vera róttækur, en afneitar samt
kerfinu, sem afneitar kviku skálds-
ins þó að hann hafi hossað þvi á kné
sér í næstu setningu á undan. Ef til
vill dettur manni í hug þegar rabb-
að er við skáldið að hann hafi stillt
sér upp sem eyja i hafinu, en láti
hugmyndirnar leika frjálsar um sig
eins og vindimn. Þó er ein áttin
sterkust, austanáttin.
Ská'ldið á faWegt heimiili, mi'kið af
málverkum eftir hann sjálfan eru á
veggjum og það er eins búið á heim-
ili hans og í litlum kastala. En það
eru engar fallbyssur í gluggum, orð-
ið ræður, William kvaðst um þessar
mundir vera að skrifa bók um sitt-
hvað í samtímanum, bókmenntir, list-
ir og stjómmál; eigin h'Uigrenninigar,
en áður hefur hann ritað tvær slik-
ar bækur.
„Ég skrifa mikið í einu, tek lotur,
en svo koma tímabil inn á milli þar
sem ég tek lífinu rólega, en nú er ég
að skrifa um heimsmálin, stemmning-
ar frá mínum eigin hugmyndum og
um uniga fólkið. Ég hef ekki tyrft
yfir þann tíma sem ég var ungur,
man hann vel og mér líkar vel við
unga fólkið. Mér líkar betur við það
en eldra fólkið. Unga fólkið nú er
að vísu lausara í sér en áður, en það
er í mótsögn við eldra fólkið, sem
hefur leitt óharningjuna yfir það.
Kapphlaupið um völdin og iðnvæð-
inguna, sem stelur hluta af náttúru-
legri kviku hvers manns.
Unga fólkið hefur verið misnotað
siðustu 250 á'rin i stríðsrekstri og ég
held að stóriðnaðurinn hafi leitt
þetta ástand yfir og heimsveldasinn-
ar. Ég held að herskylda, sé versta
þrælahald í heiminum.“
„Hvar á skútuna set'ur þú
stórveldin, Bandaríkin og Rúss-
iand?“
„Mótsagnirnar eru mestar í
Ameriku og þaðan kemur eitthvað
sem kveikir æði oft í tundurþræði
valdabaráttunnar, en ég tel að Rúss-
land sé ekki komið út úr bylting-
unni. Rússland er ekki tilbúið ennþá
til þess að sýna sitt rétta andlit."
„En hvað má þá andlitið kosta, til
dæmis I frelsi fólksins, frelsi skáld-
anna? Hvað má það kosta til þess að
réttlæta tilveru sína?"
„Byltingin hefur aðeins þörf fyrir
að ná árangri sín vegna. Byltingin
hefur ekki þörf fyrir frjálsa hugsun
fólksins og ekki heldur fyrir skáld.
Byitingin hefur aðeins þörf fyrir
þennan beitta odd, sem kerfið á að
vera, fyrir kerfið þegar allt kemur
til alls, en ekki fólkið. En það er
ekki til góðs fyrir listina. Ég var í
Rússlandi á sínum tíma. Skáld eru
þar vel launuð, en það kostar líka
mikið að vera rússneskt skáld. Þú
spurðir um Soilshemit’sym áðan. Ég
þekki ekki verk hans, en rússneska
skáldið á að styðja kerfið. Frelsið,
það er verðið sem það verður að
greiða fyrir að fá að vera rithöfund-
ur og skáM, en það gerir Soils’henittsyn
ekki. En ég held ekki að Rússar séu
heimsvelöissinnar og vilji meira
land en þeir hafa, en þeir verða að
Williani Heineisen.
treysta sig gegn ásókn. Það verða
allir að gera.“
„Hvað finnst þér um stöðu listar-
innar á Norðurlöndum?"
„Á Norðurlöndum fá allir að
skrifa, en það er lítið gert fyrir þá.
Þó eru löndin í fremstu röð miðað
við menningu og mannlíf, að því er
ég tel, en þó hafa þessi lönd setið
talsvert eftir á margan hátt. Iðnvæð
ingin hefur skyggt nokkuð á vaxtar-
brodd menningarþróunarinnar. ís-
land, eins og sum önnur löndin, hef-
ur setið eftir i kynningunni. Það
þarf í heild að leggja meiri áherzlu
á norrænan kultur, ekki byggja eins
mikið og gert hefur verið á Mið-
Evrópukultur, heldur draga fram
norrænu hliðina og hlúa að henni.
íslenzkir höfundar eru til dæmis
furðulega lítið þekktir á Norðurlönd
unum, þrátt fyrir það að með meiri
kynningu á þeim stæði norræn menn
ing á hærra stigi hjá almenningi.
Það þarf líka með tilliti til unga
fólksins að fá unga fólkið með til
liðs við kulturinn. Það þarf að
virkja sönginn, eitt af því sem hrif-
ur unga fólkið og þaninig geta ef til
Framliald á bls. 20.