Morgunblaðið - 01.07.1972, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 1972
11
Skynsamleg ha gnýting fisk-
stofnanna er aðalatriðið
Rætt vi5 Svein Benediktsson
um endurnýjun togaraflotans
og framtíö fiskveiðanna
SKYNSAMLEG HAGNÝTING
FISKSTOFNANNA
1 tilefni af imdirskrift samn-
inga um smíði tveggja skuttog-
ara á Spáni tU viðbótar þeim
fjórum, sem samið var um þar
haustið 1970, ræddi Morgunblað
ið við formann samninganefnd-
arinnar, Svein Benediktsson, um
endumýjun togarafiotans og
framtíðarhorfur í sjávarútvegi.
STÓÐST EKKI SAMKEPPNI
VIÐ SÍLDVEIÐARNAR
1961—67
— Hvers vegna dróst endumýj-
un togaraflotans ?
— Margöft hefur verið talað
um, að það hafi verið mikil van-
raeksla að endumýja ekki tog-
araflotann á árunum 1960—1970.
Háfa andstæðingar fyrrverandi
ríkisstjómar viljað kenna henni
uim, að það var ekki gert. Þegar
máiiavextir eru athuigaðir kem-
ur i Ijós, áð togaraútgerð lands-
manna átti þá mjög í vök að verj
ast af ýmsum ástæðum. Fyrst og
fremst var aflabrestur hjá tog-
urunum eftir að karfaveið-
ar brugðust 1960, þar við bætt-
ust þau fjárhagslegu skakkaföll,
sem togaraflotinn hafði orðið
fyrir í langvarandi löndunar-
bönnum í Bretlandi og vegna
mismununar í gjaldeyri samam-
borið við bátaiflotann, sem naut
hins svokallaða bátagjaldeyris.
Nam sú mismunun á nokkrum
árum á sjöundu milljón króna,
á-hvern togara, sem er mjög há
upphæð, þegar hugsað er
til þess, að upphaflegt kaupverð
hvers nýsköpunartogiara var rúm
ar 3 milljónir króna. Þossi mis-
munun var afnumin af Viðreisn
arstjórninni 1960.
Þá hafði útfærsla landhelg-
innar árið 1951, 1958 og 1961
valdið því, að talið er, að tog-
airarnir hafi misst rétt til veiða
á' um % hlutum beztu miðanna,
sem þeir áður stunduðu. Þá var
fískverð yfirleitt óhagstætt á
þessum árum.
Veigna nýtízku tækni jókst
síldaraflin'n mjög og var upp-
gripaveiði á síldveiðum á árun-
ura 1961—1967 og verð síldaraf-
urða oftast hagstætt. Leiddi
þetta til þess, að þeir sjómenn,
sem síldveiðar stunduðu, báru
tvöfalt eða jafnvel margfalt
meira úr býtum en togarasjó-
menn. Leitaði þá mikill hluti dug
legustu togarasjómannanna yfir
á síldveiðiflotann, svo að hin
mestu vandkvæði urðu á þvi að
fá menn i skarðið og þeir, sem
fengust, voru oft óvanir menn,
og löngum var mannaskorturinn
svo mikill, að skipin urðu að láta
úr höfn, án þess að skipshöfn-
in væri fullskipuð. Varð afli
togaranna þá enn minni en ella
hefði verið.
Fimm nýir togarar, sem komu
til landsins 1960, skiluðu í upp-
hafi ekki þeim árangri, sem
vænta mátti, og tók það skip-
stjóra og yfirmenn skip-
anna u.þ.b. 3 ár að læra að fara
með þessi nýju skip þannig, að
fullur árangur næðist, sem tek-
izt hefur síðan 1963. Það var því
ekki um innlend stjórnvöld að
sakast, þó að kyrkingur kæmi í
togaraútgerðina á árunum
1960—1970.
KÖLLUÐU A NÝBYGGINGAR
TOGARA
—- Síldveiðamar náðu há-
marki árið 1966 og nam útflutn-
ingsverðmæti síldarafurða á þvl
ári um 44% af heildarútflutnings-
verðmætum landsins. Árið 1968
brást síldveiðin og má segja, að
síðan hafi ekki aflazt hér við
land nein sild á Norðurlands-
eða Austurlandsmiðum.
Genigi puindsins féll 18. nóv.
1967 og fyligdi faill íslienzku krón-
unnar í kjölifarið.
Það er til marks um þá erfið-
leika, sem við var að etja á ár-
unum 1967 og 1968, þegar gengi
íslenzku krónunnar var fellt
tvisvar sinnum, að á aðalfundi
Landssambands islenzkra út-
vegsmanna, sem haldinn var 26.
—28. nóv. 1969, var samþykkt
með samhljóða atkvæðum tillaga,
þar seih m.a. segir svo: „Þessi
áföll (aflabresbur á sildveiðun-
um samfara verðhruni á sjávar-
afurðum á erlendum mörkuðum)
voru svo stórfelld, að útflutn-
ingsandvirði sjávarafurða á ár-
inu 1968 minnkaði um helming
frá því, sem áður hafði verið.
Telur fundurinn, að nú sé sann
að, að þessar ráðstafanir (geng-
isfelling krónunnar og ráðstafan-
ir í því sambandi) hafa á
þessu ári, sem nú er að ljúka,
orðið til þess að bjarga útflutn-
ingsframleiðsltmni og þannig af
stýrt þjóðarvoða. Að sjálf-
sögðu var ekki unnt að ná þess-
um árangri nema með ráðstöf-
unum í efnahagsmálum, sem við-
urkenndu þá kjaraskerðingu,
sem verðfall og aflabrest-
ur hlutu að hafa í för með sér,
en sem mundi þó hafa orð-
ið miklu meiri, ef ekki hefði ver-
ið gripið til þessara ráðstafana.“
Eftir að síldveiðarnar brugð-
ust, fóru menn áð sækjast eftir
skiprúmi á togurunum á ný. Og
nú hafa síldveiðar verið alger-
lega bannaðar í íslenzkri land-
heiigi fraim á haústið 1973.
Á árunum 1969—1971 hækk-
aði verð á fiski, sem verkaður
var innanilands í krónium, fyrst
vegna gengisbreytingar og síðan
hækkaði verðið á erliendum mörk
yrði hafizt handa um nybygg-
ingiar togara. AJlt frá 1967 fór
fram athugun á byggingu nýrra
skuttogara og vorið 1970 voru
sett lög á Alþingi sem heimiluðu
ríkisstjóminni að láta smiða allt
að 6 skuttogurum í þeim til-
gangi, að þeir yrðu seldir ein-
staklingum, félögum eða bæjar-
eða sveitarfélögum. Síðan var
heimildin aukin upp í 8 skip. Og
loks hefur heimildin nú verið
aukin tim 5 sikip til viðbótar.
Fyrstu togaramir, sem samið
var um smíði á skv. þessum lög-
um, voru tveir svokallaðir Ög-
urvíkurtogarar, og var samið
um smiði þeirra i Póllandi. Næst
var samið um smiði f jögurra tog-
ara á Spáni. Eigendur fyrsta og
þriðja togarans er Bæjarútgerð
Reykjavíkur. Annars togarans
Bæjarútgerð Hafnarfjarðar, en
fjórði togarinn er ennþá óseld-
ur. Borgarstjórn Reykjavikur
hefur óskað eftir kaupum
á skipinu, en eftir er að semja
um endanlegt verð.
AKUREYRARTOGARARNIR
— 1 maí 1971 var samið um
smíði tveggja togara til viðbót-
ar milli ríkisstjórnarinnar og
Slippstöðvarinnar h.f. á Akur-
eyri. Voru togarar þessir ætlað-
ír Útgerðarfélagi Akureyr-
inga h.f. Af ýmsum ástæðum fór
svo, að hætt var við smíði þess-
ara togara hjá Slippstöðinni h.f.,
en þá hafði stöðin þegar fest
kaup á vélum og ýmsum tækjum
í skipin. Að athuguðu
máli ákvað ríkisstjórnin að leita
eftir samningum við skipasmíða-
stöðina Astilleros Luzuriaga i
Pasajes á Spáni um smíði tveggja
skuttogara af sömu gerð og
stærð og þeir fjórir skuttogar-
ar eru, sem samið hafði verið
um smíði á við stöðina haustið
1970. Það var skilyrði fyr-
ir samningum við stöðina að
kaupendur fengju að leggja
fram helztu vélar og tæki, sem
Slippstöðin h.f. hafði fest kaup
á og verð skipanna af hendi
stöðvarinnar lækkaði tilsvar-
andi.
1 byrjun júnimánaðar ákvað
ríkisstjórnin að senda 5 manna
samninganefnd til samningaum
leitana við fyrrnefnda. skipa
smíðastöð á Spáni. Samninga-
nefndina skipuðu Guðmundur
B. Ólafsson framkvæmdarstjóri
rikisábyrgðarsjóðs, framkvæmd-
arstjórar Útgerðarfélags AkUr-
eyringa h.f. þeir Vilhelm Þor-
steinsson, Gísli Konráðsson og
ennfremur Gylfi Þórðarson
deildarstjóri í sjávarútvegsráðu
neytinu og ég, sem var formað-
ur samninganefndarinnar. Jón
B. Hafsteinsson skipaverkfræð-
ingur var ráðunautur nefndar-
innar.
Samningaumleitanir fóru fram
í San Sebastian 5.—14. júní og
voru undirritaðir þann dag með
þeim fyrirvara af hálfu skipa-
smiðastöðvarinnar, að spænsk yf
irvöld staðfestu samningana fyr
ir 28. júlí n.k.
Meðalverð skipanna er um
189 milljónir króna, þegar með
eru taldar þær vélar og tæki,
sem kaupandi leggur til. Ætlun
rikisstjórnarinnar mun vera að
lækka verð þessara skipa um
u.þ.b. 12 milljónir króna hvort,
þannig að meðalverð skipanna
verði um 177 milljónir króna.
Þessi lækkun er fengin með því,
að fjórða skipið, sem samið var
um á föstu verði haustið 1970
fyrir um það bil 150 milljónir
króna, verði hækkað í verði
vegna hækkaðs verðlags skipa
um 24 milljónir króna og deilt
í þá upphæð með tveim til lækk
unar á hvoru skipi um 12 milljón
ir kr. 1 þessu verði er ekki tal-
inn kostnaður við heimsiglingu
skipanna né veiðarfæri, slæging
arvél, fiskikassa o. fl. Þetta tek-
ég svo nákvæmlega fram sökum
þess, að frásagnir í blöðum og
fjölmiðlum í þessu efni hafa
mjög afbakazt og í einu blaði
mátti skilja, að verð skipanna á
Spáni væri 213 milljónir króna í
stað 177, þar sem bætt var við
verðið, sem samið var um á
Spáni, 24 milljónum króna í stað
þess að draga 12 milljónir króna
frá hjá hvoru skipi, vegna vænt
anlegs hagnaðar á sölu fjórða
skipsins, sem enn er óráðstafað
af þeim f jórum, sem samið var
um smíði á haustið 1970, eins og
fyrr segir.
Stærð skipanna á Spáni er tal
in vera tæpar 1000 smálestir
hvers skips samkvæmt nýjum
mælingum, en þeirra s'kipa sem
smíðuð eru í Póllandi um 800
smáliestir hvens skiþs.
700 MANNS ÞARF A
SKUTTOG AR AN A
— Hvað hefur verið samið um
marga skuttogífra af stærri gerð
inni?
— Eins og að framan getur
hafði verið samið um smíði 8
skuttogara af stærri gerðinni af
fyrrverandi ríkisstjóm. Auk
þess mun núverandi rikisstjórn
hafa samið um smíði 5 skuttog-
ara af stærri gerðinni til viðbót-
ar í Póllandi, en kaupendur
þeirra skipa eru Einar Sigurðs-
son Vestmannaeyjum, hann og
Ingvar Vilhjálmsson að öðrum
togara, Stefán Pétursson og
fleiri að þeim þriðja. Síldar- og
fiskimj ölsverksmið j an Akranesi
að þeim fjórða og Aðalsteinn
Loftsson Dalvik að þeim fimmta.
Alls eru því væntanlegir 13 ný
ir skuttogarar til landsins af
stærri gerðinni. Von er á þeim
fyrstu I septembermánuði n.k.
en hinum síðustu fyrir mitt ár
1974.
Vegna aukinnar véltækni um
borð i hinum nýju skuttogurum
er talið, að á hverju skipi verði
nokkrum mönnum færra en á
gömlu togurunum. Búizt er við,
að á næstu 3—5 árum muni 14
af þeim 20 togurum af stærri
gerðinni, sem nú stunda veiðar,
hætta veiðum, vegna þess að
skipin eru orðin gömul og úr
sér gengin, en hins vegar er tal-
ið, að skipin Júpiter, Mai, Narfi,
Sigurður, Víkingur og Þormóð-
ur goði muni endast 10 til 15 ár
enn, enda eru það yngstu togar-
amir, sem komu til landsins á
árunum 1956—1960.
Auk þessa hafa verið keypt-
ir gamlir skuttogarar til lands-
ins og þar af einn af stærri gerð
iinind, seim kemiur hinigiað til
Reykjaiví'kur í júlií og verður
gerður út héðan atf Karisefni h.f.
Skipið er sex ára.
Loks hefur verið samið um
smáði á 23 skuttogurum af minni
gierðinni, ca. 400—500 smálestir,
sem veitt hefur verið leyfi fyr-
ir, en nokkrar umsóknir eru
enn óafgreiddar hjá stjórnvöld-
um. Áhafnir þeirra skuttogara,
stórra og minni, sem þegar hef-
ur verið samið um smíði á, munu
nema rúmlega 700 manns.
STÆRRI TOGARARNIR
AFLA BETUR
— Hvers vegna eru smíðaðir ný
ir skuttogarar af mjög mismun-
andi stærðum?
— Sama stærð skuttogara á ekki
við alls staðar. Á hinum fjöl-
mennari stöðum eins og Reykja-
vik, Hafnarfirði og Akur-
eyri henta stóru togaramir bet
ur en þeir minni sökum
þess, að þeir geta sótt á fjarlæg-
ari mið og einnig geta
þeir stundað veiðar í rysjóttu
veðri, þegar togarar af minni
gerðinni geta ekki athafnað sig.
Einnig geta þeir dregið vörpuna
á meira dýpi en minni togararn-
ir.
Það hefur komið í ljós, að
stærstu togararnir, sem ver-
ið hafa í eigu landsmanna á und
anförnum árum og eru frá um
800 til tæpra 1000 tonna, hafa
borið af í aflabrögðum.
Þá er þess að geta, að á fá-
mennum stöðum úti á landi ræðst
ekki við að koma undan stórum
förmum allt að 400 tonnum nægi
lega fljótt. Hins vegar er það
auðvelt, þar sem fjölmenni er
mikið og mörg hraðfrystihús og
aðrar vinnslustöðvar.
Einnig er nauðsynlegt fyrir
hin stærri skip að fá alls konar
viðgerðir á tækjum og útbúnaði,
sem oftast er ekki unnt að leysa
af hendi á fámennum stöðum.
SÓKNIN 1
FISKSTOFN ANA
— Þola fiskstofnamir þessa
miklu aukningu togaraflotans?
— Þorskurinn hefur lengst af
verið okkar aðalbjargvættur.
Samkvæmt mjög fróðlegu erindi,
sem Sigfús Schopka fiskifræð-
ingur hélt í útvarpi í maímán-
uði s.l., er þorskstofninn hér við
land nú fullnýttur. Síðan hefur
þetta álit Sigfúsar verið stað-
fest af ýmsum aðilum. Það er
þvi mjög tvíeggjað að auka
sóknina í íslenzka þorskstofn-
inn, ef sókn erlendra þjóða
heldur áfram i jafnríkum mæli'
og verið hefur eða fer vaxandi.
Hið eina, sem getur bjargað ís-
lenzka þorskstofninum frá of-
veiði er, að stækkun iandhelgi-
innar upp í 50 mílur nái fram
að ganga og Islendingar lýsi síð
an yfir friðun á vissum hrygn-
ingar- og uþpeldisstöðvum
þorsksins á vissum, tiltekn-
um tímum ársins.
Sama má segja um ýsustofn-
inn, að nauðsyn ber til að hlifa
honum fyrir ofveiði.
Stóru skuttogararnir getá
veitt á allt að tvöfait meira
dýpi en gömlu nýsköpunartogar
arnir og eru þvi allar líkur til,
að fiskur, sem heldur sig á
djúpu vatni, verði eftir komu
þeirra nýttur meira en verið hef
ur til þessa. Einnig munu þá afl-
ast fisktegundir, sem Islending-
ar hafa lítið sem ekki veitt fram
til þessia.
Skuittogariar af stærri igerðinni
mumu yfirlieitt vera meiri sjó-
borgir en nýsköpunartogararnir
og hestaflafjöldi þeirra til togs
meira en tvöfaldiur. Einmig nýtíist
aflið betur til togs hjá skuttog-
uruim en hjá togurum, sem draga
vörpuna inn á síðunni. Taildð er
að auðveldara sé að stunda veið-
ar með ftotvörpu á þessum skip-
um en þeim eldri, þegar fiskiur
gengur 1 tonfum miðsævis eða
náltegt yfirborði sjávar.
OFVEIÐI OG RANYKKJA.
Rétt er fyrir Islendinga að
feista sér vel í minni, að síld-
veiðarnar fyrir Norður- og Aust
urlandi og á hafinu norðaustur
af landinu hafa á undanfömum
árum brugðizt fyrst og fremst
vegna þess, að uppvaxandi smá-
síld í fjörðunum i norðanverð-
um Noregi var veidd í mjög stór
um stíl, áður en hún náði kyn-
þroska aldri. Sama gerðist við
Cola-skagann í Rússlandi. Smiðs
höggið á eyðilegginguna lagði
svo sívaxandi sókn margra
þjóða á miðin.
Afleiðingamar fyrir Islend-
inga urðu þær, að sildin, sem
hafði gefið okkur mestar tekjur
1966, hefur nú algjörlega horf-
ið úr sögunni í bili, eins og að
framan getur.
Sama má ekki verða um aðra
fiskistofna, en ekkert getur kom
Framli. á bls. 15
uðurn og jiatfnvel tvöfaldaðist í er Undirskrift viðbótarsamninga um smiði tvegg.ja skuttogara á
lendum gjaldeyri frá því Spáni 14. júní s.l. — Gonzalo Chausson framkvæmdar-
sem verið hafði 1968. Þessar stjóri skipasmíðastöðvarinnar og Sveinn Benediktsson, formað-
breytingar kölluðu á, að aftur ur íslenzku samninganefndarin nar, skrifa undir samningana.