Morgunblaðið - 14.12.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1972
17
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Frá hagmælsku til skáldlistar
Kristján Karlsson.
Guðfinna Jónsdóttir
frá Hömrum.
LJÓÐABÓK. 144 bls.
Alm. bókaf. 1972.
Guðfinma Jónsdóttiir frá
Hömiruim var að nokikru Iryti
Mstmenint'uð kona. Þar á ofan
hefur hún verið bæði listhneigð
og listfeng að eðlisfari. Ljóð
hennar eiga langlífi skiilið, og
ber því að fagna, að Aknenma
bókafélaigið sku'li nú hafa gefið
þau út í heild umdir prýðilegri
uimsiá Kristjáns Karlssonar.
Kristján telur, að Guðfiinna
hafi byrjað að vrkja á unga
ald'ri, en ekki fengizt við ljóða-
gerð að staðaldcri framan af
ævi. Líkast til hefur hún þá ver
ið í hópd þeirra mörgu hagyrð-
imga og skálda, sem ortu sér til
hugarhægðar og trúðu I mest*
lagi fáeimum völdum vinaim fyr-
ir bragsmiíðu'm símism.
Ef tiil vffll er fuildjúpt i árinni
tekið að segja, að Guðfinna hafi
verið ,,uppgötvuð“. Af frásögn
Kristjáns Karlssonar má þó
draga þá ályktun, að henni hafi
að minmsta kosti verið komið á
sporið af öðruim:
„Um það bil að Þingeysk ljóð
komu til útgáfu, átti hún, að
söigin Karis Kristjánssonar, ein-
ungis uppköst að nokkruim ljóð-
um, en fullgerði þá fjögur
þeirra fyrir tiílmæli hans vegna
þeirrar bókar. Þá átti hún að-
eiins sex ár ólifuð. Langflest
Ijóð henoar munu því ort á fá-
einum árum eftir fertugt."
Guðfinna sendi frá sér tvær
bækur á þeim sex árum, sem
liðu, frá því að Þingeysk ljóð
komu út, þar til hún lézt: Ljóð,
sem komu út 1941, og Ný ljóð,
1945. Þar að auki lét hún eftir
sig óprentuð ljóð, sem sum eru
— aiuk bókanna tveggja — tek-
in upp i safn hennar nú.
Guðfinna hefur verið — eins
og Krietján Kalsson sýnir glögg
lega fram á í ritgerð sinni —
ailiháð skáldaskó'la þeim, sem
blóimistraði hér mest upp úr alda
mötum og kenndur er við ný-
rómantík. Fóru þingeysk skáld
ekki varhluta af honum, saman
ber til að mynda Sigurjón Frið-
jónsson. Af þeirri stefmu hefur
Guðfinna meðal annars lært að
skyggna í náttúrunni táknmynd
ir fyrir flóltnar gátur lifsins:
hún yrkir um svefnjurt og söng
fugil, en er þá um leið að létta
fargi af eigin tilfiinmniguim. Og í
þvi er eimmdtt föiginn neistinn,
sem gei'a mun kvæði hennar líf
væmleg um ókomna framtíð, að
undiir sléttu og f'egruðu yfir-
boirði ólgar ósvikin'þrá, djúp til
finning, tregaþruniginn söknuð
ur. Nógu skapmikil hefur hún
verið til að leggja sál sína í
kvæðin, en í sama mæli svo dul
og hlédræg, að hún fór vart að
segja hug sinn allan — nema
undir rós. Óskeikul hefur hún
ekki verið. Það sýiva kvæði eins
og Hveravellir og fleiri, sem
Kristján Karisson hefur ekki
takið upp í þetta safn, skáldkon
unni til verðugrar mimningar.
Slík kvæði sanna þó með þvi,
sem hún gerði betur — eða
bezt skulum við kamnski heldur
segj'a — að hún hiaut að beita
sjáilfa sig aga og gagmrýni: að
listin var lika vinna. Og hreinn
tónn er varídfundinn. Ekki var
vandamest að finna rímorð og
ljóðstaf og fylgja háttbundinni
hrynjiandi. Hitt var þrautin
þymgri að finna rétta orðið
hverju sinni. Þannig hóf Guð-
finmia kvæði sin frá hagmælsk'u
til skáldskapar. Leið henmar lá
frá því að gera vel tsill þess, sem
aðeins auðkenniist nmeð orðinu
ágætt.
Kris'tján Karlsson lýkur inm-
gan'gi sínum með þessuim orðum:
„Beztu ljóð henimar rmumu vara
i gildi, löngu eftir að það verð-
ur flesbum gleymit, hvaða hefð
eða skóli eða tizlca réð hér ríkj
um á ömdverðri þessari öld. Þau
verða hér enn, eins og þau eru
nú, til þess að lesast fyrir-
hyggjulaust: Maríueria, Srmala-
stúilikain, Bergmál, Rokkhiljóð,
Ljóssins knörr, Gamalt sendi-
bréf, Hver ert þú, Ljósmynd að
vestan, Dymskógur, Hið gu'llna
augmabliik, Fjallið blátt, Tvær
systur, Brotlð land, Maður og
mold, Með sól, Mig dreymir enm,
Vor í dalnum; hinar einkenni-
iegu Visur Kaitrínar."
Ég er sammála þéssum ummæl
um Kristjáns Karissonair, upp-
talning hams á þeim ljóðum, sem
hamn telur Gúðfimrau hafa bezt
ort, sem og raunar formála hans
í meginat.riðium. Foi'imálinn eyk-
ur vissulega gildi þessa rit-
safns, bæði sem ritgerð út af
fyrir sig og eins sem leiðarvísir
vegraa kvæðamna. Hygg ég Krist
ján hafi ekki í annan tíma
brugðið upp gagnorðari og s'kýr
ari mynd af skáldskap no'kkurs
höfundair,' sem hann hefur fjall
að uim, og vil ég þó ekki varpa
rýrð á neitt, seim hamn hefur rit-
að uim bó'kimenmtir; síður en svo.
Með útgáfu þessari hefur
Guðfinna Jónsdóttir
frá Hömrnm.
Guðfinmiu frá Höimruim verið
skipað svo i röð, að hér eftir
verður ekki framihjá kveðsk'ap
henwar gengið, heldur hlýtur
hún framvegis að teljast til
þeirra skálda. sem lagt hafa
fraim varamlegan skerf til is-
lenzkrar ljóðlistar.
JÓHANN HJÁLMARSSON SKRIFAR UM BOKIVIENNTIR
Rithöf undarefni?
þætti í Sunimudagsblaði Timans.
Guðjón Ó. hafði samband við
hana og bað hana urn bók um
sama efni. Bókin nefnist Að
hurðarbaki og hefur undirtitil-
inn spitaiasaga, sem ekki er svo
ónýtt nú á tíirrauim, að manni
skilst.
Maria Skagan er sjálfsagt
góð og greiind kona. I sögu sinni
sem geriist á endurhæfingarhæli
fyrir fatlaða í Dammörku, lýsir
hún heimi, sem að mörgu leyti
er forvitnilegur. Herani er það
hugsjónarraál, að bætt sé aðstaða
fatlaðs fól'ks hér á landi, enda
skrifar hún formála uim það efni
og er það út af fyrir sig óvenju-
legt að slík skrif skuli fyl'gja
skáldsöguim. Alla vega lýsir for
málinn n'Okkurri vamtrú á að
skáldsagan komi hugsjóniaimál-
unum áleiðis. Enda er það rraála
sannast, að þessir sundurleitu
þættir Maríu Skagan koima
litlu til leiðar, stuðia held ég
ekki að framförum í viðhorfum
manna til fatlaðra. María Skag-
an hefur ekki vald á þvi formd,
sem hún hefur valið sér og er
það skiljanlegt þegar um við-
vanimg á sviði skáldisagnagerðar
er að ræða.
Flestir hefjast kaflarnir á
mannlýsingu, eins og til dæmis
þessari: „Doktor Garan var há-
vax;n, brúnaskörp og horfði
dimimljámandi auguim vingjam-
lega á fól'k, hárið greitt slétt
upp frá hvelfdu erani, hrafn-
svart, varirnar málaðar sterk-
rauðar.“ Þessi og álika lýsiragair
hafa ekki gildi fyrir efraisþráð-
inn, eru úr tengsluim við hann.
Það er helst i frásögnuim höf-
undar af þvi, sem hún er að
lesa á hæliinu. eiras og til dæm|s
sögu Karen Blixen um söngkon
uma Pellegrinu I.eoni, að lesand
inn er vakinn til einhvers skiln .
ings. En ba'maskapur af ýrrasu
tagi og ónákvæmini spitla fyrir
því að heildarmynd skapist.
Stundum er talað um rithöf-
undarefni. Sjálfsagt er Maria
Skagan í hópi slíks fólks. En
stundum er ástæða til að vara
sig á útgefendum, þótt þeir sýni
yfirleitt ekki mikinn áhuga þeg
ar um tilraunir til alvarlegs
skáldiskapar er að ræða.
María Skagan.
María Skagan:
AÐ HIRBARBAKI
Spítalasaga.
Bókaiitgáfa Guð.jónsÓ,
Reykjavík 1972.
Fyrir nokkfu sagði ung blaða
kona frá því í blaðaviðtali, að
hún hefði boðist till að þýða bók
fyrir kuinnan útgefanda. Útgef-
andiinn viildi ekki þýðingar, en
bað blaðakorauna um skáldsögu
í staðinn. Svo fór biaðakonan
að skrifa skáldsögu og hún er
komin út.
María Skagan birti eftir sig
AUSTUR OG VESTUR
Pearl S. Buck:
í HGLIÐSBLÆ
og fleiri sögur.
Arnheiður Sigurðardóttir
íslenzkaði.
Bókaútgáfa Guðjóns Ó. Guðjóns
sonar,
Reykjavik 1972.
Eins og I huliðsblæ vitnar um
sækir Pearl S. Buok söguefni
sin oft til Austurlanda. Fræg er
bók hennar Austan vindar og
vestan, sem koimið hefur út í is-
lenskri þýðiragu. Á æskuárum
sínuim bjó skáldkonan í Kína,
þar sem faðir , heranar var trú-
boði.
Sigurður Haukur Guðjónsson
Barna- og unglingabækur
LITi.r UGLI RNAR
Umsjón: Örnólfur Thorlacius
Prentun: Redwood Press Ltd.
Utgáfa: Iðunn.
Þetta eru 3 lítil kver. Það
fyrsita uim vatnið; annað uim
hraðann; þriðja um lijólið. Þau
eiga að hjálpa litlum bömurn til
að sikilja eðli þess heiimis, er.þau
eru brot af. Litmyndir festa
þeim í minni eigin reynslu,
hjálpa þeiim t.þ.a. skilja, að hún
er sameign allra fróðra manna
og því kölluð staðreynd, kölluð
eðli þess, er uim er rætt.
Myndirraar eru dregnar fáum
línum, barnslega hreinar, og
tengiorðin án allrar mælgi, hnit-
miðuð, auðskilin, aðalatriðin feit
letruð. — örnólfur hefur vaind-
að verk sitt og ég er ekki í vafa
um, að þessi litlu
snáðum og hnátum
Það verður gaman
með framhaldin'U.
kver verði
góðiir vinir.
að fylgjast
Fyrir sagnaigerð sina fékk
Pearl S. Buck Nóbelsverðtiaun.
Sú ákvörðun sænsku akademí-
uraraar hefur löragum verið uim-
deilld, en því verðuir ekki neit-
að að Peari S. Buok er skáld-
kona, sem kann til verka og
hefur til að bera þá frásagnar-
gleði og iminsýn í mtannieg
vandamáil, sem lyfta ver'kum
hennar yfir venju'lega skemmti-
sagnagerð.
Fyrsta saga bókarinnar í hul-
iðsblæ, samnefnd bókinni, er
sálfræðileg stúdia, sem heppn-
ast fuillkoimilega. Lýst er vanda-
máluim, sem skapast á banda-
risku heimiii, þegar sonurinn
kemur heim rraeð eigiinkon'U frá
Japan. Austur og vestur takast
á innain heimilisinis og sú har-
átta endar farsællega vegna
þess að ailir freista þess að
skilja hver annan.
Sagan Herforiragiinn og full-
trúinn fjal'lar um inrarás kin-
verskra kommúnista í Tíbet til
þess að frelsa hxna undirokuðu
Tíbetbúa undan auðvaldinu í
vestri. En Pearl S. Buck býður
ekki upp á neina ódýra lausn í
þessari sögu, heldur verður hún
Pearl S. Buck.
daimigerð mynd af stríði:
grimmd og örvæntingu manna.
Ég las sögurnar í huliðsblæ
mér til ánægju. Avnheióur Sig-
urðardóttir hefur lagt alúð við
þýðiingu sina, en á frummáUnu
nefnist þessi bók Fourteen Stori
es.