Morgunblaðið - 16.12.1972, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 1972
Gunnlaugur Scheving
Konungur íslenzkrar
myndlistar
Gunnlaugrur Scheving við eitt verka sinna á síðustu sýningu á listaverkuin hans í I.istasafiii
Islands.
Stórmálari kvaddur
ÞAÐ eru nú liðnir rúmir þrír
aratugir frá því, að þeir Gunn-
laugur Scheving, Snorri Arin-
bjarnar og Þorvaldur Skúlason
vörpuðu ljóma á íslenzka mynd-
list með verkum sínum í Græn-
metissýningarskálanum við
Garðastræti.
Segja má, að með þeirri sýn-
ingu hefjist nýtt landnám I ís-
ienzkri myndlist. Sýning þessi
var tímamótaviðburður, sem
hafði djúpstæð áhrif á alla þá,
sem unnu myndlist af alvöru og
einlægni.
Ég var í hópi þeirra, sem töfr-
úðust af sýningnnni og hreif list
Gunnlaugs Scheving mig mest.
Hrifning mín var ólýsanleg. Ég
þóttist þá þegar skilja að í hon-
um átti íslenzka þjóðin sinn
merkasta myndlistarmann til
þessa tíma. Listamann, sem sam-
einaði í einni persónu auðmýkt
og aga Jóns Stefánssonar, ein-
lægni og ást Ásgrims Jónssonar
á náttúrunni og hugarfluig Kjar-
vals. Þetta átti Gunnlaugur eftir
að sanna betur síðar.
Það haust, 1941, eignaðist ég
fyrsta málverkið eftir Gunnlaug
og voru þau kaup upphaf að
ævarandi vináttu okkar, sem ég
fæ aldrei fullþakkað. Meiri
mannkostamanni hef ég ekki
kynnzt.
Á þeim tíma og raunar enn
var spánski málarinn Velazquez
að minum dómi einn mesti mál-
ari, sem borinn hefur verið í
þennan heim. Hann málaði kon-
unga Spánar og skyldulið þeirra
gftir pöntun, þannig að ekki
varð betur gert. Þar var einn
konunga myndlistarinnar að
verki.
Gunnlaugur Scheving málaði
aftur á móti konungalið íslands;
sjómenn, bændur og búalið
þeirra. Hann málaði líf íslenzku
þjóðarinnar. Þjóðin mun læra að
meta hann í enn ríkara mæli er
tíimar líða, þvi verk Gunnlaugs
varðveita sögu hennar, baráttu
og lifnaðarhætti á þann hátt að
þau gera hversdagslífið algilt og
gefa því æðra inntak. Hann er
og verður einn af ókrýndum
konungum íslenzkrar myndlist-
ar.
Við Gunnlaugur ræddum oft
saman um málaralist. Eitt sinn
^ I upphafi vináttu okkar.
*er málarann Velazquez bar á
góma, hrökk upp úr mér að væri
endurholdgunarlögmálið til, þá
væri hann Velazquez endurbor-
inn. Scheving brosti við þessi orð
mín, þvi Velazquez var einmitt
upipáhalds málari hans, en það
vissi ég ekki þá.
Myndlist Gunnlaugs Schev-
ing þekkja allir, sem vita ein-
hver skil á íslenzkri myndlist.
En færri þekktu skáldið, sem í
honum bjó og þann hafsjó af
tæru spaugi, sem hann hafði á
takteinum. Það var næstum
lygilegt hvernig hann gat náig-
azt málefni frá óvæntri hlið,
þannig að hið spaugilega sneri
upp. í hverju máli leitaði hann
jafnan þess bezta, hafði mann-
þekkingu og skilning til að fyr-
irgefa það sem miður fór.
Það þyrfti heila bók tii að lýsa
manninum Gunnlaugi Scheving,
gáfum hans og hæfileikum. Það
var gæfa hvers rnanns að eiga
vináttu hans. Mér gleymast seint
orð föður míns, eftir að ég hafði
kynnt Gunnlaug fyrir honum.
Þau sýna glöggt hvaða áhrifum
faðir minn hafði orðið fyrir:
,,Decus vitae amicitia": Djásn
lífsins er vináttan .
Gunnlaugur var um skeið
kvæntur danskri konu Grethe
Linck Grönbeck, listmálara. Á
erfiðleikaárum kreppunnar
skildu leiðir þeirra og hún gift-
ist á ný. Hann bar samt alltaf
hlýjan hug til hennar og sendi
henni síðustu árin kveðjur. Og
sparaði ekki við sig þegar hann
gat miðlað veraldarauð.
List Gunnlaugs Scheving
mun halda nafni hans á loft
meðan ísland er uppi.
Giinnlaugur Þórðarson.
Nú sting ég niður penna í ann
að sinn til að skrifa opinber-
lega og það hélt ég að ég ætti
ekki eftir, því að það er á móti
mínu „mottói" sem er að forðast
sviðsljósið. En Gunnlaugur
Scheving er dáinn og mig lang-
ar til að láta sem flesta vita
hver hann var í mínum augum.
List hans þekkja flestir Islend-
ingar. En í einkalífi sínu var
hann mjög hlédrægur. Með sam-
eiginlegum beztu vinum kynnt-
umst við síðustu tiu árum ævi
hans og því lengra sem leið á
þann tima varð ég viss um að
ég mat hann að mestu; hann
hafði allt það sem mann má
prýða: hjartahlýju, listnæmi,
gáfur og fyndni.
Ég vitna í minningargrein sem
einn af hans beztu vinum skrif-
aði fyrir nokkru um annan af-
bragðs mann. „Því ert þú far-
inn sem hafðir svo mikið að gefa,
en menn eins og ég fá að vera.“
Feimni og hlédrægni er Is-
iendingum í blóð borin. Því mið-
ur kemur það í veg fyrir ýmis-
legt sem gæti orðið ómetanlegt;
ég held að hann hafi haft svo
margt að géfa og við hefðum
notið svo margs, ef við værum
ekki svona hlédræg.
Enn ein ástæða til að syngja
listinni lof — hún hefur sigrazt
á þessu líka.
Guð blessi þig vinur.
Rakcl Sigurðardöttir.
GUNNLAUGUR Scheving list-
málari er látinn. Enn á blóma-
skeiði sinnar listsköpunar missti
hugur hans flugið og höndin með
penslinum féll snöggleiga og
óvænt. Gunnlaugur var ennþá
ungur i anda og bar lítil líkam-
leg ellimörk, þrátt fyrir 68 ára
aldur. Hann var sívinnandi og
frá honum kom hvert stórverk-
ið á fætur öðru. Gunnlaugur var
alvarlegur í önn dagsins, en
hann var glaður og reifur á fundi
vina sinna. Hann gat notið
hinna gullnu veiga, þegar svo
bar undir, en þó mjög í hófi.
Frásagnargáfa hans var einstök,
og fylgdi jafnan nokkur kímni,
sem þó aldrei var neinum til
lasts.
Gunnlaugur helgaði listinni
algerlega allt sitt líf. Þar var
ekkert hik og allt var lagt í söl-
MAÐURINN með ljáinn hefur
gerzt gárabreiður i túni íslenzkra
listamanna á þessu ári. Nú hné
sá er stóð hjörtum okkar mjög
nærri, bæði sem listskapari og
maður. Frumleiki hans, mannást
og göfgi var slík að eigi fymist.
Slíkir menn sem Gunnlaug-
ur Scheving, lifa þótt þeir
falli, því verk þeirra standa og
vísa nýjum kynslóðum veg. Þessi
urnar. Meira að segja konan
danska, sem hann kvæntist ung-
ur, hlaut að hverfa frá honum
eftir stutta samúð, í fullri vin-
semd þó. Svo var fátæktin mikil.
Konan giftist siðar i sínu heima-
landi, en Gunnlaugur hélt áfram
einn og óstuddur út á hina
óvissu og erfiðu braut lista-
mannsins. Og mörg ár liðu. Ást
Gunnlaugs á listinni tók að bera
árangur, sem stöðuigt varð glæsi-
legri. Síðustu áratugina hefur
hann verið í fremstu röð ís-
lenzkra listamanna og myndir
hans fá nú færri en vilja.
Gunnlaugur var að vissu leyti
einmana. Einveran var hans
helgidómur. Hann kunni ekki við
sig í fjölmenni, en hann gladdist
þó stundum með góðum vinum
og naut þá hvíldar frá sínu da,g-
lega starfi. Hann skildi einkar
vel lif sjómannsins, en það var
hans eftirlætisviðfangsefni í
myndlistinni. Víðáttan og fá-
mennið á hafinu heillaði hann og
hætturnar á sjónum gerðu í
hans augum sjómennina að hetj-
um. Gunnlaugur reri hér iíka í
lífinu einn á báti og gat því sagt
eins og þar stendur:
„Þó eg sökkvi í saltan mar,
sú er meina vörnin,
ekki grætur ekkjan par,
eða kveina börnin.“
En vinirnir gráta Gunnlaug
Soheving og meðal þeirra við.
Sclma og Sig-urðiir.
einfari andans leitaði á brattann
og náði hæstu hæð. Látinn mun
hann lifa og yfir harmskýjum
brottfarardagsins skín sól sköp-
unargleðinnar. Sem kæran vin
kveðjum við mikinn listamann,
göfgan son þjóðarinnar. Góða
ferð Gunnlaugur Scheving.
•lóhann Iiigimarsson
og fjölskylcla.
8. júní 1904
9. dcs. 1972
SLOKKNAÐ hefir eitt skarp-
asta auga þessa lands. Glöggt
auga mikils sjáanda. Auga, sem
skyggndist um víðan sjónhring
í sálardjúp þjóðar sinnar í striti
hennar og daglegu amstri, bæði
á sjó og landi. Þessi augasteinn
listagyðjunnar, Gunnlaugur
Scheving, hefir lagt augun aftur
í hinzta sinn, á sextugasta og
niunda aldursári, starfandi að
miklum myndum með fullri
starfsorku, eins og síðasta stór-
verk hans ber gleggst vitni. Það
var vart þornað á trönum er
hann gekk undir þann uppskurð,
sem varð honum að aldurtila.
Það var gert samkvæmt pöntun
óskabarns þjóðarinnar, Eim-
skips. Það var verkefni, sem
gladdi Gunnlaug og var honum
að skapi. Sú stórmynd er eins-
konar samantekt á allri list hans.
Þar mætast hinar skemmtilegu
og saimfléttiuðu hugmyndir hans
í eins konar skáldlegum sehev-
ínskum stíl, blandaðar hlýjum
húmor. Svifandi duggur sigla
seglum þöndum um vindheima há
loftanna. Bústnar og barmmiklar
fjósakonur svífa líkt og loftbelg-
ir yfir land og lög. Megin at-
vinnuvegir þjóðarinnar, sjósókn
og sveiiabúskapur, mætast þar í
listrænu handtaki. Myndin er
fagur lokaóður listar hans til
lands og þjóðar. Gáfur hans
voru skyggnar án þess að vera
dulrænar. Nú er hann horfinn
með skammdegisbirtunni, dags-
ljósinu, sem er okkur málurun-
um svo skammvinnt um þetta
leyti árs. Sjávarmálarinn mikli
er sigldur út í sortann, til fjar-
lægra eilifðarstranda dauðans.
Það verða myrkari og daprari
jói á heimili mínu en mörg um-
liðin jól, þegar við höfðum
heimilisvininn bezta við háborð-
ið. Okkur fannst ekki jólin geng-
in í garð á aðfangadagskvöld
fyrr en Gunnlaugur, biessaður,
kom bókstaflega með jólin með
sér um leið og hann steig inn
yfir þröskuldinn á heimili okkar
á Hafrafelli. Þá var kátt í koti
og allt heimilisfólkið hreifst af
Gunnlaugi og léttri og leik-
andi frásögn hans, sem
átti sér fáa iíka um lif-
andi góðhuig og græskulaust
gaman. Þar fór sjóður skemmti-
legra og spaugilegra sagna í
gröfina, sem fáir kunna og eng-
inn gat sagt nema hann í viður-
vist örfárra hlustenda. Skömmu
fyrir dauða hans kom okkur
saman um, að báðir yrðum við í
skálhæifu standi á næsta að-
fangadagskvöldi. Nú verður
heiðurssæti hans autt og glas
hans tómt um þessi jól. Kona
mín var búin að kaupa honum
jóiagjöf, prjónles, til að kuldi
sækti siður að eftir leguina.
Þanniig skipast smö'ggt veður i
lofti, hér á nyrzta hjara. Hann
var lika mestur veðurfarsmálari,
sem þessi þjóð hefir alið. Eigin-
konan fann mig alltaf öruggast-
an með honum og skynjaði
hversu holl og mannbætandi
áhrif hann iiaifði á mig. Allt
heimilisfólkið elskaði hann.
Hann gerði þá fáu, sem voru svo
heppnir að eiga hann að vini að
betri mönnum án óþolandi um-
vöndunar og predikana.
Suma listamenn dáum við
vegna verka þeirra einvörðungu,
jafnvel þó að persóna lista-
mannsins sé okkur lítt að skapi.
Aðra elskum við vegna verka
þeirra plús persónunnar á bak
við verkin. Hann tilheyrði þeim
flokkinum, öðlingurinn og lítil-
látur meistarinn, Gunnlaugur
Scheving. Hann var mestur og
beztur, sannastur og íslenzkast-
ur allra málara þessa lands. Hann
Kveðja frá Akureyri