Morgunblaðið - 15.03.1973, Blaðsíða 10

- 10
MORGUNHLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. MARZ 1973
HVERJU BREYTIR
GRUNNSKÓLI?
Jafnrétti
í framkvæmd
— H'vemig er fyrirhugað að
ná jafnréttismarkmiðum grunn
skólaf rumvarpsins í fram-
kvæmd?
— Á því 10 ára tímabili, sem
gert er ráð fyrir, að fram-
kvæmd grunnskólakerfisins
taki um allt land, verður land-
inu skipt í skólakerfi með sam
ráði milli menntamálaráðuneyt-
isins og sveitarstjórna á hverj-
um stað. Þessi nýja skólaskip-
an mun miða að því, hvernig
framkvæmd verði á hagkvæm-
astan hátt og í bezta samræmi
við staðhætti og óskir fólksins

langt mál um fjölda einstakra
atriða, sem frumvarpið felur í
sér.
Nýir kennsluhættir
Ég býst við, segir Magnús
Torfi Ólafsson, menntamálaráð
herra, að fólki leiki mest for-
vitni á að vita, hvernig koma á
í framkvæmd þeirri nýju skóla
gerð með nýjum kennsluhátt-
um, sem að er stefnt, því tel
ég rétt að drepa á nokkur at-
riði. Gert er ráð fyrir, að náms-
efni verði tekið nýjum tökum
með námsskrám, sem síðan
verða í sífelldri anduirskoðun til
að fullnæigja þeim kröfum, sem
gerðar verða á hverjum tíma,
án þess að iþyngja nemandan-
um með atriðum, sem frekar
mega nri'.ssa sín. I>á er einnig
fyrirhuguð námsráðgjöf í eldri
deildum grunnskóla, jafnframt
hefðbundnari kennslu. í náms-
ráðgjöf felst bæði tilsögn og
þjálfun í aðferðum við nám og
sömuleiðis fræðslu um starfs-
eða námsbrautir, sem nemand-
imn á um að velja er grunn-
skóla er lokið. Nátengd náms-
ráðgjöfinni er stóraukin
áherzia á skólabókasöfn og af-
not þeirra. Þar er viðast hvar
gífurlegt verkefni óunnið, því að
hæfilega stór bókasöfn í um-
sjá kennara eru ómissandi þátt
ur i skóla, sem byggist á náms-
aðgreiningu.
Þess er ekki að dyljast, að
Um leið og það mark er sett,
RÆTT VIÐ MAGNUS TORFA
ÓLAFSSON, MENNTA-
MÁLARÁÐHERRA UM
GRUNNSKÓLAFRUMV ARPIÐ
lengda uti um landsbyggðma.
— Nú eru þess dærni að nem
endur hafa ekki stundað skyldu
nám eins og því er háttað úti
í hinum dreifðu byggðum lands
ins einfaldlega vegna þess, að
foreldrar hafa ekki haft fjár-
hagslegt bolmagn til þess að
kosta börn sín á dýrar heima-
vistir. Hvernig er ráðgert meS
grunnskólafrumvarpi að leysa
þetta vandamál?
— 1 frumvarpi um skóla-
kerfi er skýrt kveðið á um það,
hversu með skal fara þegar
efnahagur foreldra eða annarra
forráðamanná barna er þannig
að þeim er um megn að standa
straium af skólagöngu barna og
greiða kostnað sem henni er
samfara. Hingað til hefur ver-
ið ráð fyrir því gert, að sveit-
arfélag borgaði kostnað fyrir
foreldra, sem ekki hafa efni á
að iáta böni sín sækja heima-
vist, og fái siðan hálfan kostn-
að endurgreiddan frá ríkinu.
Reynslan sýnir, að börn fara
stundum ails ekki í skóia vegna
þess, að foreldrar skirrast við
að ganga eftir aðstoð, sem þeim
virðist vera sveitastyrkur.
Dæmi eru líka um barnmargar
fjölskyldur, þar sem sum börn
in fara á mis við skólavist,
vegna þess að kostnaður er for-
eldrum um megn. 1 frumvarpi
um skólakerfi eru ákvæði á þá
leið, að þar sem fleiri systkini
eru en tvö samtimis í grunn-
skólaheimavist, skuli riki greiða
heimavistarkostnað fyrir
þriðja barn og það sem það er
fram yfir og þegar efnahagur
meinar greiðslu skólakostnað-
ar i grunnskóla, hlaupi ríkið að
fullu undir bagga.
Tengsl við lægri og
æðri skólastig
— Hvernig eru tengsl grunn-
skóla hugsuð við 6 ára deáldir
og framhaldsskóla og sérskóla,
sem við taka af grunnskóla-
námi loknu?
— Ekki er gert ráð fyrir 6
ára kennslu, sem almennri
regliu, en heimild er fyrir sveit-
arfélög til að stofna forskóla
fyrir 6 ára eða 5 og 6 ára börn
undir sömu stjórn. Til þess þarf
samþykki ráðuneyt'sins sem á
að sjá«m að aðstæður séu fuil-
nægjandi. Síðan er ákvæði um
kennaralið við forskóla og
starf fóstra. Tengslin við fram-
haldsskólana verða ekki kerfis-
bundin fyrr en með endurskoð-
un löggjafar um framhaldsstig
ið, en hið almenna markmið er,
að grunnskólanám veiti rétt-
indi til að hefja nám í fram-
haldsskólum og sérskólum.
Gert er ráð fyrir því, að í öliu
grunnskóliakerfinu verði mjög
dregið úr hefðbundnum próf-
um og þau próf sem tekin
verða, verði ekki samkeppnis-
próf þar sem hver reynir sig
við annan heldur færð í form
svokallaðs námsmat, þar sem
prófverkefni verða mælikvarði
á hvemig hver nemandi hefur
tileinkað sér námsefnið. Til
þess þarf að taka upp svonefnd
stöðluð próf, sem eiga að segja
til um námsárangur með æski-
legri nákvæmni. Við lok grunn-
skólanáms á svo nemandinn að
fá vottorð um námsárangur
sinn bæði í almennum greinum
og valgreimum. Eitt af því sem
sýnir, að gert er ráð fyrir aukn
um sveigjanleik í námsfyrir-
komulagi er, að ætlazt ©r til aið
mjög bráðþroska nemendur
geti liokið grunnskólanámi einu
til tveimur árum fyrr en aldur
segpr til um.
FYRIR nokkru var grunnskóla-
frumvarpið lagt fyrir Alþingi í
annað sinn, en frumvarp þetta
var fyrst sýnt á þingi veturinn
1970, er Viðreisnarstjórn sat
enn við völd, og Gylfi Þ. Gísla-
son gegndi embætti mennta-
málaráðherra. Á því þimgi
hlaut það ekki afgreiðslu, enda
ekki til þess ætlazt, en hefur
síðan verið í endurskoðun á
vegum memntamálaráðuneytis-
ins og nú hefur það verið lagt
fyrir Alþingi á ný, jafnframt
því sem víðtækar umræður fara
fram meðal skólamanna um
gildi frumvarp&ins.
í þvi skyni að kynna fyrir
almenningi efni grunnskóla-
frumvarpsins og þær breyting-
ar, sem lögfesting þess mundi
leiða af sér i skólakerfi lands-
manna hefur Morgunblaðið snú
ið sér tii Magnúsar Torfa Ól-
afssonar, menntamálaráðherra,
og lagt fyrir hann nokkrar
spurningar um efni frumvarps
ins. Fer samtal þetta hér á eft-
Lr:
Hvað breytist?
— Hvaða breytingar verða á
skyldunámsstiginu, ef grunn-
skólafrumvarpið verður sam-
þykkt, menntamálaráðherra?
— Grunnskólafrunwarpið
miðar að annarri gerð skyldu-
námsstigs en hingað til hefur
tiðkazt á Islandi, segir Magnús
Torfi Ólafsson. Með þvi er mið-
að að skóla, sem skilar úr
skyldunámi öllum nemendum
þamnig á vegi stöddum, að þeir
geti án nokkurs trafala, hafið
framhaldsnám af mismunandi
gerðum, Vegna þess, að hér er
ætlunin að tryggja hverjum ár-
gangi í heild rækilegri fræðslu
en hingað til hefur verið gert
á skyidunámsstigi, þarf að
breyta skólastarfinu. Þessl
breyting hefur að vísu sótt á
smátt og smátt, en ekki kerfis-
bundin sem skýrt stefnumark.
Breytingin er fyrst og fremst
sú, að skólinn miðar ekki að
því að láta nemendum öllum í
té ákveðinn skammt af vitn-
eskju í mismunandi námsgrein
um, sem þeir tileinka sér svo
hver eftir getu, heldur skuiu
stefnumark og starfshættir
skólans við það miðaðir, að
hann taki tillit til hæfileika og
hugðarefna einstaklingsins, að
hver og einn nemandi geti
fengið að njóta persónulegrar
umörfiunar og handleiðslu á
námsstiginu.
Fræðigreinar eru þannig á
vegi staddar, að námsefnið sem
talið er nauðsynlegt að láta í
té á skyldunámsstigi tekur tölu
verðum breytingum. Þess
vegna er ekki lengur fullnægj-
andi að beina fræðslu að tiltekn
um þekkingarforða, heldur er
brýnt verkefni að búa nemend-
ur þannig úr garði, að þeim
séu töm þau vinnubrögð að
bæta þekkingu sína, annað
hvort þegar í stað, er skyldu-
námi lýkur eða einhvem tima á
atarfsaldri, þegar þeir þurfa á
endurþjálfun að halda eða vilja
auka við þekkingu sina.
Sú skólagerð, sem miðað er
að í grunnskólafrumvarpinu,
þarf því í eldri deildum að geta
boðið upp á mismunandi náms-
brautir, ef hún á að vera fær
ttm að leysa af hendi þá náms-
aðgreiningu, sem að er stefnt.
Þetta þýðir við íslenzka stað-
hætti, að i strjálbýli þarf að
færa skólastofnanir saman, svo
að til umráða sé sá mannafli
og sá tækjakostur og sú hús-
næðisaðstaða, sem með þarf til
að ieysa sómasamlega af hendi
fræðslu eldri deiidanna i grunn
skóla.
— Gerir grunnskólafrum-
varpið ráð fyrir sérstökum að-
gerðum til þess að auka jafn-
rétti miili nemenda í hinum
ýmsu landshlutum frá þvi sem
nú er?
— Annað höfuðmarkmið
frumvarpsins, segir mennta-
málaráðherra, er að koma þvi
til leiðar, að æskan um land
alilt geti orðið aðnjótandi stað-
betra skyidunáms, sem grunn-
skóla er ætlað að láta í té. Það
hefur sýnt sig að við ríkjandi
aðstæður, þar sem bil er óbrú-
að milli skyldunáms og þeirra
krafna um inntökuskilyrði,
sem flestir ef ekki allir fram-
haldsskólar gera, eiga ungling-
ar í strjálbýli langtum örðugra
en unglingar í kaupstöðunum
að afla sér þeirrar viðbótarskóla
göngu, sem með þarf til að
brúa þetta bil. Þess vegna er
ráð fyrir því gert í grunnskóla-
frumvarpi, að á 10 ára tímabili
verði komið í framkvæmd um
alit land 9 ára grunnskóla, þar
sem sérhver aldursflokkur
hljóti kennslu við sitt hæfi.
Lenging skólatíma
— Nú hafa menn staðnæmzt
við þá staðreynd, að grunn-
skólafrumvarpið gerir ráð fyrir
lengingu skólatíma. Hvað vill
menntamálaráðherra segja um
þann þátt frumvarpsins?
— Ástæðan til þess, að gert
er ráð fyrir lengingu skóla-
skyldu i níu ár og nokkurrf
lengingu námstima á ári hverju
er sú, að þetta er eina færa
leiðin, ef menn ætla að ná því
marki að skila nemendum úr
skylduinámi færum um að hefja
framhaldsnám og sémám ým-
iss konar. En á það vil ég
leggja sérstaka áherzlu, að fyr-
ir þann mikla meirihluta, sem
nú þegar leggur stund á fram-
haldsnám, og sá me rihiuti á
að allra dómi eftir að vaxa
enn, er alls ekki um að ræða
lengingu námstima i heild, þótt
skyldunámið lengist um 1 ár.
Þannig stendur á þessu, að með
þvi að gera skyldunámið sam-
fellt í einum grunnskóla í stað
þess að skipta því i barnastig
og unglingastig, ásamt leng-
ingu skólatíma, á að koma þvi
til leiðar, að kennsla geti orð-
ið markvissari og árangursrík-
ari en nú er, svo þorri nemenda
tileinki sér námsefni örar en
nú er gert. Það er gert ráð fyr-
ir, að um leið og grunnskóii er
tekinn til starfa að fullu sé
t.a.m. unnt að stytta mennta-
skólanám um eitt ár, svo þeg-
ar kerfið er orðið virkt. á með-
alstúdentsaldur að færast einu
ári neðar en nú er. Svipaðs ár-
angurs vænta menn á öðrum
framhaldsbrautum og í sérskól-
um. Með þessari lengingu
skyldunámsins er þvi ætlunin
að vinna eins árs styttingu
námsferils þorra þjóðarinnar
og bæta þannig ári við starfs-
ævi.
Ekki er enn unnt að greina í
einstökum atriðum frá þvi,
hvemig þetta gerist á fram-
haldsskólastigi, en þegar grunn
skólafrumvarp hefur verið sam
þykkt er ákveðið að öll löggjöf
um framhaldsskólastig verði
tekin til endurskoðunar til sam
ræmingar við þær breytimgar,
sem í grunnskólakerfinu. felast.
Þetta tel ég vera höfuðþætti í
stefnumörkun frumvarpsins
um grunnskóla og um skóia-
kerfi. En auðvitað mætti flytja
að hinn almenni skóli skuli
koma sérhverjum einstaklingi
í aldursflokki til nokkurs
þroska, er starfsliði skólanna
lagður aukinn vandi á herðar.
1 hverjum aldursflokki er nokk
ur hópur einstakliinga, sem af
mismunandi ástæðum á við
erfiðleika að stríða í námi.
Hingað til hefur það þvi mið-
ur verið undir hælinn lagt,
hvort þessir einstaklingar
verða aðnjótandi þeirrar sér-
kennsiu og sérstöku umönnun-
ar, sem þeir þarfnast. Hér get-
ur jöfnum höndum verið um
að ræða böm og unglinga,
sem búa við einhvers konar
heilsutjón eða ekki hafa náð
að taka út eðlilegan félagsleg-
an þroska. Þessum hópi verður
að sinna, ef ná á því marki að
hver og einn einstaklingur
hljóti fræðslu við sitt hæfi. í
því skyni er gert ráð fyrir í
grunnskólafrumvarpinu sér-
kennslu handa þeim, sem henn-
ar þarfnast, og starfi skólasál-
fræðinga og félagsfræðinga í
skólakerfinu um allt land. En
eins og kunnugt er, hefur slík
þjónusta hingað til aðeins ver-
ið látin í té í höfuðbopgiinni og
næsta nágrenni.
Meðal annars til að gera
þetta kerfi sem allra virkast og
nákomnast fólkinu á hverjum
stað, sem það á að þjóna, er
gert ráð fyrir dreifingu valds
yfir ýmsum stjórnunarþáttum
skólakerfisins, frá menntamála
ráðuneytinu til fræðsliuiskrif-
stofa, sem ætlazt er til að verði
ein í hverju fræðsiuumdæmi,
en skipting landains í íræðslu-
umdæmi feilur samkvæmt frum
varpinu saman við núgildandi
kj ör dæmaskipan.
grunnskólafræðsla um land
allt. Verður það gert skv. áæti-
un, einnig gerðri í samvinnu
menntamálaráðuneytis og sveit
arstjórna og láti einhver sveit-
arstjórn undir höfuð leggjast
að standa við sinn hluta áætl-
unarinnar getur menntamála-
ráðuneytið, ef nauðsyn krefur,
séð um þær framkvæmdir
sjálft á hennar kostnað. En ég
fyrir mitt leyti vil liáta í ijós þá
von, að til sliks þurfi hvergi
að koma. Tillögur um nýja
skólaskipan hafa þegar verið
samdar i ráðunéytinu og born-
ar undir heimafólk i ýmsum
héruðum, og eru slíkar tillögur
á ýmsum stigum umræðu og
sameigintegrar meðferðar. Sú
reynsla, sem þar er fengin, gef-
ur að miinum dómi fyllstu
ástæðu til að vona, að tímafrest
ur sé kappnógur. Hér er að
sjálfsögðu um að ræða torteyst
vandaroál. Jöfnum höndum
verður að gæta þess, að kostn-
aður fari ekki fram úr því, sem
nauðsyn ber til, en jafnframt
sé tekið tiilit til staðhátta, veð-
urfars og nemendafjölda, sem
er mjög mismunandi efti.r hér-
uðum. í grunnskólafrumvarpl
er við það miðað, að skólar fyr-
ir yngri deild'r grunnskóla
verði svo víða sem þörf gerist
til þess að unnt sé að flytja
nemendur í skóla og úr honum
með heimanakstri. Er þá gjarn-
an ætlazt til, að þessir smærri
skólar verði útibú frá stærri
skólum, sem ná bæði yfir
yngri og eldri deildir og þar
sem nemendur smærri skóla
eiga að stunda nám siðari hluta
grunnskólaaid'jrs. Þessir
stærri skólar hljóta að bjóða
heimavistaraðstöðu vegna vega
Hvað kostar?
Hvað kostar framkvæmd
grunnskólakerfis?
— Framkvæmd grunnskóla-
kerfis kostar 289 milljónir
króna meira á ári en varið er
til náms sömu aldursflokka
eins og nú er. Af þessu koma
229 milljónir í hlut ríkisins en
60 milljónir í hlut sveitarfélaga.
Kostnaðaraukinn dreifist æði
misjafinlega á 10 ára tiimabilið.
Framhald á bls. 21