Morgunblaðið - 21.03.1973, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. MARZ 1973
Y axandi hætta á brottflutn-
ingi fólks úr strjálbýli
— segja 9 þingmenn Sjálfstæðisflokksins er
fiytj a yfirgripsmikla tillögu um byggðamál
EINS og skýrt er frá á bak-
síðu Morgunblaðsins í dag, hafa
níu þingmenn Sjálfstæðisflokks-
ins la.gt fram á Alþingi yfir-
gripsmikla þingsályktunartiHögu
um byggðamál. Er hún svohljóð-
andi:
Alþinigi ályktar að gera aukn-
ar ráðstafanir til þe*s að vinna
gegn óeðlilegri röskun byggðar
I landinu og telur, að nauðsyn-
legt sé að marka nýja og ákveðn-
ari heildarstefnu í byggðamál-
uim í framhaldi af þeim aðgerð-
um, sem þegar hefur verið ráð-
izt í.
Alþingi telur, að þessu mark-
miði verði bezt náð með því að
vtrma þegar í stað að eftirfar-
andi:
1. Að lögum um Stjórnarráð
íslands verði breytt á þann veg,
að eitt ráðuneyti annist yfir-
stjórn byggðamála, og sett lög-
gjöf um skipulag þeirra.
2. í þeirri löggjöf verði ráðu-
neytinu m.a. falin eftirgreind
verkefnd:
a) að halda áfram könnun á
féiagslögum og efniahagslegum
orsökum og afleiðingum áfram-
haldandi byggðaröskunar;
b) að gera ríkisistjórn og Al-
þingi grein fyrir áhrifum þeirr-
ar alimennu stefnu í efnahags-
málum, sem uppi er hverju sinni,
á þróun byggðar í landinu;
c) að hafa yfirstjóm á áfram-
haldandi byggðaáætlunargerð í
samráði við landshlutasamtök
sveitarfélaga og aðra aðila og
samræma stefnu stjómvalda eðli-
legurn byggðaimarkmiðum í at-
vinnumálum, menningarmiálum,
félags- og samgöngumálum.
3. Sett verði í samráði við
sveitarstjóraarmenn lög um
landshlutasamtök sveitarfélaga,
sem kveði á um verkefni samtak-
anna í byggðamálum og tryggi
rétt þeirra til áhrifa á þau í sam-
ráði við ríkisvaldið. Jafnframt
verði hinum einstöku sveitarfé-
tögUim ætiaður stærri hlutur í
skatttekj um hins opinbera og
fleiri og afmarkaðri verkefni.
4. Sett verði lög og reglugerð
um byggingu ög rekstur þjón-
ustumiðstöðva á vegum ríkisins
og landshlutasamtaka sveitarfé-
laga og annarra aðila, þar sem
deildir ríkisstofnana og skrifstof
ur landshlutasamtakanna geti
starfað saman og samræmt starf-
semi sína.
5. Lögum um Húsinæðismála-
stofnun ríkisins verði breytt
þannig, að jöfnuður verði á fyr-
irgreiðsiu milli byggðasvæða
landsins og húsnæðismálin skipu-
lögð þannig, að þau verði hvati
til hagkvæmrar byggðaþróunar.
6. Lög um Byggðasjóð og aðra
stofniánasjóði verði endurskoðuð
og bréytt þannig, að Byggða-
sjóður veiti sérstaklega lán og
aðra fyrirgreiðslu til fyrirtækja
í þeim laindshlutuim, sem eiga við
mestan byggðavanda að stríða,
til viðbótar almennum stofn-
lánum annarra sjóða.
7. Tekjur Byggðasjóðs verði
auknar og stefnt að því, að þær
verði ekki lægri í heild en sem
svarar 2% af árlegum tekjum
ríkissjóðs.
Ráðuneytið kanni kosti þess að
koma á samstarfi um vöruflutn-
inga, innflutnings- og sölumál
fyri-rtækja á lanidsbyggðinni.
9., Ráðuneytáð skal í samráði
við landshlutasamtök sveita-rfé-
laga og önnur stjómvöld beita
sér fyrir því að gera eftirfar-
andi ráðstafanir tii eflingar úr-
vinnslu- og þjónustugreina á
landsbyggðinni, jafnframt því
sem unnið er að uppbyggingu
hinna hefðbundnu atvinnuvega:
a) að tekið verð-i fuilt tillit ti'l
byggðaþróun-ar við gerð og
framikvæmd iðnþróunaráætlunar,
sem unnið hefu-r verið að;
b) að skipulagi raforkuöflunar
og dreifingu verði þanniig hagað,
að næg, örugg og ódýr orka verði
til staðar í ölluim landshlutum,
m. a. til stóriðju og húsahitunar;
c) að tekið sé tillit til efinahags-
legs og félagsiegs ávinnings þess
fyrir þjóðairbúið í heild að velja
stórfyrirtækjum stað á lands-
byggðinni og stuðla að því, að
slík fyrirtæki rísi þar, sem hag-
kvæmast er fyrir þjóðarheildina;
d) að sett verði lög og reglur
um byggingu og rekstur iðnaðar-
húsnæðis til útleigu eða endur-
sölu á landsbyggðinni;
e) að hraðað verði ákvörðun
um dreifimgu opinberra stofnana
og fyrirtækja um landið.
ÞÁTTASKIL
f BYGGÐAMÁLUM
ftarieg greinargerð fylgir til-
lögunni og segir þar m.a.:
Mikilvæg þáttaskil eru nú í
byggðamálum landsins. Á höfuð-
borgarsvæðinu býr nú rúmlega
helmingur þjóðarinnair og um
60% á Reykj avíkur/Reykjanes-
svæðinu. Alduirsskiptinigu þjóð-
arinnar er jafimframt þan.n veg
háttað, að miklu feira og fjöl-
mennitaðra ungt fólik mun koma
til starfa og velja sér búsetu í
iamdiinu á þesisum áratug en
nokkru sinni fyrr. Þessar tíma-
mótastaðreyndir hafa í för með
sér vaxandi hættu á brottflutn-
in-gi fólks af iandsibyggðinni og
jafnframt aðflutningum til höf-
uðborgarsvæðisiins, einkum ef
öll stórfyrirtæki rísa þar eða í
grenndinni og meiri háttar opin-
berar framkvæmdár aðallega
skornar niður á landsibyggðinni
í þvi sikyni að sporna við verð-
bólgu. Við þetta færi fólksfjöldi
á höfuðborgarsvæðinu verulega
fram úr helmingi þjóðarinnar á
næstu árum. Afleiðinigarnar yrðu
augljóslega sivaxandi sjálfkrafa
misþróun byggðar í landinu,
þrátt fyrir félagslega og efna-
hagslega óhagkvæmni þeirrar
framviindu mála, sem yrði illleys-
anlegur vandi, þegar fram í sæfc-
ir.
Meginimarkmið okkar flutn-
inigsmamna frama-ngreindrar til-
lögu til þingsályktunar er að
vekja athygli þings og þjóðar á
þessum mifclu þáttaskilum, sem
nú eru í byggðaþróun landsins,
og hversu alvarlega horfir um
eitt mikilvægasta félagslega og
efinahagslega viðfangsefni þjóð-
arin-nar a-llrar. Um leið viljum
við leggja fyrir þingið beinar
tillögur um endurskipulagningu
byggðastarfsemi í landimu í
heild og ráðstafanir, sem unnt
væri að g-rípa til svo til fyrir-
varalaust án undangengin-na um-
fangsmikill'a og thniafrekra at-
hugana, vegna þess að veruleg
þekking og reynsla er fyrir
hendi um marga þætti málsins,
og raunar eru mairgar þessar til-
lögur ekki nýj-ar af nálin-ni, eins
og fram mun koma nánar síðar
í þessari grei-nargerð.
Aðgerði.r þessar felasit að mik-
ilvægu leyti á endurskoðun laga
og setningu nýrra. Oklkur þótti
rétt að athuguðu máli að fara
þá leið að setja fr-am í ajimen-nri
þi-ngsályktu-n heildiarhu-gmyndir
okka-r um nauðsynlegar laga-
breyti-n-gar og gera grein fyrir
mikilvægi áfir-amhaldandi heild-
arátaks í byggðamálunum,
þannig að þinigheimur gæti tjáð
sig um hugmyndir ofckar í sam-
hengi, en að sjálfsögðu munum
við fireista þess að bera fram
frumvörp um þess-i efini síðar.
MISJÖFN FJÖLGUN
Þá segir ennfrem-u-r í greinar-
gerð tililögunn-ar:
Árið 1969 kom út skýrsla, sem
unnin var af byggðaáætliana-
deild’ Efmahagsstofn-unarinnar.
Skýrslan var gerð vegna Norð-
urlandsáætlunar og nefinist
Mannf j öldaþró-un og almenn
byggðastefna á Norðu-rlandi
(Efnah-agsgtofn uni-n, ágúst 1969).
1 skýrslunni eru settar fram nið-
urstöður af könnun á mann-
fjöldaþróun hinnia ýmsu byggða-
svæða á öJlu landinu. Gerð er
grein fyrir horfum í þessu efni
til 1985 á ákveðnuim forsendum.
Hér er um að ræða að skilgreina
umfanig byggðavandans í mann-
fjöidatölum fram i timann á
traustustu fáanlegum forsendum.
Meginniðurstaðan varð sú, að
fjöligun á Reykjavíkur/Reykja-
n-essvæðinu áratugina 1965—
1985 var áætluð 62300 m-anns, en
á ölkum öðrum byggðasvæðum
landsins ein-ungis um 19100
manns, og var þá gert ráð fyrir
í forsendum spárinnar, að hlut-
fallslega jafnmargt fólk flyttist
mil-li byggðasvæða og árin 1960—
1965. U-m þessa niðurstöðu segir
orðrétt í dkýrslu-nni: „Þes-si þró-
un hefði í för með sér þær
kröfur til atvinnuveganna á
Reykj avíku r/Reyk j anessvæðinu,
AIÞinCI
að veita þyrfti þar 60% fleira
starfsfólki vinnu árið 1985 en
1965, þ. e. 26000 man-ns, ef allir
aldursflokkar flyttust jafint, auk
verulegra þrýstingsáhrilfa í hús-
næðismálum og opinberum fram-
kvæmdum. Hins vegar mundi
atvinnumannaflinn einun-gis auk-
ast um 8000, eða 26%, á öðrum
byggðasvæðuim í landinu með
tilheyrandi hægfara þróun þeirra
að öðru leyti. Slík þróun mundi
síðan leiða til ennþá örari aukn-
ingar á líeykjavíkur/Reykja-
nessvæðinu eftir 1985 og meirl
stöðnunar á öðrum byggðasvæð-
um.“ (Sá kafli skýrsluinnar, sem
fjaill-ar urn þróun mannfjölda og
atvinnumannafla á öllu landinu,
fylgir hér sem fskj. I.)
Þessar niðurstöður m'erkj-a —
hvað sem ánniars má segja um
nákvæ-mni spárinnatr, að búast
má við því, að 85% fjöl-gunar
þjóðariinnar setjist að á Reykja-
víkur/Reykjaness-væðinu næstu
áratugi, og þar með vaxandi mis-
vægi fyrirsjáanleigt í le-nigri f-ram-
tíð, miðað við, að svipaðir flutn-
ingar haildi áfram í landinu og
voru tili sfcamms tíma, sé ekki
gripið til nýrra úrræða til þess
að hafa áhrif á byggðaþróunina.
Sam-kvæmt fram-ansögðu um
aufcinn kostn-að samfélagsins af
hraðstækkun höfu-ðborgarsvæð-
isins er Ijóst, hvað sem öðru líð-
ur, að hér er um alvarlega og
dýra framvindu að ræða fyrir
þjóðarheildina.
Um áhrif brottflutnings af
byggðasvæðum úti um land er
ekki ás-tæða til að fjölyrða, þar
sem sá þáttur er táðræddari hér
á landi og auðvellt að kom-a auga
á þá vannýtingu man-nvirkja og
auðlinda þjóðarin-nar, sem hann
hefur í för með sér. Ástæða er
þó ttl að undirstrifca, að heildar-
mannfjöldaþróun í viðkomandl
Franihald á bls. 20.
Ástráður Sigursteindórsson, skólastjóri:
Á ekki að afnema
prestskosning ar?
PRESTSKOSNINGAR hafa lengi
verið mjög gagnrýndar hér á
landi, bæði hvað snertir fram-
kvæmd einstakra kosninga og
fyrirkomulagið i heild. Enda eru
prestsembætti einu embættin hér
á landi, sem skipuð eru með þess
'im hætti.
Gagnrýnin hefur komið frá
prestum, guðfræðingum og al-
menningi.
Helztu rökin gegn prestskosn-
ingum felast í eftirfarandi atrið-
um, þótt sumir kunni að vilja
telja þau i annarri röð en hér er
gert:
1. Það verður að teljast óeðli-
leg kosningaaðferð að kjósa
prest til lífstíðar. Réttur safnað-
anna er hverfandi lítill, þegar
þess er gætt, að heilar kynslóðir
verða hvort sem þeim líkar betur
eða verr að hafa prest, sem þær
áttu enga hlutdeild í að kjósa.
2. Kosningar hafa fælt eigi all-
fáa guðfræðinga frá að gerast
prestar.
3. Kosningar torvelda hæfileg-
ar tilfærslur presta.
4. Kosningar gefa ekki rétta
mynd af vilja safnaðanna þar
sem kappsfu'llir áróðursmenn not
færa sér tómlæti margra áhuga-
litilla safnaðarmeðlima.
5. Það er oft erfitt að ná lög-
legri kosnln'gu einkum í stórum
prestaköllum.
6. Kosningar hafa mjög oft
valdið heiftarlegum deilum, sem
hafa torveldað störf presta í söfn
uðunum og jafnvel valdið klofn-
ingu.
Nú eru afstaðnar prestkosning
ar við Dómkirkjuna í Reykjavík,
þótt úrslit liggi ekki fyrir. Þær
kosningar hljóta að verða þung-
ar á metunum í þessu máli hvern
ig sem úrslitin verða. Þar hefur
enn komið i ljós vandi, sem
þessu fyrirkomulagi getur fylgt,
sem sé sá, að einn umsækjandinn
fær sérstöðu umfram aðra með
því að þjóna prestakallinu lengri
eða skemmri tíma fyrir kosn-
ingu. Slík tilhögun hlýtur að telj-
ast fráJeit.
Það er óhætt að fullyrða að
áhugi fyrir afnámi prestskosn-
inga hef-ur farið mjög vaxandi
um allt iand á síðari árum.
Héraðsfundir um allt land hafa
fjallað um rnálið og stutt afnám
prestskosninga.
Vitað er að yfirgnæfandi meiri
hluti presta er fylgjandi afnámi
kosninga.
Félag guðfræðinema hefur tek
íð mjög eindregna afstöðu með
afnámi kosninga.1
Loks hefur kirkj-uþing þrisv-
ar afgreitt frumvarp til laga,
sem felur í sér afnám prests-
kosninga, fyrst 1962 (samþ. með
10:5), síðan 1964 (samb. með 10:4)
og loks 1972 (samþ. með 14:1, en
Ástráður Sigursteindórseon.
á Kirkjuþingi eiga sæti 15 kjörn-
ir fulltrúar). Milli a-llra þessara
afgreiðsl-na Kirkjuþings fór fram
kjör til nýs þings.
í þessari grein verður frum-
varp Kirkjuþings ekki rakið lið
fyrir lið, en á því voru engar
efnislegar breytingar gerðar eft-
ir fyrstu afgreiðslu þess.
Þótt skoðanir manna kunni að
vera skiptar um það hvað koma
skuli í staðinn, er kosningar
verða afn-umdar, taldi þingið
ákvæði þess „milda framför frá
því s-em nú er og fól kirkj-uráði
að láta einskis ófreistað til að
fylgja frumvarpinu eftir við Al-
þin-gi“.
Af frumvarpinu ieiða m.a. eft
irfarandi breytingar:
1. Almennar kosningar prests
til lífstiðar eru afn-umdar.
2. Guðfræðingar geta sótt um
auglýst prestsembætti eins og
hvert annað opinbert starf án
þess að vera neyddir til að taka
þátt í kosningabaráttu.
3. Tilfærslur presta milli emb-
ætta geta farið fram með auð-
veldari hætti.
4. Hlutdeild safinaða í skipun
presta er tryggð með aðild sókn-
amefnda.
5. Réttur s-afnaða til að kalla
prest til starfa er tryggður.
6. Hljótist deilur af skipun
prestsembættis skaða þær ekki
persónu eða starf prestsins á
sama hátt og áður.
Enn hefur ekki heyrzt að frum
varp Kirkjuþings hafi verið lagt
fram á Alþimgi. Má það furðu-
legt heita, svo eindregna aí-
greiðslu sem málið hefur hlotið.
Er þess að vænta, að ekki verði
lamgt að bíða unz úr því fæ«t
skorið hverja afstöðu löggjafiinn
vill taka 1 jafnmikilvægu rnláli
fyrir kirkjuna.
Rvik 19. marz 1973.