Morgunblaðið - 23.03.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. MARZ 1973
17
Magnús Gíslason:
Sviþjóðarbréf
KungalV í febrúar
Hörmungar þœr, sem nú lát
laust dynja yfir Vestmanna-
eyjar og Vestmannaeyinga,
eru nú ofarlega í huiga al-
mennings hér i Sviþjóð. Da.g-
blöð, útvarp og sjónvarp
gefa svó að segja daglega
gneinargóð yfirlit yfir
ástandið og rnjög er það al-
gengt að þetta óhugnanlega
eldgos sé aðalumrœðuefni,
þar sem fólk hitti'st á förn-
urn vegi og á mannamótum.
Undantekningarlaust er hlut-
tekning og djúp samúð látin
í lijós. Og það er ekki bara í
orði helöur einnig og ekki sáð
ur i verki.
Fjársöfnun er nú í fulilum
gangi um gjörvalla Svlþjóð
til styrktar Vestmiannaeyinig-
um, Ein'Sitakitngar, félagasam
tök, dagbliöð, skóltar og ýms-
i'r fleiri aðilar beita sér fyrir
fjársöfnunum. Hér í Kungalv
hefur t.d. ei-tt helzta vöruhús
borgarinnar digra tunnu,
formaða sem sparibauk, stað-
setta í anddyri verzlunarinn-
ar með áletruðum hvatninig-
arorðum um að styðja Vest-
mannaeyinga í baráttunni Við
náttúruöflin.
Nemendur Norræna lýðhá-
skólans í Kunigálv höfðu áður
er. gotsið hófst ákveðið að
fara í skólaferðalag til Is-
lands um páskana. En þegar
fréttiir bárust um eldgosið
ákvað nemendafél'aigið að
hætta við Islandsferð að
sinni, en beita sér þess i stað
fyrir fjáröflun til styrktar
Vestmannaeyingum. Á einum
degi söfnuðust nær 9000 s. kr.
x Kungáiv og nágrenni. Síð-
an hafa nemendur heft sam-
komtur með borgarbúum til
ágóða fyrir söfnunina, feng-
ið auglýsingar o.g viötöl birt
í dagbí'öðum hér á vestur-
ströndinni, skrifað öMúm lýð-
háskólum í Svíþjóð (um 120
talisins) og hvatt nemendafé-
lögin til að efna til fjársöfn-
unar, og fleira er í deiglunni.
Söfnun Kungáliv-skólens er
nú komin upp í 30 þúsund
skr. — Uddevalía-sikóliarnir
eru einn.i'g búnir að safna um
30 þúsund skr. — Nemend-
ur fuMyrða að eng-in fársöfn-
un, sem þeir hafa unnið að
hafi haft slíkan hljómgrunn
meðal alimennings hér um
siöðir og þó eru hér samtím-
is bæði Víetnam-söfnun og
Bengliadesh-söfnun og fleiri
mákilivæigar söfnunarherferð-
ir i gangi.
Dagblaðið Göteborgs-Post
en, sem kemur út daglega í
um 340 þúsund eintökum, er
þróttmesti söfnunaraðilinn og
samtiimis samnefnari margra
minni aðila, sem vinna að
söfnuninni, svo sem kliúbba,
félaga og annarra samtaka.
Meðal ritstjóra þess bllaðs eig
um við Islendingar hauke í
horni, svo sem hinm dugimikHa
Axel Mil'tander og Islandsvin-
inn frú Indrid Segerstadt-Wi
berg. Þau eiga m-iklar þakkir
skil'ið fyrir dugnað og fóm-
arlund í okkar garð. Söfnun
arfjárhæð blaðsins nemur nú
röskliega 500 þúsund skr og
fer ört vaxandi. Aldrei hefur
fjársöfnun sem efnt hefur
verið ti'l á vegum blaðsins áð-
ur náð hálfri miltjóm króna.
Stöðu.gt berast ríflieg framlög
m.a. frá verstöðvunum á vest
urströndinni. Nöfn gefenda
birtast daglega í blaðinu, en
margir afþakka þó nafmbiirt-
ingu. Gömul kona, sem ekki
vildi láta nefn sirns getið,
lagði t.d. 10 þúsund s. kr. í
sjóðimn með þeim orðum, að
hún vissi hvað það væri að
standa uppi sl'ypp og smauð.
Þegar hún var bam brann
hús foreldra hennar
og þau misstu ailllt sem þeu
átitu, Nú vildi hún gera sitt
til að hjálipa þeim, sem ættu
um sárt að binda vegna eld-
gosanna í Vestmannaeyjum.
Fjölmörg félög og samtök
beita sér fyrir samkomum til
fjáröflunar. Islands general-
konsulat í Geutaborg og þá
ekki sízt aðal'ræðisimaðurinm
Björn Steenstrup, hafa veitit
mikilvæga fyrirgreiðslu og
aðstoð, m.a. við ú’tMm kvik-
mynda í þéssu sambandi.
Sænsk-íislenzka fél'agið í
Gautaborg, formaður er nú
Bjarni Sigurs arkitekt, beit-
ir sétr fyrir fjár'sö'finiun. Á veg
um Norrænu félaganma í Sví-
þjóð og þar með einmiig Gauta
borgarfélagsins er fjársöfn
un hafin, Einn af stjómar-
mönnum þess félags, Peter
Hariiberg háskólak'eninari, hef
ur samið ávarp að þv4 tilefni,
sem birtist i dag'blöðum.
Persónulega get ég nefint
mörg dæmi þess hve óvenju
mikið gjafmildi og vinarþel
Sviar sýna í okkar garð. Ný-
lega mætti ég á söfunarfundi
i Kinma, sem er kaupstaður
skammit frá Bors í vestan-
verðri Mið-Svíþjóð. Það ver
blaðamaðurinn og kennarinm
Henrik Gustafsson-Linjer,
sem átti hugmyndina að
þeirri samikomu. Honum tókst
að efna til samstarfs miM 12
féliagasamitaka þar i byggðar-
laginu um sunniudagssíðdegis
fund til fjáröflumar fyrir
Vestmannaeyinga. Hann fékk
10 myndtistarmenn til að gefa
Mstaverk á uppboð að sam-
komunmi lokinni. Henrik
Linjer stjórnaði þessari sam-
komu fjörlega og skemmtilega.
Hann sagði frá símum Isiandis
kynnum. Hann hefur oft kom
ið til íslands, fyrst með
sænska kónginum 1957 og
ann íslandi allishugar. Ég
sýndi Surtseyjarmyndina og
myndir frá eldgosinu í Heima
ey, sem skrifstofa Loftleiða í
Gautaborg hafði lánað okk-
ur. Um 600 manns komu á
samkomuna og rösklega 16
þúsund s. kr. var safnað við
þetta tækifæri.
Tveimur dögum síðar var
haldið Islandskvöld i Gauta-
borg á vegum Mállfundafé
lags kvenna. Það átti sér stað
i einum af sölum Betlehems
kirkjunnar. Átti ég þá því
lláni að fagna að hálftíima áð-
ur en samkoman hófst komu
tveir heiðursmenn hingað til
Kungáhi beina leið frá
Reykjavík á ráðtstefnu nor-
rænna æskulýðsfuirtrúa. Það
voru þeir Markús örn Ant-
onsson og Hinrik Bjarnason.
Þeir höfðu nokkrar Sólarfilmu
l'ifcmyndir af eldgosinu í
Heimaey meðferðis. Þessar
áhrifaríku myndir fékk ég
nú að liáni og vöktu þær
geysimikla athygli. Fundinn
sóttu um 180 manns. Efnt var
til happdrættis. Vinningar
voru tvær Islandsferðir, sem
ferðaskrifstofan Paddan í
Geutaborg hafði giefið. Á sam
komunni söfnuðust alls rúm-
lega 7000 s. kr. sem eins og
Kinna-söfnunarféð rann í
Göteborgs-Postens söfnunar-
sjóð.
Sem dæmi um staði sem
efna til fundarhalda til fjár-
öfiunar, þar sem ég hef ver-
ið beðinn að flytja erindi um
Island og þá sérstaklega eld-
gosið í Vestimennaeyjum nú í
febrúar- og marzmánuði má
nefna: Göteborg (um 10 stað-
ir), Kungálv, Varberg, Karl-
stad, Sáffle, Falkenberg, Esk
il'stuna, Örebro, Uddevalia,
Box'ás, Kafcrineberg og Stock-
holm (samkoma í Historiska
Museet) — Og þetta er þó
bara bmt af þvi, sem er í
gangi mikilvægu málefni til
styrktiar.
Sjóslysafaraldurinn
Veöravíti
Lægðir á Norður-Atlants-
hafi ganga tíðast austur yfir
ísland og hafsvæðið kringum
það. Land okkar er annálað
veðravíti. Þó er sjólagið
kringum það sýnu illræmd-
ara. Það er hlutfallslega
verra en vindhraðinn gefur
til kynna. Orsakir þessa er
lögun landsins og lögun land
grunnsins. Landið er vogskor
ið og sjávarfallastraumar
falla þungt úr mjóum fjörð-
unum fyrir, skörp annes og
og víða má heita samfelld
röst, þar sem stutt er milli
fjarða, þegar straumarnir
falla þvert eða öndvert á
vindöldu; misdýpi er mikið á
landgrunninu og orsakar það
einnig strauma, sem valda
slæmu sjólagi í álköntum;
milli hárra fjalla þröngra
fjarðanna þrýstist misvindi
út úr fjörðunum þverstætt á
aðalvindáttina fyrir utan og
sjór verður þá tvlsjóa; land-
ið liggur á mörkum heitra og
kaldra strauma og veldur
það tíðum dimmviði-um; loks
er svo að nefna hættulegasta
vágestinn á miðunum, ísing-
una, sem óvíða er verri.
Menn, sem sótt hafa sjó
frá löndum, þar sem fellibylj
ir eru tíðir, segja það barna
leik einn að bjargast undan
þeim, hjá því að lenda í vetr-
arfárviðri við ísland.
Það er því ekki undrunar
efni, þótt sjóslys hafi alla
tíma siðan land byggðist, ver
ið tið hér. Umfram allt skul-
um við varast að áfellast sjó
menn, þó að slys hendi þá og
skip þeirra farist í aftaka-
veðrum. Aðstæður eru oft
óviðráðaniegar.
Af hverju ... ?
Menn vonuðu, að tækni 20.
aldarinnar yrði til að fækka
sjóslysum á okkar slóðum.
Sú von hefur ekki rætzt enn
nægjanlega vel. Skipstapar
eru enn tíðir og vinnuslys um
borð sýnast færast heldur í
aukana. Skip eru þó miklu
stærri en áður var og betur
búin siglingatækjum og ör-
yggistækjum. Það verða að
vísu seint smíðuð fiskiskip,
sem ekki geta farizt í sjó við
ísland, en flestir eru sammála
um, að slysin séu tíðari en
eðlilegt getur talizt miðað við
stærð og búnað skipanna,
— Af hverju farast þessi
miklu skip í sjó í veðrum
áþekkum þeim, sem við náð-
um landi í heilu og höldnu
á smákoppum? spyrja gömlu
sjómennirnir, og af hverju
stranda þessi skip búin full-
komnum siglingatækjum, á
nesjum og grunnum, sem við
sigldum klakklaust hjá tækja
lausir? Og af hverju slasast
menn um borð við verk meir
en gerðist í okkar tíð, þó að
vinnuskilyrði hafi batnað?
Það er hægt að svara þess-
um spurningum með ýmsum
hætti, og venjulega kjósa
kunnugir menn að fara und-
an í flæmingi, þvi að þeim
ógnar staðreyndin — henni
fylgir vonleysi um bráðar úr
bætur. Meginsvarið og það
sameiginlega við öllum ofan-
greindum spurningum gömlu
sjósóknaranna — og þá jafn
framt staðreynd málsins er,
að sífellt yngri og yngri
nienn nianna flotann bxeði í
brú og á dekki.
Það er alkunna, að skips-
tapar hafa alla tima verið
tíðari undir stjórn ungra
manna en roskinna, og einnig
vinnuslys á skipshöfn.
Reyndur skipstjóri hefur
ekki aðeins gát á skipi sinu
heldur og skipshöfn sinni,
ekki sízt ef hann er með ungl
inga um borð. Það er lífsins
lögmál að ungir menn hagi
sér gálausar en þeir eldri.
Þetta á ekki sízt við um
stjórn ýmissa tækja og far-
kosta heldur og einnig við
vinnu með tækjum.
Ungir menn sækja ekki
endilega meira en rosknir
og margir halda, og reynslan
sýnir, að það skiptir heldur
ekki mestu máli, hversu fast
er sótt, heldur hvernig er
sótt. Margir mestu og hörð-
ustu sjósóknarar, sem sögur
fara af, sóttu sjóinn langa
ævi og dóu úr elli.
Vissulega er mönnum í
vöggugjöf gefin misjöfn dóm
greind til að meta aðstæður
og mörgum ungum manni hef
ur verið gefin þessi gáfa í
svo ríkum mæli, að hann
stendur fyllilega á sporði sér
eldri og reyndari mönnum.
Það er þó svo að öðru jöfnu,
að menn ávinna sér dóm-
greind og getu til að
meta aðstæður rétt, með
langri reynslu, og það, sem
veldur muninum á skipstjórn
eldri og yngri skipstjórnar-
manna, er einfaldlega þetta,
að eldri maðurinn metur af
langri reynslu sinni aðstæð-
urnar réttar en sá yngri, sem
jafnvel oft ekki hefur grun
um að nokkur hætta sé á ferð
um, hvort heldur er við
stjórn skipsins eða vinnuna á
dekkinu.
Við búum nú orðið við það
ástand, að þess eru dæmi, að
tvítugur skipstjóri sé elzti og
reyndasti maðurinn á skipi
sínu.
Hver er svo orsökin til
þess, að fiskifloti okkar er
að miklum hluta mannaður
unglingum?
Þeir taka pokann
sinn á miðjum aldri
Sjómenn þreytast um aldur
Asgeir
Jakobsson:
9
ft
KflfDBÍnum
fram á hinu erfiða og vos-
sama starfi sínu og vilja einn
ig fá að njóta samvista við
vandamenn sína fi’emur þeg-
ar aldur færist yfir þá en
meðan þeir voru ungir og
engum vandabundnir. Þegar
menn taka að stirðna verða
þeim einnig öll sjóverk meir
umhendis en meðan þeir voru
yngri og liprari.
Margir sjómenn hafa því,
eftir að atvinna tók að auk-
ast í landi, reynt að komast
í land i tæka tíð til starfa,
sem þeir endast lendur við
fram eftir ævinni en sjó-
mennskuna. Reynslan sýnir
að ef þeir þrauka við sjó-
mennskuna fram yfir fimm-
tugt bíður þeirra sjaldan
annað í landi en eitthvert
snatt, sem þeir una illa við, en
verða að hanga i það sem eft
ir er starfsævinnar. Margir
fara því í land um fertugt
eða á bezta aldri til að
tryggja sér framtíðarstarf
við sitt hæfi, og þá um leið
aðstæður til að búa með fjöl-
skyldu sinni, því að þeir
verða á stundum einnig utan
garðsmenn hjá henni í ellinni,
ef þeir draga það of lengi að
fara í land.
Enn er að nefna þá orsök
og hana gilda til þess að full-
orðnir menn hafa yfirgefið
flotann á seinni árum, en það
eru tæknibreytingarnar sem
átt hafa sér stað. Heldur en
að fara að endurhæfa sig og
aðlagast breyttum aðstæðum
um borð hafa menn notað
tækifærið og farið í land fyr
ir fullt og allt.
Hér er sem sé um þjóðfé-
lagslegt vandamál að ræða og
meginspurningin er, þegar
um er að ræða að minri^a
slysfarir: — Hvernig getum
við haldið miðaldra sjómönn
um með starfsreynslu bæði i
brú og á dekki -— um borð í
ríkara mæli en nú gerist?
Ef það reynist ógerningur
að haga svo til í þjóðfélaginu
að menn haldist við sjó-
mennsku lengur en unglings-
árin og meðan þeir eru að
leita sér að annarri og betri
atvinnu, þá er sá möguleiki
fyrir hendi, að reyna að
þjálfa og mennta unglinga
betur en nú gerist áður en
þeir fara um borð, kenna
þeim vinnubrögð og upplýsa
þá um hættur við vinnuna.
Skipstjóraefnum mætti
kenna sjómennsku sem sér-
fag í stýrimannaskólunum.
Ýmsir hafa hátt um, að
hvetja eigi unga menn til sjó
sóknar og vilja auka þann
áróður sem mest. Ég var einn
í þessum hópi, en er það ekki
lengur, ekki meðan svona
gengur. Ef við getum ekki
stundað þennan aðalatvinnu-
veg okkar án þess að fá ungl-
ingana, sem við ráðum um
borð unnvörpum slasaða i
land aftur ellegar skip þeirra
farast, þá er kannski rétt að
svo fari sem horfir, að þessi
atvinnuvegur leggist af
smám saman.
Sú fiskveiðiþjóð, sem þarf
að manna fiota sinn að meiri
hluta unglingum, er ekkí
lengur fær um að stunda sjó,
allra sízt við ísland.