Morgunblaðið - 06.06.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. JÚNl 1973
17
GUÐMUNDUR FINNBOGA
SON - ALDARAFMÆLI
1873 — 6. júni — 1973.
VIÐ vorum enm mjög fáitæk þjóö, fá-
kunnandli og fámemn, innan vi(ð 80 þús-
urnci, þegar fveir ungiir Istemdimgar tóku
meiatairaipróf í heimispeki í Hafmarhá-
skóla 1901, og hefur vafaiiaust mörgum
þótt sem oss vamihagiaöi unm ammaö meir
en háiæröa menn i þeiTmi fræðigredm —
og þó haft gaimian af, edns og af ýmsri
amnarri ofrausm i fari þjóðar vorrar.
En Guómundur Pimmbogasom og Ágúsf
Bjarmason urðu báðiir mdkilvirkir lithöf-
umdair og prófesisorar í visimduim sinum,
þegar fslamd eignaðist eigim hásikóla.
Báðir höfðu áður orðið doktorar í
heÍTnspeki frá Haf.marháskóla. Danski
heim speki ng u.rimm Kort Kortsen, sem
um árabil var semdikenmart i háskóla
vorum, em siðam prófessor i fræðágreim
sinni í Árósum, lét þaiu orð failta i mím
eyru að verk Guðmumdar, Den synipat-
teke forstaelse, væri eima frumtega
doktorsrttgerð í heimspeki sem um
laingt skeið hefði firam koamiið við norr-
ænain háskóÉba. Hún var þýdd og gefin
út á frönsku. Má mikið vera ef ekki eru
vissar sátfræðilegar athu.gamir, sem þar
eru f.ram setitar, síðam kemmdar vúð Guð-
mund Fimmbogaisan í ritum um þaiu efni.
Svo var að rmiminsta kosti til þeirra vitnað
í laHmikiil'ld sænskri mannfræðl, sem ég
las í nýútkomámmi clanskri þýðimigu umd-
ir styrjaidarlokim síðari (en því mdður
er ég ekki viss um að geta farið rétt
,með heiiti riitsiims, né höfumda þess).
Megiinefni doktorsriitgerðar simmar setti
Guðmumdur Finnbogaison síðar fraim á
alþýðlegri há-tt hamda islenzkum lesend-
uim í bók simmd Hugur og heimur.
Hann sikrifaði aldi-ei framar nieitt
sem væri eimvörðungu hreiinvisimdadeg
sáliarfræði. Hamn varð í verkum símum
margt í senm, víðlesimn lærdómsmaður,
skarpskyggn sálifi'æðim'gur, frjór og amd-
ríkúr hugsuöur, gæddur skáldæð —
ágætustu skáld væru fuliisæmd af ýmsu
sem Guðrmumdíi flaug i hug. Eftir að
hafa lesið ræðu hams á fimmtugs
afmæld Eimars Bemediktssonar skrifaði
Matthíais Joehuimsson: Hvenær ætiium
við að veita G'jömumdi Finmibogasymi
skáíldalaun?
Hanm vtairð pmfessor í hagnýtri sálar-
fræði við háskóla vorn, og þó að sú aiuð-
kennnimg á sérgreim hams taikmarki&t við
þanm tiilgamg, að kenna þjóðiinmi „að
stiriita með vitii“, eims og hainm komst að
orði, þá má að þvi ieytd hedmfæra hana
upp á lífsverk hains saimfelfllt, að sú sál-
arfreeði sem í það er ofim er tiðast með
þvi móti hagmýt, að henmi er ætlað að
styrkja eimhvem skiilmimg eða vilja i
þjówus'tu lífsi'ns. Guðmumdur Fimmbaga-
som var að upplagi jákvæður andi, upp-
eldisfrömiuður, hvatmimgarmaðuir, Mfstrú-
armaður; drenglyndd, góOyifld, hoiilusta
við land og lýð megimþættir í skapgerð
harns og hugsum.
Hamm er edmn af nýsköpuðum tumgiu
og bákmemwta, brauitryðjenciuim þeixrar
þróumar sem hófst upp úr aldamótum.
Hann varð fnjimherji í tveim gredinium
orðJistiar. öinmur var him idstræma tæki-
færiisræða, hvart helidur var mimrai,
eggjumarorð eða gamamræða; him var
sú tegund ritgeiðar sem í aiþjóðlegu
máiii kaiMasi essay, em hamn nefndi hug-
an, „sem er gamalt orð, kemur fyrir í
orðumium atlhugam og iihugain, en gríprjr
yfir hvort tveg.gja“, eims og hamm kemsit
að orði.
f>egar Skirni var breytt í nýrænna
horf 1905 varð Guðm-uindiur Finnboga-
som riitistjóri hans, og þegar í sfiaö báru
ritgerðir hams af ölilu þess kyms sem
áður hafði fram komið á islerizku, að
aiMri meðiferð efnds, frjórrd og víðsýnmd
hugsum, auðu-gu máiifari og fallegum
stU. Og hamm var smemma fiestum eða
aMuan fremur fengiinn fiiil að halda ræð-
Giiðniunilur Finnhogason.
ur við hátíðleg tækifæri þegar mikið
þófifii viö ligigja að vel tækiist — og sum-
ar þeirra urðu meistaraiverk. Eragiinn
kurand sem hamn skáld að hylia yfir
veiziuborðuim, svo sem þá tiðkaðist,
Maififihias Jochumssora, Haranes Hafsteim,
Eiraar Benediiktssom, Stepham G. Step-
hansson, Guðrmumd Friðjómsson, — erag-
inn kummi sem hainm að fagma því sem
hiamm urami i verki og lífi sraililjn.ganna, í
sera-n af djúpsæum skiilrairag og maram-
legri hlýju. Haran gat Hka staðiö í
Diimmuborgum og mælt svo fýrir mirani
áitfa og tröla, að svo gat þófit sem vart
myndi öðruim memmskum mannii mátt
betur taikast að búlka hug þjóðariranar
til þeirra sem byggja huiiðsiheima lands-
ims, þakka þeim sambúðima, koma vdð
hjörtu þeirra. Úrvaii atf ræðu-m sinum
safnaiði Guðm'umdur í bók sem hamn
nefndi Mannfagnaður, og hefði enginm
amnar Islemdimgur fyrr né siðar gefiað
út gefið sildkt gafn af glæsiilegum tækd-
færieræðum. (Atf mér óskiljaralegium
ástæðum er ræða haras í Dimmuborgum
tekin upp í greimasafn ha-ns Huganir, en
maður hlýtur að siaikna hennar í úrvaJi
af ræðum hams, þar sem hún frekar æ>ta
heima).
Hamrn fliuffii ræður simiar háum snjödi-
um rómi, álí.kt því tauti sem nú heyr-
ist á manmfumdum, og jafnvel á leilk-
sviðL, — og ósjiadidan af eildmóði, þega-r
honium var mest raiöri fyrir. Haran gat
verið hvort tveggja, maður harðrar fyr-
iriiibniiragar eða heifirar hrdfrajngar, en vtar
fyrst og fremst gleðiimaður í víðtækri
merkimigu, maður sem liiifði og amdaðd í
því sem hainm umirai og mat, og vffldi sem
flesitum miðda af fögnuði sínum yfir ölilu
dreragiilegu, sönm.u, fögru, ölil'u sem
horfði til vaxta-r og veglegra Mfs. Þegar
ég miinmi'St hams man ég öilu öðru bet-
ur hinm smögga leitftriamdd gdeðiiglampa
í augium hams þegar eiifitihvað fagurt eða
mikilfengiegit var rifjað upp, eða hon-
um sjálfumi daifit eifitihvað gofit í hug.
Þaran glampa í auigum sér maður sjald-
an nerraa hjá uragu fóitoi, eirana helzt
börnum.
Svo þykir oft sem verk jafnvel beztu
höfurada fadflii að nokkru í glteyirasku
fyrsitu áratuigi eftdr að þei-r sjáilfir eru
horfnir atf sjónarsviðinu. Era svo eru
bækur þeinra fiekmar fram að nýju, og
þær sem bezt hafa staðizt tímans tömra
öðlazt vararadegan sess í menningarMfi
þjóða.r sirainar. Ég held við þurfum eragu
um það að kvíða, að höfuðrit Guðmund-
ar Fimmfoogasomtar, svo sem Islendlngar,
Huganir, Mannfagnaðtir, verði ekiki tes-
in ifiid iaragtframa, og jatfnam tadira tifl
fremstu bókmerainta vorra á 20. öld.
Ef haran hefð; srjálfur métt eiga sér
eirahverja ósk á huradrað ára afmæltaiu,
þykir mér ekki óseniniilegt að hún hefðí
gefiað orðið sú, að sem flesifiiir minnt dst
hans með því að taka fraim bækurraar
haras, og detta þá ef tffl viflil raiður á eiittt-
hvað, sem þeim tfyndist eran í fudfliu gdldi.
Þeam sem voru áður kumnir ritum
haras mura þykja sem þau murai seint
fypnast. Bn hiraum yragri finmast fáir Is-
lendiragar hafi befiur hugsað né skrtifað,
og hvorki skemmitiilegar né vituriegar,
og að Guðmundur Finra.bogas'on sé ura
ailfla hluti eirara af merkustu höfundum
.turagu vorrar. Kristján Albertsson.
Jón Magnússon, stud. jur.:
Sundrað Æsku
lýðssamband
ÞAÐ hefur vakið verulega athygli
umdanfarna daga, að ýmis samtök
æskufólks hafa sagt sig úr Æsku-
lýðssambandi íslands. Æskulýðssam-
bamd ísiarads'ris þvi ekki lengur umd-
ir nafni, sambandið hefur ef tii vifll
afldrei gert það, en það er engurar
vafa undirorpið í dag, að Æ.S.Í. er
ekki heildarsa.mtök islenzkrar æsku.
Meira en helmiragur íslemzks æsku-
fólks, sem þátttakemdur eru í æsku-
lýðsstarfí, er ekki leragur imnan vé-
banda Æ.S.I.
Flest samtökim, sem nú hafa sagt
sig úr Æ.S.Í. voru á smum tima stofn
aðiiar þess og i öllum tilvikum hatfa
þessi sambönd sýnt mikinra áhuga á
starfeemi þess, greitt fyrir því á ýmsa
lumd, hatfa átt memm í stjóm sam-
baradsins og formenn Æ.S.I. hatfa
m.a. komið úr röðum þessara siam-
banda.
Það hefur komið fram í greinar-
gerðum sambandarana fyi'ir úrsögn
s nni úr Æ.S.I., að þau telja að æsku-
lýðsmálum haf.i ekki verið sirant sem
skyldi og þau hafrna því að nöfm
þeirna séu notuð til framdráttar póld-
tiskum skoðamahópi og þau gerð
meðábyrg við póUtísk mótmæli og
aðrar aðgerðir af sama tagi. Það
verður raunar ekki séð hvernig æsku
lýðssamtök, sem taka sjálf ekki póM-
tíska afstöðu til mála og hatfa félaga
úr öllum stjórmrnálahópum, geta
starfað imnan samtaka Æ.S.I., sem
hefur haslað sér vöil sem pólitísk
álykbuiraarsamtounda og pólitísto mót-
mælasamtök.
Á síðasta þingi Æ.S.l. var tekizt á
um lag.abreytiragar, þar var um að
ræða lagagrein sem sagði, að sam-
þykktir um flokkspólitísk málefni
væru ekki leyfðar á vettvamgi Æ.S.l.
Þessari greim var breytt á þamn veg,
að mú þarf % aifikvæða tiiil að visa frá
samþykktum sem brjóta í bág við
yfirlýsta stefrauskrá aðildarsam-
bands.
Við umræður um þessa lagabreyt-
in-gu á þinginu, lét ég i ljós ótta við
að þetta gæti orðið upphaf að enda-
lotoum Æ.S.I., þar sem ég teldi að
ýmis samtök mumdu ekki sætta sig
við það að Æ.S.Í. yrði póUtískur vett-
vangur og á það var jafnframt bent,
að eitt aðildarsamband hefði raeitað
að tilnefna fuflltrúa á þiragi Æ.S.l. Ef
til viil væri það fyriboði þess sem
gæti gerzt ef Æ.S.I. færi að skipta
aér af stjórramálium.
Sá hópur sem raú ræður Æ.S.I.,
neitaði að hlu-sta á þessi varnaðarorð
og breytti lögunum, álýktaði síðan að
meginverkefni sambaradsiras stoylcki
vera að vinna að úrsögn Islands úr
NATO og að baradaríski herirara hyrfi
af landi brott. Jafraframt var sam-
þykkt að leggja bæri þjóðkirkjtuna
niður. Núverandi formaður Æ.S.I.
stóð að samþykkt þessara tiJflagna en
horauim var vel kuranuigt um að þar
með var eitt aðildarsamband raura-
verulega horfið úr Æ.S.I., samkvæmt
yfirlýsin'gum þess.
Sú þróun, sem átt hefur séð stað
innan Æ.S.Í., er á engam hátt dæmi
um breytingar á viðhorfum íslenzkr-
ar æsku til tnáianna. Æ.S.I. hefur
eirauingis verið spegilmynd af viljia ís-
lenzkrar æsku, ef víðtæk samstaða
hefur verið um viðkomandi málefni
miUi aðildarsamtianda þess, en erfitt
er að skiligreiraa raunverulegan meiri
hflutavilja í samtökum eins og Æ.S.Í.,
vegna þess að aðildarsambönd þess
eru mjög misstór. Ég hygg að fjöl-
mennasta sambandið imn-an Æ.S.l.
hafi verið jafn fjölmennt og öil önn-
ur sambönd innan Æ.S.I til samains.
Þessi mismumur á fjölda félags-
mann.a skiptir ekki máli í Æ.S.Í. öll
sambönd hafa þar jafn.am atkvæðis-
rétt og jafn marga fulltrúa í fúlltrúa-
ráði og þimgi. Slík skipan er ekki
óeðlileg, en þar sem hún er höfð verð
ur að taka mikið tillit til vilja og
skoðana alira aðila. Fáránlegt er að
efna til pólitísks ágreinings og at-
kvæðagreiðsl-na sem eru til þes-s gerð
ar að fá fiyrirsögnina heildarsamtök
íslenzkrar æsku mótmæla, heildar-
samtök isflenzkrar æsku álykta o.s.
frv. Slítoar atkvæðagreiðslur þurfa
ekki, eins og hér hefur ver-ið bent á,
að sýna vilja islenzkrar æstou. Og til
fróðleiks og skemmtumar skal á það
minnt, að frá gamla Alþýðubandalag
inu voru á símum tíma ein samtök
innan Æ.S.I., en nú eru þau þrjú,
Fylkingin og Æskulýðsmefndir Al-
þýðubandalagsins og Samtaka frjáfls-
lyndra og vinstri manna. — Þegar
atkvæði voru greidd um það, hvort
Æskulýðsnefnd'ir Aflþýðubandaflags-
ins otg Samtaka frjálslyndra skyldu
teknar inn í Æ.S.I. greiddu fulitrúar
Sambands ungra sjálfstæðismanna
því atkvæði sitt, þvi að S.U.S. hefur
jafnan talið að Æ.S.Í. ætti að vera
sameiiginlegur vettvaragur islenzkrar
aesku, þar sem unnið væri að saim-
eiginlegum baráttumálum æskutfólks.
Að okkar mati gat það því ekki skipt
máfli þó að þessir aðilar væru tekmir
inn i Æ.S.I., sérstaklega vegna skýrt
markaðs tiflgangs Æ.S.I. samkvæmt
lög-uim þess.
Síðar, þegar dró til pólitiskra flokka
drátta iranan Æ.S.Í., var sú skoðun
sett fram af málsvörutm þeirra, sem
vildu breyta Æ.S.l. í pólitísk baráttu
samtök, að það væri óeðlilegt að
Samband ungra sjáltfstæðismanina,
sem væru stjórmmálasamtök, skyldu
vera andsnúin afskiptu-m Æ.S.I. af
stjórnmáflum. Sldkar skoðanir voru
settar fram af vamþekkin.gu á eðli
Æ.S.l. eins og það var.
Uragir sjáltftæðismenn starfa innan
S.U.S. vegna þess að þeir vilja vinna
að framgangi sjálfstæðisstefnu.nnar,
þar höfwm við vettvan.g til að koma
fram skoðumum okkar á stjórnmál-
um og það gerum við, ömnur stjóm-
málasamtök vinna að póUtískum
hugðarefnum sínum innan sinna sam-
taka. I pólití.sku félöguiniuim gefast
tækifæri til að álykta um stjórrw
Jón Magnússon
og vinna þe'm skoðunum fyigi. Ung-
ir sjálfstæðismenn telja hins veg.ar,
að þegar þeir taka þátt í samstartfi
margra aðila tifl framdrátar ákveðn-
um máium, þá eigi þeir að vinna að
þeiim af fullum heiðarleika, en ekki
reyma að þviniga skoðunum símim í
stjórnmálum upp á þá aðifla sem þeir
eru í samstanfi við og sdzt af ölflu að
gera slíkt samstarf að pólitískum
dráttarklár eigin sannfæringar í
stjómmálum.
Við sættum okkur því ekki við, að
Æ.S.Í. skuli vera pólitiskur vettvarag-
ur. Ég minntist á það fyrr í þessari
grein, að þau sambönd, sem nú batfa
ságt sig úr Æ.S.l. hafa öll starfað öt-
uflflega iraraain þess. S.U.S. hefuir t.d. átt
formann ÆS.Í. oftar en einu sinni.
Á meðan þeir gegndu forystu Æ.S.l.
var aldrei gerð tilraun til að koma
stjórramÁlaiskoðuinu.m sjáltfsfæðiis-
manna inn í ályktanir Æ.S.l. otg starf
Æ.S.1. mótaðist af verkefnium sem
voru s-ameiglnleg verkefni islenzkrar
æsku. Að öllum forystumönnum
Æ.S.l. ólöstuðium þá hyg'g ég, að
starf Æ.S.I. í seinni tíð, hatfi ekki ver
ið jafn glæsilegt og á meðan Ragnar
Kjartansson, fulltrúi S.U.S. var tfor-
maður sambaindsins. Á þeim tima
hófst Æ.S.l. handa um að berjast fyr
ir máleflnum 3ja heimsins undir kjör
orðirau „Herferð gegn hunigrí", þar
skipaði íslenzk æska sér saman til að
vinna að sameiginlegu áhugamáU og
il Framhald á bls. 23