Morgunblaðið - 20.03.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1974
Dr. Róbert A. Ottósson
F. 17. maí 1912
D. 10. marz 1974.
Vinarkveðja
„Maðurinn fer til sins eiUfðar-
húss og grátendurnir ganga um
strætið; áður en silfurþráðurinn
slitnar og gullskálin brotnar og
skjólan mölvast við lindina og
hjólið brotnar við brunninn."
Þessi orð spekingsins duttu mér
fyrst í hug, þegar mér var til-
kynnt lát eins bezta vinar míns,
dr. Róberts A. Ottóssonar, sunnu-
dagsmorguninn 10. marz 1974. 1
mínum huga var hann í blóma
Iífsins, enda ekki aldinn að árum.
Andlegt fjör hans hafði verið
óskert, þegar ég talaði síðast við
hann. Hæfileikar hans hafa, að
því er mér virtist, aldrei notið sin
betur en nú síðari árin, og áhuga-
málin voru stórbrötin og óþrjót-
andi. Hann sagði mér meðal ann-
k ars skömmu áður en hann lézt, að
^ hann hefði í hyggju að flytja ýmis
stórvirki tónbókmenntanna, áður
langt um liði. Það var enginn
feigðarómur i rödd hans.En nú er
hann farinn til sins eilífðarhúss.
„Þetta getur enginn læknað
nema guð einn“, voru einhver síð-
ustu orð, sem Róbert sagði við
mig. Hann átti ekki við sjálfan
sig, heldur sjúkan vin okkar. Ég
hefi að vísu vitað frá fyrstu kynn-
um, að Róbert var trúmaður, en
aldrei hefi ég fundið meiri trúar-
legan alvöruþunga í rödd hans en
í þetta sinn. Trúarlíf hans var
auðugt, en það var ekki fólgið í
fylgi við eitthvert kenningakerfi.
Hann virti öll trúarbrögð og gerði
ekki mun á stefnum. Þessi víðsýni
kom einnig fram f mati hans á
tónlist. Hann mat veraldlega tón-
list jafnt trúarlegri, eh allt um
það virtist mér alvarleg tónlist
jafnan fá trúarlegan blæ í túlkun
‘ hans. Hljóðfæri sín — hvort sem
þau voru kór og hljómsveit eða
flygillinn einn — hafði hann fylli-
lega á valdi sínu, og úr varð dýr-
legur trúaróður, s.em hreif áheyr-
endur og veitti þeim fullnægju.
Þeir, sem meðtóku boðskapinn,
gengu frá hljóðir og hógværir, ef
til vill ekki betri menn, en að
minnsta kosti þess visir, að þeir
’ höfðu tekið þátt i þakkargjörð til
, þess, sem þeim var heilagt, hver
, svo sem skoðun þeirra á trúmál-
■ um annars kunni að vera. Mér
virtist afstaða Róberts til tónlistar
alltaf vera öðrum þræði trúarleg.
> Tónlistin var honum heilög á
’ sama hátt og guð er heilagur trú-
uðu fólki.
Frá því að við kynntumst fyrst
— á öndverðum vetri 1935 — hef-
ir maðurinn Róbert A. Ottósson
verið mér sífelld ráðgáta. Ég hefi
engan þekkt honum líkan, svo að
mér er vandi á höndum að reyna
að lýsa honum, þar sem ég hefi
ekkert til samanburðar.
Skapgerð Róberts var gerð af
hinum undarlegustu andstæðum,
en allt um það hefi ég vart þekkt
heilli persónuleika en hann. Þótt
andstæðurnar berðust um í hon-
um, tókst honum að hafa þann
hemil á þeim, að Ur þeim varð
samstæð heild. Það voru meðal
annars þessi innri átök, sem
gerðu hann að yfirburðamanni —
einhverjum þeim mesta, sem ég
hefi haft náin samskipti við. Erfið
hlýtur þessiglíma áhafa verið en
upp af henni reisheillog óskiptur
persónuleiki: maður, sem tókst á
við víðfangsefnin, hvorki að-
þrengdur, ofþrengdur né efa-
blandinn. Hann örvænti ekki.
Andstæðurnar f sálarlífi Ró-
berts komu fram með ýmsum
hætti. Stundum var hann barns-
legur — aiit að þvi barnalegur —
en jafnframt lífsreyndur og spek-
ingur að viti. Hann var ofsafeng-
inn í skapi, en samtímis var hann
hjartagæzkan og mildin sjálf.
Hann var vinnuþjarkur, sem oft á
tíðum unni sér engrar hvíldar.en
þó undi sér enginn maður betur
að leik og skemmtan með góðum
vinum. Hann var metnaðargjarn í
lífi og starfi, en þó gat ekki Iftil-
látari mann.
Allt er þetta satt, en ef lýsa ætti
Róbert miðað við eitthvert eitt
einkenni, sem ég hefi nú rakið,
fengist alveg röng mynd. Hann
tamdi ótemjuna í sjálfum sér og
lét hvern eðlisþátta sinna njóta
sín sem hæfði hverju atviki. Per-
sónuleiki hans var ekki hljóm-
kviða í moll eða dúr. Hann var í
mörgum öðrum tóntegundum og
þeim næsta sjaldgæfum.
Menn líta — sumir hverjir að
minnsta kosti — á vísindi og listir
sem andstæður. Við skulum láta
það liggja milli hluta, enda hygg
ég, að þekking manna á því sé f
molum. Hitt er vist, að ýmsa sömu
hæfileika þarf til þess að verSa
sannur listamaður og sannur vfs-
indamaður. Hér er oft að ferðinni
munur á áhugaefnum.
Róbert A. Ottósson renndi eng-
um stoðum undir þá kenningu, að
vfsindi og listirgætu ekki átt sam-
leið f sömu persónu. Mér segja
fróðir menn, sem betur geta um
dæmt en ég, að hann hafi verið
jafnvígur á báðum sviðum og náð
svo hátt, að hvort um sig hefði
nægt honum til langlífis. Ég skal
ekki skýra þetta nánara, því að ég
er hvorki sérfróður um list hans
né vfsindi, en hvors tveggja hefi
ég notið á minn hátt.
Ég vil heldur vfkja að þeim
þáttum í vitsmunum Róberts, sem
mér virtist mest kveða að og vafa-
laust hafa verið undirstaðan að
list hans og vísindum. Hann hafði
til að bera óvenjumikla næmi, ná-
kvæmni, sköpunarmátt, sjálfs-
gagnrýni og skerpu i hugsun auk
þeirrar andlegu forvitni, sem olli
því, hve áhugasvið hans var vítt,
svo að hann gat aldrei lokazt inni
áneinum þröngum bás.
Allir þeir eðlisþættir, sem ég
hefi nú talið, eru, að mínu viti,
jafnnauðsynlegir listamanni og
visindamanni. Ef þeir eru á háu
stigi — eins og þeir voru í fari
Róberts — eru þeir ein forsenda
þess að geta leyst vitsmunaleg
verkefni. En með þessu er engan
veginn sagt, að maður með svo
ævintýralega vel gerðan heila
ljúki nokkru frumlegu eða frá-
bæru verki. Til þess þarf jafn-
framt aðra eðlisþætti. Það er eitt
af furðuverkum náttúrunnar, að
sumum — en aðeins sumum — er
jafnframt gefið þess konar eðlis-
far, að þeim nýtast miklir hæfi-
leikar. Hér á ég einkum við
þrennt í fari Róberts; einstæða
verklund, mikinn metnað og auð-
ugt tilfinningalíf.
Mér er það mjög til efs, að það
sé í sjálfu sér persónuleg gæfa að
fá ívöggugjöf svo fjölþætta hæfi-
leika og Róbert vinur minn hlaut.
Auk þeirrar óvenjulegu sjálf-
stjórnar, sem ég hefi vikið að,
nýtast þessir hæfileikar ekki
nema í umhverfi, sem er hliðhollt
því, að þeir fái notið sín. Skýring-
arinnar á lífsgæfu Róberts er
meðal annars að leita í umhverfi
hans.
Það er ákaflega ósennilegt, að
Róbert A. Ottósson hefði orðið sá
Róbert, sem við þekktum, ef hann
hefði ekkí fæðzt í Berlín og verið
uppalinn þar fram yfir tvítugsald-
ur á menningarheimili, þar sem
fjölskyldan lifði og hrærðist í tón-
list — ekki aðeins tilþess að njóta
hennar — heldur fékkst faðirinn
einnig við vísindalegar rannsókn-
ir í tónmennt. Og það er næsta
ólíklegt, að trúrækni hans hafi
ekki átt rætur í móðurarfi hans,
en móðir hans og frændur hennar
stóðu föstum fótum f kristinni
menningu. Og ekki má gleyma
því, að á þessum tíma stóð list-
menning Berlínar í miklum
blóma.
Það eru sömuleiðis litlar lfkur á
því, að Róbert A. Ottósson hefði
lagt jafnmikla rækt við íslenzka
tónlistarsögu, fengizt við íslenzk
handrit og samið og varið með
sæmd doktorsrit um Þorlákstíðir,
ef hann hefði ekki flutzt til Is-
lands og orðiðmeira handgenginn
íslenzkri hámenningu en flestir
Islendingar og numið tungu þjóð-
arinnar svo vel, að fáir samtfma-
menn hans á tslandi urðu honum
ritfærari á hana.
Þá ber þess að gæta, að Róbert
A. Ottóssyni hefði ekki orðið jafn-
mikið úr verki, ef hann hefði ekki
fengið jafngott tækifæri til að
sinna hugðarefnum sinum og eig-
inkona hans og venzlafólk hans
sköpuðu honum. En því má held-
ur ekki gleyma, að Róbert reynd-
ist vandamönnum sínum góður
drengur. Mér er vel kunnugt um,
að hann var móður sinni um-
hyggjusamur sonur, og tengdafor-
eldrum sínum, eiginkonu og öðru
venzlafólki var hann mikils virði
á sama hátt og þau honum.
Þessi saga sýnir, að samleikur
frábærra hæfileika og um-
hverfis, sem þeim hæfir, getur
skapað hið furðulega ævintýri Ró-
bert A. Ottósson, eins og við
kynntumst honum. Þetta ævintýri
hefir auðgað fslenzkar listir og
visindi og þokað okkur Islending-
um nær því marki að vera menn-
ingarþjóð. Hlutdeild Róberts í því
er ekki enn að fullu metin, en
væntanlega verður það svo.
En alltaf rekumst við á eitt-
hvert „en“. Ævintýrið Róbert A.
Ottósson varð alltof endasleppt.
Hann átti eftir að kæta og gleðja,
auka lífsnautn manna og stunda
víðtækari rannsóknir, leiða í ljós
nýjan sannleika. Lff hans var
„ófullgerð hljómkviða“.
Vitanlega koma maður eða
menn og leysa Róbert vin minn af
hólmi. En þótt hann hafí gefið
gott fordæmi, er hættulegt að
stæla hann. Til þess var hann
alltof mikill persónuleiki. Hann
vann öll verk sín yfirburðavel, og
það geta að vísu fleiri gert. En
enginn dregur, þótt ætli sér, ann-
ars fisk úr sjó.
Mér er efst i huga, að Róbert
lifði með sæmd. Hann fékk „góðs
tírar“, eins og forfeður vorir
kepptu að. „En kveld lifir maðr
ekki eptir kvið norna“.
H al Idór H al Idórsson.
Kveðja frá Félagi fslenzkra tón-
listarmanna
Með þessum fátæklegu orðum
er ekki ætlunin að rekja feril dr.
Róberts A. Ottóssonar, það munu
áreiðanlega aðrir gera af þeim
myndugleik, sem minningu hans
sæmir — heldur að kveðja látinn
félaga og minnast starfs hans í
þágu íslenzks tónlistarlífs. Dr. Ró-
bert gerðist meðlimur Félags ís-
lenzkra tónlistarmanna 1948.
Hann gegndi ýmsum trúnaðar-
störfum í þágu félagsins, var rit-
ari þess 1948—’56 og nokkrum
sinnum fulltrúi þess í Bandalagi
íslenzkra listamanna. Hvort sem
hann gegndi sérstökum störfum í
félaginu eða ekki, einkenndi það
dr. Róbert jafnan, að hann var svo
virkur félagi. Þött hann nú hin
síðari ár væri störfum hlaðinn,
kom það mjög sjaldan fyrir að
hann vanrækti fundi og hafði
hann jafnan eitthvað viturlegt til
málanna að leggja. Sýndi þetta
helztu einkenni hans: hvað sem
hann tók sér fyrir hendur, gerði
hann af heilum hug, braut sér-
hvert mál til mergjar og var hvers
konar hálfvelgja fjarri eðli hans.
Þannig voru allir hlutir í lífi
hans, hvort sem það var kennar-
inn Róbert, hljómsveitar-eða kór-
stjórinn, fræðimaðurinn eða fé-
laginn — öll þessi hlutverk ein-
kenndust af dypt og vitsmunum
þeirrar persónu, sem í þeim birt-
ist. Á vettvangi félags okkar var
það íslenzkt tónlistarlíf, vöxtur
þess og viðgangur á hverjum tíma
það, sem nann lét sér sérstaklega
annt um. Auk hinnar virku þátt-
töku hans þar, var hin beina þátt-
taka hans í íslenzku tónlistarlífi
mikil, þvf segja má, að hann hafi
verið ein af máttarstoðum ís-
lenzks tónlistarlffs.
Það er erfitt að gera sér í fljótu
bragði grein fyrir því, hvert fram-
lag dr. Róberts var til íslenzkra
tónlistarmála — svo umfangsmik-
il voru störf hans. Minnisstæðast
verður þó það, að ár hvert gekkst
hann fyrir flutningi helztu stór-
verka tónbókmenntanna, og var
það jafnan hápunktur hérlends
tónlistarlífs. Þær stundir eru i81-
um ógleymanlegar, — þar lyftist
íslenzkt tónlistarlíf upp á hærra
svið.
Dr. Róbert skilur eftir sig mikið
skarð, fráfall hans var svo óvænt,
en frá honum var enn stórverka
að vænta. Þess vegna er mikil
eftirsjá að þessum ágæta manni.
Segja má með sanni, að við höfum
verið mjög lánsöm að fá að njóta
starfskrafta þessa manns hér á
landi og má telja túlkun dr. Ró-
berts á Messíasi eftir Handel nú
fyrir jólin sem hámark ferils
hans.
Við i Félagi íslenzkra tónlistar-
manna vottum eiginkonu Róberts,
frú Guðríði Magnúsdóttur og syni
þeirra, innilegustu samúð okkar.
1 minningu okkar lifa ánægjuleg-
ar stundir mð góðum félaga og
vin, þar sem við nutum þekkingar
hans, reynslu og ekki sizt hlýrrar
kímnigáfu.
Kveðja frá guðfræðidei Id Há-
skóla Islands.
í dag er kvaddur hinztu kveðju
dr. phil. Róbert A. Ottósson. And-
látsfregn hans barst skyndilega og
óvænt. Þau válegu tíðindi höfðu
borizt viku fyrr, að dr. Róbert
hefði veikzt, þar sem hann var
staddur erlendis í fyrirlestraför.
En þvílikur var lífsþróttur þessa
manns alla tíð, að þeir, sem
þekktu hann, bægðu þeirri hugs-
un frá, að senn drægi að kveðju-
stundu. Seint munum vér og sætt-
ast á þær lyktir, þótt undan þeim
verði ekki lengur vikizt.
Guðfræðideild Háskóla Islands
átti því láni að fagna að njóta
starfskrafta dr. Róberts um
margra ára skeið. Hann var skip-
aður dósent í sálma- og messu-
söngfræði og tónflutningi á miðju
sumri árið 1966, en hafði þá gegnt
störfum sem aukakennari við guð-
fræðideild frá árinu 1961. Auk
þess hafði hann áður haldið nám-
skeið í söngstjórn og námskeið í
fornum tónsöng fyrir guðfræði-
nema.
Hér verður ekki gerð tilraun til
að gera grein fyrir merku fram-
lagi dr. Róberts til vísinda á sviði
litúrgískra söngfræði og tónlistar-
sögu. Aðeins skal þess getið, að
auk gagnmerkrar doktorsritgerð-
ar um Þorlákstiðir liggja eftir
hann margar vísindalegar ritgerð-
ir, sem skipa honum veglegan
sess á meðal tónvísindamanna
nær og fjær.
Það dylst vist engum, sem til
þekkja, hvílíkur missir fráfall dr.
Róberts er guðfræðideiidinni og
Háskóla Islands. Undir öruggri
leiðsögn hans urðu tónmenntirn-
ar, söngurinn, listin, brátt að
veigamiklum þætti í lffi og starfi
deildarinnar. Jafnhliða komu
hans að guðfræðideild var gerð sú
breyting á reglugerð hennar, að
stúdentum var gert kleift að
stunda sérnám í tónlist. Stendur
það nám jafnfætis öðru sérnámi í
hinum hefðbundnu kénnslugrein-
um guðfræðinnar. Nemendur dr.
Róberts, sem lögðu stund á sér-
nám ýmist i lítúrgískri söngfræði,
hljóðfæraleik eða söngstjórn, eru
margir komnirtilstarfaí islenzku
þjóðkirkjunni, þar sem verkin
lofa meistarann. Þó lýsir þessi
þáttur, sérnámið, aðeins hluta
þeirra áhrifa, sem nærvera dr.
Röberts hafði á guðfræðideildina.
Sjálfur lagði hann ætið á það
áherzlu, að tónlistin, eins og önn-
ur sönn list, sem á hljómgrunn i
hjörtum allra manna, stæði guð-
fræðinni jafn nær og fræðin
sjálf. Kynnin af dr. Róbert nægðu
og til þess að láta sannfærast, að
þannig sé þessu farið. Orðið af
vörum hans, í tali eða tónum, var
hið lifandi orð, sem flytur sann-
leikann um Guð og menn nær
þeim, sem það nemur.
Aldrei lét hann sér það lynda,
að stúdent bæri þvi við, að hann
hefði ekki tóneyra. Allir, undan-
tekningarlaust, skyldu vera með.
Þeir eru þá einnig margir, sem nú
lofa meistarann fyrir það náðar-
verk, sem hann vann á þeim, er
hann lauk upp fyrir þeim áður
óþekktum eða óræktuðum vídd-
um f þeirra eigin sálarlífi. Mun
ekki ofmælt, að dr. Róbert hafi á
þennan hátt unnið sérstætt geð-
verndarstarf ámeðal stúdenta.
1 kennaraliðinu var þáttur dr.
Róberts sízt ömerkari. Lífsþróttur
hans, borinn upp af hjartahlýju
og göfgi, efldi og styrkti þreytta
önd i daglegri önn. Á næsta
ólýsanlegan hátt bar hann eftir-
vænting og nýja von í fari sínu.
Honum hæfði hlutverk fagnaðar-
boðans, sem gleðitíðindin flytur.
Það var vart nokkur tilviljun, að
sú heilsan, sem dr. Róbert var
tömust, var hið fagnaðarríka
ávarp: Gleðilega hátíð!
Hann bar með sér hátíð inn í
hljómlistarsalinn, kennslustof-
una, margt dapurt hjarta. Því er
hann syrgður af heilli þjóð. Guð-
fræðideild Háskóla íslands þakk-
ar Guði, föður, fyrir frábært starf
dr. Róberts A. Ottóssonar. Eigin-
konu, frú Guðríði Magnúsdóttur,
og syni, Grétari Ottó, vottar guð-
fræðideild dýpstu samúð.
Björn Björnsson
deildarforseti.
Þegar kær vinur er kvaddur fer
ekki hjá því að persónulegar
minningar sæki á, ekki sízt þegar
hann var allt í senn, vinur, leið-
beinandi, ráðgjafi og kennari.
Það var á fyrstu árum síðari
heimsstyrjaldar þegar ég var
unglingur i heimahúsum, að knú-
ið var dyba á æskuheimili mínu að
Mímisvegi 2. Ég fór fram og lauk
upp. Fyrir utan stóðu tvær
manneskjur, ungur, dökkhærður
maður fremur lágur vexti og fal-
leg miðaldra hefðarkona með
grátt hár. Maðurinn spurði eftir
föður mínum og kynnti sig,
Róbert Abraham, og móður sína,
Framhald á bls. 24.
ir
4..* t I t> 4 4 * 1 4 4 4 t f»4 * 4-fi ^
* * » *,*••-* * > • -«,-4 ■% *- % ♦ ••