Morgunblaðið - 05.06.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNl 1974
23
Kommúnistar mega
muna
fífil
sinn
fegri
iFréttirl
vikunna
Eftir Magnús Finnsson
ÞEGAR kannað er fylgi stjórn-
málaflokka við fyrstu bæjarstjórn-
arkosningar í Reykjavfk og sfðar
borgarstjórnarkosningar f 10
kosningum eða allt frá árinu
1938, kemur mjög greinilega f
Ijós, að hlutfallið milli Sjálfstsðis-
flokksins og vinstri flokkanna hef-
ur stöðugt breytzt Sjálfstæðis-
flokknum f hag. Tveir flokkar, sem
boðið hafa fram öll þessi ár, mega
svo sannarlega muna fffil sinn
fegri, Alþýðuflokkur og Alþýðu-
bandalag — áður Sósfalistaflokk-
urinn og þar áður Kommúnista-
flokkur fslands.
Eins og greinilega sést á
Ifnuritinu, sem fylgir þess-
ari grein. var vegur komm-
únista I bæjarstjórn Reykja-
víkur eins og hún hét þá
mestur árið 1938. Þá fengu þeir 5
menn kjörna ásamt Alþýðuflokkn-
um, en þessir tveir flokkar buðu
þá fram sameiginlegan lista til
bæjarstjórnar Reykjavfkur. Fékk
Sjálfstæðisflokkurinn þá 9 menn
kjörna og Framsóknarflokkurinn
einn. f raun kemur f þessum tölum
ekki fram hve marga menn komm-
únistar hefðu átt að fá f þessum
kosningum, þar sem þeir hafa
sameiginlegt fylgi með Alþýðu-
flokksmönnum, en Ifnur skýrðust
við næstu bæjarstjórnarkosningar.
Þá fékk Sjálfstæðisflokkurinn 8
menn kjörna. kommúnistar 4 og
urðu þar með næststærsti flokkur-
inn f borgarstjórn, Alþýðuflokkur-
inn 3, en Framsóknarflokkurinn
tapaði sfnum eina fulltrúa. Þess-
um fjórum fulltrúum héldu komm-
únistar f kosningunum 1946,
sjálfstæðismenn héldu sfnum 8.
en Framsóknarflokkurinn vann
mann af Alþýðuflokknum, sem að-
eins fékk 2 menn kjörna.
Kosningabandalag Alþýðu-
flokksins og Kommúnistaflokks ís-
lands f kosningunum 1938 nefnd-
ist Samfylking kommúnista og Al-
þýðuflokks. Þessir flokkar fengu
þá 6.464 atkvæði og voru það
35,8% af gildum atkvæðum.
Sjálfstæðisflokkurinn hlaut þá
9.893 atkvæði og 54,7% gildra
atkvæða og Framsóknarflokkur-
inn 1.442 atkvæði eða 8,0%
gildra atkvæða. f þessum kosning-
um buðufram þjóðernissinnar, sem
voru nazistar, og fengu þeir 277
atkvæði eða 1,5%gildra atkvæða.
Kommúnistar fengu f borgar-
stjórnarkosningunum 1942
23,4% gildra atkvæða eða 4.558
atkvæði. Alþýðuflokkurinn hafði
þá fvið minna fylgi eða 4.212
atkvæði og 21,6% gildra at-
kvæða. Sjálfstæðisflokkurinn
missti við þessar kosningar meiri-
hluta gildra atkvæða, en hélt þó
meirihlutanum, 8 mönnum f
borgarstjórn. Hlutfall flokksins var
þá 47,8%, en Framsókn, sem tap-
aði manni f kosningunum eins og
áður er sagt hlaut 1.074 atkvæði
eða 5.5% gildra atkvæða.
Fylgi kommúnista — eða sem
nú hétu Sameiningarflokkur al-
þýðu — Sósfalistaflokkur —
komst hæst f kosningunum 1946
og hafa þeir hvorki fyrr né sfðar
náð slfku hlutfalli. Þá hlutu þeir
hvorki meira né minna en 28,5%
gildra atkvæða eða 6.946 at-
kvæði. Til samanburðar má geta
þess, að Sjálfstæðisflokkurinn
hlaut þá 11.833 atkvæði eða
48,6% gildra atkvæða. Alþýðu-
flokkurinn fékk þá 16,2% gildra
atkvæða og Framsókn 6,6%. Eina
breytingin við kosningarnar var
sú. að Framsóknarflokkurinn vann
menn af Alþýðuflokknum. Hlutfall
Sósfalistaflokksins af atkvæðum
Sjálfstæðisflokksins var þá hvorki
meira né minna en 58,7%, svo
sem sfðar verður vikið að.
Með kosningunum 1950 fer
fyrst að gæta hinna miklu yfir-
burða, sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefur átt f fylgi meðal Reykvfk-
inga, svo sem bezt sést á Ifnuriti,
sem hér fylgir. Sjálfstæðisflokkur-
inn fær þá yfir 50% gildra at-
kvæða, en slfkt fylgi hafði hann
ekki haft frá kosningunum 1938
eða um 12 ára skeið. Flokkurinn
fær þá 14.367 atkvæði, en næst-
stærsti flokkurinn, Sósfalista-
flokkurinn fær þá 7.501 atkvæði
og 26,5% gildra atkvæða. í raun
er það rannsóknarefni, hvers
vegna breyting verður á við þessar
kosningar og enginn vinstri flokk-
anna verður áberandi stærstur,
þótt kommúnistar hefðu þó
lengstum vinninginn.
Allan þennan tfma og fram til
nýafstaðinna kosninga hafa og
vinstri flokkarnir klifað á þvf, að
þörf sé breytinga f stjórn borgar-
innar og sami flokkur hafi allt of
lengi farið þar með völd. En ávallt
hefur kjósendum sýnst annað. i
kosningunum 1954 fer Sjálf-
stæðisflokkurinn aðeins niður fyr-
ir helming gildra atkvæða. Við
þessar kosningar fer Sósfalista-
flokkurinn fyrsta sinni niður fyrir
20% gildra atkvæða, en þá hafði
hann boðið fram C-listann f þrenn-
um kosningum. Nú voru góð ráð
dýr og rétt eins og við kosningarn-
ar 1946 var ráðizt f að skipta um
andlit — Alþýðubandalagið var
stofnað og bauð fram G-listann f
kosningunum 1958.
En andlitssnyrtingin 1958 mis-
tókst gjörsamlega og flokkurinn
fékk aðeins sama hlutfall gildra
atkvæða, 19,3% og bætti aðeins
við sig 591 atkvæði frá kosning-
unum 1954. Annars sá nýr flokk-
ur dagsins Ijós f borgarstjórnar-
kosningum 1954. Það var Þjóð-
varnarflokkurinn, sem hlaut
10,3% gildra atkvæða, sem var
hærra hlutfall en hlutfall Fram-
sóknarflokksins f þeim kosning-
um, sem hlaut 7,3%. Fylgi Þjóð-
varnarflokksins, F-listans, hrapaði
þó f kosningunum 1958 f 5,3% og
sfðar f 4,1% 1962 og var hans
saga i borgarstjórnarkosningum
ekki lengri. f kosningunum 1958
vann Sjálfstæðisflokkurinn sinn
stærsta sigur f borgarstjórn. þegar
frá eru skildar kosningarnar nú, en
þá hlaut hann 57,7% gildra at-
kvæða og hagstæð skipting at-
kvæða tryggði honum 10 menn f
borgarstjórn. Alþýðuflokkurinn
galt þá mikið afhroð og fékk að-
eins 8,2 gildra atkvæða og varð
fyrsta sinni fylgisminni en Fram-
I93Í "W
Línurit þetta sýnir hlutfall af
gildum atkvæðum komm-
únista, Sósíalistaflokksins og
síðar Alþýðubandalagsins
miðað við fylgi Sjálfstæðis-
flokksins í borgarstjórnar-
kosningum frá 1938 til
1974.
sóknarflokkurinn, sem hlaut
9,4%. Þennan sigur, sem D-list-
inn, listi Sjálfstæðisflokksins vann
I þessum kosningum, má þakka
eða kenna — ef menn heldur vilja
nota þá sögn — vinstri stjórn
Hermanns Jónassonar. Flokkurinn
vann sigurinn undir kjörorðinu:
„Aldrei aftur vinstri stjórnl".
Þetta kjörorð hreif svo að um
munaði og rfkisstjórn Hermanns
flosnaði upp nokkru sfðar. Tók þá
við minnihlutastjórn Alþýðu-
flokks, undanfari 12 ára við-
reisnarstjórnar.
Næstu borgarstjórnarkosningar
voru 1962. Fylgi Sjálfstæðis-
flokksins dalaði svolftið frá stór-
sigrinum 1958. en þó var fylgi
flokksins 4,2% yfir helming gildra
atkvæða. Alþýðuflokkurinn réttir
aðeins út kútnum eftir afhroðið f
kosningunum á undan, en þó nær
hann ekki að verða stærri en
Framsóknarflokkurinn. Það hefur
Alþýðuflokknum raunar aldrei tek-
izt eftir kosningarnar 1958. f
kosningunum 1966 unnu Alþýðu-
bandalagsmenn nokkuð á og hlutu
19,7% atkvæða, en sá draumur,
sem nafnabreytingin f kosningun-
um 1958, fól i sér. að koma fylg-
inu upp fyrir 20% gildra atkvæða
hefur enn ekki rætzt. I þessum
kosningum, 1966, fer fylgi Sjálf-
stæðisflokksins f fyrsta sfnn f 12
ár niður fyrir helming gildra at-
kvæða, en flokkurinn fékk 48.5%
gildra atkvæða.
Kosningarnar 1970 mörkuðu að
vissu leyti tfmamót, þv! að þá tapa
kommúnistar ! fyrsta sinni frá
1942 forystuhlutverki sinu meðal
minnihlutaflokkanna ! borgar-
stjórn og Framsóknarflokkurinn
verður stærstur vinstri flokkanna.
Þetta gerðist þó með þeim hætti.
að Framsóknarflokksfylgið stóð
gjörsamlega f stað frá kosningun-
um þar áður, en það var i báðum
kosningunum 17,2%. Forystunni
töpuðu kommúnistar við það að
fylgi þeirra minnkaði stórlega —
þeir töpuðu 501 atkvæði milli
kosninganna og hlutfall þeirra i
gildum atkvæðum hrapaði úr
19,7% í 16,3% eða um 3,4%.
Annað er athyglivert við þessar
kosningar að hlutfall Sjálfstæðis-
flokksins fer við þessar kosningar
niður f 47,7% og hefur það aldrei
verið minna en þá. Nýr flokkur sér
dagsins Ijós f þessum kosningum,
Samtök frjálslyndra og vinstri
manna og býður fram undir sama
listabókstaf og Þjóðvarnarflokkur-
inn hafði gert á sfnum tfma, F-
listanum. Sé Ifnuritið skoðað, sem
hér fylgir, er talsverð samfylgni
með fylgi þessara tveggja flokka !
fyrstu tveimur kosningunum, sem
þeir taka þátt f, nema hvað fylgi
Þjóðvarnarflokksins var hlutfalls-
lega talsvert meira en Samtak-
anna. Kannski Samtökin deyi i
næstu borgarstjórnarkosningum
og fái ekki nema tæplega 2%
atkvæða. Um það getur þó enginn
sagt. en undarlega mikil Ifkindi
eru milli þessara tveggja flokka og
fylgi þeirra í fyrstu tveimur kosn-
ingunum, sem þeir eru þátttak-
endur f.
f kosningunum 1970 nær Sjálf-
stæðisflokkurinn öðru sinni at-
kvæðatölu. sem er yfir 20 þúsund.
f fyrra skiptið náði flokkurinn
þessari tölu 1958.
Sfðustu kosningarnar, sem rætt
verður um f þessari grein eru svo
nýafstðnar kosningar. f þeim vinn-
ur Sjálfstæðisflokkurinn sinn
mesta sigur, þótt ekki tækist hon-
um að fá 10 menn kjörna eins og
1958. 10. maðurinn var þó ekki
fjarri, en atkvæðahlutfall flokks-
ins miðað við gild atkvæði hefur
aldrei orðið hærra eða 57.8%.
Aukning á fylgi flokksins milli
þessa lægsta hlutfalls hans f kosn-
ingunum 1970 og hins hæsta
1974 er hvorki meira né minna en
10% af gildum atkvæðum. Flokk-
inn vantaði aðeins 27 atkvæði til
þess að hafa 27 þúsund atkvæði. f
þessum kosningum galt Alþýðu-
flokkurinn sitt mesta afhroð I
borgarstjórnarkosningum — svo
mikið að afhroðið mikla frá 1958
fellur algjörlega I skuggann.
Loks er athyglivert að gera
samanburð á kjörfylgi komm-
únista. siðarSósialistaflokksinsog
siðast Alþýðubandalagsins annars
vegar og Sjálfstæðisflokksins hins
vegar. Sé þessi samanburður sett-
ur upp i IFnurit, sést að sifellt sigur
á ógæfuhliðina fyrir Alþýðubanda-
laginu og nú siðast eru þeir komn-
ir neðar i fylgi miðað við Sjálf-
stæðisflokkinn en þeir hafa
nokkru sinni verið. Árið 1966
virðist sem- þeir rétti örlítið úr
kútnum.
f kosningunum 1938 er fylgi
Samfylkingar kommúnista og Al-
þýðuflokksins hvorki meira né
minna en 65,34% af fylgi Sjálf-
stæðisflokksins og f kosningunum
1942 er fylgi kommúnista einna
48,83% af fylgi Sjálfstæðisflokks-
ins. f kosningunum 1946 nær
Sósialistaflokkurinn, en þá hafði
Kommúnistaflokkinum nýlega
verið gefið það nafn, 58,70% af
fylgi Sjáifstæðisf lokksins. Þetta
hlutfall fer sfðan lækkandi með
hverjum kosningum, sem verða,
1950 fá kommúnistar 52.21% af
fylgi Sjálfstæðisflokksins, 1954,
39,04%, 1960 fá þeir 33,44%,
1962 aðeins 31,81% og 1966
40.51. Þar rétta þeir eins og áður
er sagt aðeins við. en það er þó
skammgóður vermir, þvf að i
kosningunum 1970 dettur fylgi
þeirra miðað við Sjálfstæðis-
flokksfylgið niður f 34,19% og
loks f kosningunum 1974, sem
nýafstaðnar eru, fá þeir aðeins
fylgi, sem er 31,56% af fylgi Sjálf-
stæðisflokksins. Þrátt fyrir þetta
afhroð, sem þeir I raun biða gagn-
vart Sjálfstæðisflokknum streitist
Þjóðviljinn við að halda þvf fram
af Alþýðubandalagið sé eina
stjórnmálaaflið f landinu, sem
veitt geti Sjálfstæðisflokknum
verðugt viðnám. Þessar tölur sýna
allt annað. Hefðu þeir sagt þetta
fyrir 28 árum. hefði ef til vill verið
unnt að taka mark á þeim. en !
dag — nei það er af og frá.
rm w "<& v' t"«
|<?3g ‘HX‘Hb'50‘Vi 'fí 'bZU'To 'W
Þetta línurit sýnir hlutfallsfylgi stjórnmálaflokkanna í borgar
stjórnarkosningum frá 1 938 — miðað við gild atkvæði.