Morgunblaðið - 08.06.1974, Qupperneq 10

ÍO
MOKGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 8. JUNI 1974
Að brúa bilið milli
fortíðar
Þessa mvnd af Jóhanni Hafstein tók ljósmyndari IVIorgunblaðsins,
Ólafur K. Magnússon, nú f vikunni.
Undir haust 1970 átti ég samtal vió
Jóhann Hafstein um formennsku hans í
Sjálfstaeðisflokknum og afstöðu til stjórn-
mála á viðkvæmum tímum. Sú bvrði hafði
þá skömmu áður verið á hann lögð að taka
við forsætisráðherraemhættinu á örlaga-
stund og sýndist þá sitt hverjum eins og
oft vill verða, t.a.m. hvenær efna ætti til
kosninga. Jóhann Hafstein axlaði
hvrðina og var góður árangur af störfum
stjórnar hans, enda skilaði hún fullum
fjárhirzlum ríkisins.
Ráðgert var, að ég ætti samtal við Jó-
hann Hafstein, þegar hann lét af for-
mennskustörfum í Sjálfstæðisflokknum f
fvrrahaust, en af því gat ekki orðið af
ýmsum ástæðum.
Stjórnmálaferill Jóhanns Hafstein er
orðinn langur og fjölbre.vtilegur. Hann
hefurgegnt helztu trúnaðarstörfum Sjálf-
stæðisflokksins og einnig fjölmörgum
ráðherraembættum. eins og kunnugt er,
setið í bæjarstjórn Revkjavíkur og um
langt skeið verið hægri hönd þeirra
tveggja leiðtoga Sjálfstæðisflokksins,
sem umsvifamestir hafa verið á okkar
tímum, Ólafs Thors og Bjarna Benedikts-
sonar. Jóhann varð fvrir áfalli á sl. ári.en
er nú á góðum batavegi. Það varð þvf úr,
að við röbhuðum saman um stjórnmála-
starfsemi hans og í gleði vfir úrslitum
bæjar- og sveitarstjórnakosninganria
hafði Jóhann mestan áhuga á. að samtalið
birtist nú. Það fer hér á eftir:
„Þegar ég varð veikur tók ég þá ákvörð-
un á sl. hausti að segja af mér for-
mennsku Sjálfstæðisflokksins," sagði Jó-
hann Hafstein í upphafi samtals okkar.
„Forystuhlutverk þarf á fullum starfs-
kröftum að halda. Ég gaf aftur á móti kost
á mér í 4. sæti á lista sjálfstæðismanna til
þingkosninga nú, því að mér fannst ég
geta lagt þingflokki sjálfstæðismanna lið
og öðrum sjálfstæðismönnum á vettvangi
stjórnmála. Læknar mínir töldu, að ég
ætti að leggja áherzlu á að halda áfram
störfum og hverfa ekki lífinu, meðan
kraftar væru fvrir hendi, en ég þyrfti
fyrst í stað að hlífa mér. Það gerði ég, fór
m.a. utan, en er nú í góðum afturbata, þótt
ætíð sé hægur bati í slikum sjúkdómi, og
þarf þá á mikilli þolinmæði að halda.
En sagt hefur verið, að lífið sé sterkara en
dauðinn, og maður verður að vera bjart-
sýnn á tilveruna. Einnig þess vegna þótti
mér rétt að gefa kost á mér til þing-
mennsku, enda mun ég leggja fram alla þá
krafta, sem ég framast get, til að stuðla að
sigrí Sjálfstæðisflokksins í framhaldi af
því. sem varð í bæjar- og sveitarstjórna-
kosningunum. Aframhaldani samstarf við
þingbræður og aðra verður mér til st.vrkt-
ar og flýtir fyrir bata inínum. En aðalat-
riðið er. að pólitískur áhugi minn er jafn-
mikill og áður. enda eru nú mikil straum-
hvörf í stjórnmálum. Flokkar riðlazt. bæði
hér og annars staðar. en þá kemur Sjálf-
stæðisflokkurinn sterkari en nokkru sinni
út úr hörðum kosningum og hefur að baki
sér meirihluta kjósenda. Að sjálfsögðu
mun ég hevja kosningabaráttu á annan
hátt en áður. enda er Sjálfstæðisflokkur-
ínn i góðum híindum. og það hefur sýnt
sig. að ástæða er til að bera fullt traust til
arftaka mín. Geirs Hallgrímssonar for-
manns flokksins."
Ég spurði Jóhann Hafstein að þvi, hver
hefði beint honum fyrst út á stjórnmála-
brautina. Hann svaraði:
.Ég er altnn upp í Suður-Þingeyjar-
sýslu, þar sem faðir minn var sýslumaður
á Jónasar-tímabilinu. Eg held/ að faðir
minn hafi notið míkilla vinsælda, en það á
þó ekki við um pólitíkina, því að þar var
Framsókn allsráðandi. Hins vegar lá það
fyrir mér að fara 21 árs í framboð í
Norður-Þingeyjarsýslu, meðan ég var í
háskóla. Það var 1937. Ástæðurnar voru
veikindi Sveins Benediktssonar, sem
hafði verið þar í framboði fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn. Ég hafði ekki af miklu
fylgi að státa, en hlaut góða og mikils-
verða reynslu af þessu framboði og þá
ekki síður, þegar ég bauð mig fram í fyrri
kosníngunum 1942 í Skagafirði. Eg kynnt-
ist góðu fólki og iífsháttum þess til sjávar
og sveita á þessum framboðsferðum mín-
um. og þá ekki sízt síðar, þegar ég var
erindreki og framkvæmdastjóri Sjálfstæð-
isfiokkins.
An þess að ég vilji nefna einstök nöfn
kemst ég þó ekki hjá því að nefna þau
hjónin Jóhönnu og Valgarð Blöndal, þar
sem var mitt annað heimili, er ég var í
framboðinu. Eins nefni ég Ólínu og
Guðjón bakara, en að öðru leyti eru þeir í
tugatali vinir mínir og samherjar úr bar-
áttunni, sem ég ætíð mun minnast með
þökk og virðingu.
Þegar ég var beðinn um að fara í fram-
boð i Norður-Þingeyjarsýslu hafði ég lent
í forystu i samtökum lýðræðissinnaðra
stúdenta í háskólánum gegn kommún-
ismanum og var fyrsti formaður Vöku
1935. Það var kennari minn, Bjarni Bene-
diktsson, sem hvattí mig til að fara í
framboð. Hann hringdi til mín einn dag-
inn og bað mig að hitta sig i kaffi á Hótel
Borg. Ég vissi ekki, hvað prófessorinn
minn vildi og var mjög hissa, þegar hann
bar upp erindið. En ég komst ekki undan
ósk Bjarna, þótt ég vissi, hvað biði mín í
Norður-Þingeyjarsýslu, sterkasta vígi
Framsóknarflokksins á landinu. Gísli Guð-
mundsson var þá frambjóðandi Fram-
sóknarflokksins, og með okkur tókst góð
vinátta, sem hélzt alla tíð. Ég sakna hans
af þingi. Gísli hélt sig við framsóknar-
fræðin á framboðsfundum, en ég var mjög
skólastískur í mínum ræðum, bar AI-
þingistíðindi á bakinu um allt kjördæmið,
vitnaði í þau og aðra speki og reyndi að
bjarga mér með lítilli kunnáttu. Gísli var
mjög góður ræðumaður, þegar honum
tókst bezt upp. Ég hef aldrei átt í eins
miklum erfiðleikum með andstæðing og
þegar við Gisli leiddum saman hesta okk-
ar á stúdentafundinum 1959 um kjör-
dæmamálið. Gísli var að jafnaði prúður,
en gat verið harður í horn að taka og
gagntekinn af samvinnuhugsjóninni.
Mér fannst þessi fyrsta reynsla mín af
þingframboði skemmtileg. Fólkið tók mér
ágætlega — en það bara kaus mig ekki!“
Ekki kom Norður-Þingeyjarsýsla mikið
við sögu þessara kosninga, en þær urðu
allsögulegar ekki sízt vegna ummæla Her-
manns Jónassonar á þingmálafundi á
Hólmavík þess efnis, að Ólafur Thors
hefði sem dómsmálaráðherra eftir
óeirðirnar í sambandi við bæjarstjórnar-
fund i Reykjavík 9. nóvember 1932 gefið
fyrirskipanir um allmikla liðssöfnun í
Sundhöllinni og fangelsun nokkurra
manna, sem talið var, að staðið hefðu fyrir
óeirðunum. Ummælin urðu til þess, að
lögreglurannsókn fór fram í málinu og
voru þau borin til baka af vitnunum.
Hermann Jónasson var þá forsætisráð-
herra í vinstri stjórn og eitt helzta kosn-
ingamálið viróist hafa verið skatta- og
tollabyrðin, sem „hefur aukizt stórlega í
valdatíð rauðu flokkanna”, eins og ísafold
kemst aðorði.
Urslit kosninganna urðu þau. að Sjálf
stæðis- og Bændaflokkurinn fengu 47,5%
greiddra atkvæða, en stjórnarflokkarnir
44%. Framsóknarflokkurinn varð stærsti
flokkur þingsins með 19 þingmenn og rúm
Samtal
við
Jóhann
Hafstein
fyrrverandi
forsætisráð-
herra
14.000 atkvæði, (24,9%) á bak við sig, en
Sjálfstæðisflokkurinn fékk 17 þingmenn
og rúm 24.000 atkvæði (eða 41,4%). Al-
þýðuflokkurinn hlaut 8 þingmenn,
kommúnistar 3 og Bændaflokkurinn 2.
Nokkuð má marka kjördæmaskipunina af
því, að Sjálfstæðisflokkurinn og Bænda-
flokkurinn, eða stjórnarandstaðan, hlutu
19 þingmenn af 49 með 47,5% greiddra
atkvæða á bak við sig. Sjálfstæðisflokkur-
inn var með 2000 atkvæði bak við hvern
þingmann, Framsóknarflokkurinn um 760
atkvæði.
Úrslitin f Norður-Þingeyjarsýslu, þar
sem Jóhann Hafstein var í framboði, urðu
þau, að Gísli Guðmundsson híaut 539 at-
kvæði, Jóhann Hafstein 183 atkvæði, en
aðrir minna.
Ég spurði Jóhann Hafstein að því, hvers
vegna hann hefði farið fram í Skagafirði
1942. Hann svaraði:
„Ég var þá framkvæmdastjóri Sjálf-
stæðisflokksins og Jón á Reynistað kaus
að bjóða sig ekki fram í kosningunum,
sem snerust einkum um hlutfallskosning-
ar í tvímenningskjördæmunum. Þá fórum
við Pétur Hannesson fram fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn. Pétur var ákaflega vin-
sæll maður og vel Iátinn. Fyrir Fram-
sóknarflokkinn fóru fram Pálmi Hannes-
son rektor, bróðir Péturs, og Sigurður
Þórðarson kaupfélagsstjóri á Sauðár-
króki. Þetta voru mjög harðar kosningar,
en vinsældir Péturs dugðu ekki til. Fram-
sóknarmennirnir voru báðir kosnir. Þegar
hlutfallskosningar voru komnar á um
haustið, var Jón á Reynistað aftur i fram-
boði fyrir Sjálfstæðisflokkinn og náði þá
kosningu.