Morgunblaðið - 08.06.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. JUNl 1974
Dr. Gunnlaugur Þórðarson:
Gunnlaugur
Scheving.
í dag, 8. júní 1974, eru liðin 70
ár frá fæðingu eins mikilhæfasta
listamanns, sem þessi fámenna
þjóð hefur átt, Gunnlaugs
Schevings listmáiara. Gunnlaug-
ur Scheving lézt fyrir hálfu öðru
ári, en list hans mun lifa meðan
íslenzkt þjóðerni er til.
Fæðingardagur Gunnlaugs
Schevings er hinn sami og
franska listmálarans Paul
Gauguins, sem óþarft er að
kynna. Og svo ólikir sem þessir
tveir listamenn voru, þá áttu þeir
margt sameiginlegt. Gáfa þeirra
var af ætt snillinnar. og báðir
miðluðu þeir þjóðum sínum
ómetanlegum listaperlum, þótt
hvorugur nyti fyllstu viðurkenn-
ingar í lifandi lífi. Báðir kvæntust
þeir dönskum konum, sem ekki
áttu samleið með þeim. Hjá
Gauguin var það ævintýraþrá og
sjálfsfirring frá borgaralegu lífi,
sem leiddi til skilnaðar. Hjá
Gunnlaugi Scheving var það
fátækt, erfiðleikar og miskunnar-
iaus köllun hans til að starfa hér
— í vorkyrkíngi íslenzkrar mynd-
listar, þegar framámenn þjóðar-
innar kölluðu verk Gunnlaugs
klessulist.
Hugleiðingar á sjöttu
ára fæðingardegi
Gunnlaugs Schevings
sem lýsti sér á svo margvíslegan
hátt. Hún sagði, að það hefði verið
ógleymanlegt að fylgjast með því
þegar hann vann að verkum sín-
um, t.d. tréristum eða teikning-
um. Grete sagði, að Gunnlaugur
hefði gert margar teikningar og
skissur af fóstru sinni, einnig
oliumálverk, en þau vann hann í
Kunstakademíunni. Þessi verk
báru einhvern persónulegan blæ,
sem hreif alla, er þau sáu, og það
svo, að þegar einn aðalkennari
Gunnlaugs, próf. Axel Jörgensen,
átti afmæli og nemendur hans
vildu sýna honum vináttu sína,
varð fyrir valinu málverk eftir
Gunnlaug Scheving af fóstru
hans, þar sem hún er að leggja
sig.
Frú Grete sendi mig með
kveðju til nokkurra vina sinna,
sem áttu málverk eftir Gunnlaug
Scheving, og var gaman að finna
þá aðdáun, sem þessi verk nutu.
Hús á Seyöisfirði. Olía, 1931.
— o —
Gunnlaugur Scheving ólst upp
á Seyðisfírði hjá Jóni Scheving,
og þar bjuggu þau frú Greta
Linck-Grönbeck fyrrverandi
eiginkona hans fyrstu hjúskapar-
árin. A ferð í Kaupmannahöfn f
apríl si. kom ég á heimili hennar,
og rifjaði hún þá upp gamlar
stundir frá því er þau Gunnlaug-
ur bjuggu á Seyðisfirði og í
Grjótaþorpinu hér í Reykjavík.
Þetta var á kreppuárunum milii
stríðsáranna, þegar menn höfðu
allt annað við peningana að gera
en að kaupa listaverk. Henni varð
tíðrætt um nægjusemi þeirra;
hlýju Gunnlaugs og umhyggju,
Henry Heerup.
Þá varð okkur tíðrætt um náms-
dvöi Gunnlaugs I Kaupmanna-
höfn á árunum 1925—30 og þá
aðdáun og virðingu, sem þessi
hógværi og yfirlætislausi lista-
maður naut frá upphafi meðal
skólasystkina sinna. Einhvern
veginn væntu menn mikils af
honum, en það voru samt aðeins
fáir, sem áttuðu sig á því utan
skólans, að hér væri stór listamað-
ur á ferð og einna sízt landar
hans.
— O —
Á ferð minni heimsötti ég einn-
ig málarann Henry Heerup, sem
var skólabróðir Gunnlaugs í
Kunstakademiunni. Hann er einn
fremsti myndlistarmaður Dana
nú á dögum, eins konar Kjarval
þeirra. Margir Danir telja hann
þjóðareign dönsku þjóðarinnar,
enda er hann hálfgerð lifandi
þjóðsaga. Þar sem hann býr í
Rödovre, útbæ frá Kaup-
mannahöfn, ægir öllu saman, það
er vinnustofa í Kjarvalsstíl, vant-
ar aðeins flatkökurnar, það er
varla hægt að ganga um hana.
Vinnustofan er í garði, sem sting-
ur í stúf við umhverfi sitt, fínar
villur. Garðurinn er fullur af alls
kyns drasli og í sjarmerandi eða
heillandi niðurníðsiu. Þarna sat
listamaðurinn í stuttbuxum og lét
sólina baka sig. Listamaðurinn
var og er í hópi framúrstefnu-
málaranna, svo sem eins og Cari
Henning Pedersen og Ejler Bille,
en hann hefur ekki látið frægðina
rugla sig, hann er sama barn list-
ar sinnar og hann var og þess
vegna líkja margir Danir honum
við H.C. Andersen. Hann sat
þarna með háifgildings skotthúfu
og bauð upp á sherry í góða
veðrinu. Jú, vissulega mundi
hann eftir Gunnlaugi Scheving.
Þessum hægláta íslendingi, sem
bjó yfir eldmóði, en var afar fá-
máll utan þess, sem hann setti á
léreftið. Heerup bætti við, að
milli þeirra hefði myndazt þegj-
andi samband, þar sem eiginlega
aldrei var skipzt á orðum. Gagn-
kvæm virðing fyrir ró hins var
fyrir öllu. — ,,Hvort okkur hafi
dreymt um að verða viðurkenndir
listamenn — ja, það held ég að
h'afi ekki verið neitt kappsmál
heldur hitt að vinna og vinna, því
að öðru vísi verður list ekki til.
Það skilja ungu listamennirnir
ekki í dag. Þeir vilja vekja eftir-
tekt á annan hátt og auðsóttari.
Nei, hjá Gunniaugi Scheving var
það alltaf, — að ég held, listin
fyrir listina, — enda álít ég, þegar
allt kemur til alls, að það sé ein-
mitt það, sem skipti höfuðmáli
fyrir alla sanna listsköpun. — Sé
maður ekki tilbúinn til að sam-
þykkja það, þá er óvíst, að maður
nái því, sem maður leggur vinnu
sína í. Við vorum ungir og vorum
að þreifa fyrir okkur á listabraut-
inni, en af fyllstu alvöru. Verk
okkar frá þeim tíma bera merki
skólunar, og það svo. að maður
þekkir varla aftur sín gömlu
verk."
Spjall okkar var nokkru lengra,
en verður ekki rakið hér, því að
þessi galdramaður 1 heimi mynd-
listar ætlast iítt tii þess að verið
sé að vitna til orða, sem hann
leggur sína merkingu í, en áheyr-
andinn er til vill annan og meiri
skilning.
— O —
Sú staðreynd má verða öllum
ijós, sem kynna sér list Gunnlaugs
Schevings, að hann unni þjóð
sinni umfram allt, menningu
hennar, þjóðháttum og arfleifð,
störfum hennar striti og basli, en
þessi ást listamannsins endur
speglast í verkum hans. Sum af
beztu verkum listamannsins eru
erlendis og í eigu listasafna og
það er vel, en önnur eru þar í
einkaeign og koma vonandi heim,
— og þá í eigu opinbera aðila,
þannig að gestur og gangandi geti
komizt í snertingu við þessar perl-
ur og notið þeirra.
íslenzka þjóðin er stórum
auðugri af þeirri list, er Gunn-
laugur Scheving skóp. Verk hans
eru þjóðleg í orðsins beztu merk-
ingu, en þó fer það ekki fram hjá
manni, að undiralda þeirra er
heimsiistin.
Fyrir mörgum árum hitti ég Jó-
hannes Kjarval á götu. Hann var
þá nýbúinn að lesa minningar-
grein um látinn listamann og var
mikið niðri fyrir, þannig að ég gat
ekki orða bundizt og spurði, hvað
væri að. Kjarval svaraði: „Lista-
maðurinn er kallaður heitinn I
dánarminningunni, hvílík fjar-
stæða, góður listamaður verður
aldrei heitinn, þvi að hann lifir
áfram.“
r
— I fáum orðum sagt
Framhald af bls. 11
einstaklínga, sem börðust harðri lífsbar-
áttu.
Ég var staddur i frii erlendis, þegar
Olafur Thors sagði af sér og Bjarni Bene-
diktsson myndaði sína fyrstu stjórn.
Bjarni hringdi til mín og bauð mér ráð-
herrastarf í stjórn sinni og sagði, að það
væri í samræmi við vilja þingflokksins.
Mér leizt bæði vel og illa á að taka við
ráðherraembætti, langaði þó til að reyna
við ný verkefni en kveiðþví um leið, að ég
gæti ekki gert þeim nægileg skil. Þetta
boð Bjarna Benediktssonar kom óvænt.
En þrátt fyrír kvíðann fannst mér heill-
andi viðfangsefni að gegna ráðherraemb-
ætti eins og dóms- og kirkjumálaráðherra-
embætti og ekki sízt embætti heilbrigðis-
og iðnaðarmálaráðherra, en á þessum ár-
um voru mikil umbrot i heilbrigðismálúm
og stóriðja hélt innreið sína hér á landi
með virkjun Þjórsár við Búrfell i tengsl-
um við álverið. Eg hef aldrei óttazt slíka
stóriðju hér á landi né álitíð, að við Islend-
ingar værum ekki menn til að semja við
útlendinga án þess að semja af okkur. Nú
vildu margir Lilju kveðið hafa.
Auðvitað varð maður fyrir ýmsum árás-
um vegna stóriðjunnar og heiibrigðismál-
anna, en ég tók það engan veginn nærri
mér. Sá, sem vinnur eftir beztu samvizku
og getu, tekur ekki nærri sér pólitískar
árásir. Ég tel álsamninginn bæði hag-
kvæman og ekki síður míkilvægan, því að
með honum var rennt fleiri stoðum undir
atvinnuvegi íslendinga en áður. Okkur
stafar einna mest hætta af einhæfni at-
vinnulífsins. Það má ekki ganga svo til, að
allt hrynji, þó að ein stoðin bresti. Al-
mennur iðnaður er aflgjafi framtaks og
dugnáðar óg sá atvinnuvegur, sfem veitir
flestum vinnu. Ég tel enga hættu á því, að
islenzkur iðnaður ali upp iðnþræla, eins
og stundum er sagt. Þvert á móti frjáls-
huga fólk og sjálfstæða þjóð. Hann býður
ungu fólki upp á skemmtileg viðfangsefni.
Þessi orð mín eiga sizt af öllu að rýra
gildi sjávarútvegs sem grundvallarat-
vinnugreinar okkar íslendinga né draga
úr mikilvægi landbúnaðar, sem við getum
ekki án verið. Eða hver myndi vilja flytja
inn erlendar landbúnaðarafurðir í stórum
stíl? Þar eigum við að byggja á eigin
framtaki. Tækifæri i atvinnulifinu eiga að
laða ungt fólk að framleiðslunni. Það
mega ekki allir verða hálærðir og mennt-
aðir embættismenn."
Og í lok samtals okkar sagði Jóhann
Hafstein:
,,Ég vil helzt ekki þurfa að ræða það nú,
hvernig ég tók við forsætisráðherraemb-
ætti 10. júlí 1970. Það var erfið stund,
örlagastund í lífi íslenzku þjóðarinnar.
Við hjónin vorum í sumarleyfi í bústað
okkar í Skorradal, þegar lögregluþjónar
komu til mín og skýrðu mér frá slysinu á
Þingvöllum. Minningin um Bjarna var
mér hvöt til að reyna að valda þessu erfiða
verkefni. Góðvild meðráðherra minna var
mér ómetanleg og ég var vel studdur af
góðum vinum og samhuga fólki. Eg hafði
ekki áður verið húsbóndi á sjálfstæðis-
heimilinu, heldur vinnumaður hjá góðum
húsbændum. En nú var mér það efst í
huga að brúa bilið milli fortíðar og fram-
tiðar og skila flokknum heilum og óskipt-
um í hendur yngri kynslóða. Það er ekki
sizt þess vegna, sem mér er svo kær ein-
stæður sigur Sjáifstæðisflokksins í síðustu
kosningum. Og mig langar til að taka þátt
í næsta sigri.“
M.