Morgunblaðið - 08.06.1974, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. JUNÍ 1974 7
1200 milljóna tap á frystiiðnaði... 1000 milljóna tap á togiirum ... 300—400 milljóna halli
Skýrsla hagrannsóknarstjóra:
auðadómur
vinstri stjórnar
Afreksmenn I.
t LOK marzmánaðar sendi hagrannsóknarstjóri ríkis-
stjórninni greinargerð um ástand og horfur í efnahags-
málum þjóðarinnar. Skýrsla þessi hefur mjög verið til
umræðu en aldrei verið birt í heild. Morgunblaðið
birtir skýrslu þessa nú í tveimur köflum. Hún er
harður dómur yfir stjórnleysi vinstri stjórnar í efna-
hagsmálum. Þegar hún er lesin ber að hafa í huga, að
hún sýnir ástandið eins og það blasti við sérfræðingum
2Vi ári eftir að vinstri stjórnin tók við góðu búi Við-
reisnar og eftir að hún hafði notið einstaks góðæris til
sjávar og sveita. Niðurstaðan er öngþveiti í efnahags-
og atvinnumálum þjóðarinnar. Þessi skýrsla reyndist f
raun verða dauðadómur vinstri stjórnar.
Háskaleg
verðbólguþróun
Þegar við upphaf þessa árs átti
þjóðarbúið við alvarlegan tví-
þættan vanda að etja: öra verð-
bólgu og vaxandi viðskiptahalla.
Óvænt stórhækkun útflutnings-
verðlags og miklar lántökur er-
lendis á árinu 1973 höfðu forðað
um sinn frá halla á greiðslu-
jöfnuði við útlönd. Hækkun út-
flutningsverðlags sjávarafurða
gaf nokkurt svigrúm til að freista
þess að draga úr verðbólgu innan-
lands með gengishækkun, en
þegar á árið leið ázt viðskipta-
kjarabatinn upp vegna víxlhækk-
ana kaupgjalds og verðlags, mik-
illar eftirspurnar og peninga-
þenslu innanlands og vaxandi
verðhækkunar innflutnings. í
árslok 1973 dundi síðan yfir stór-
kostleg hækkun olíuverðs á
heimsmarkaði. Þótt útflutnings-
verðlag á mikilvægum vöru-
tegundum færi hækkandi alveg
fram undir árslok 1973, var ljóst,
að þær markaðsaðstæður, sem
valdið höfðu hinni geysilegu
hækkun matvælaverðs á heims-
markaði á árinu 1973, voru að
breytast, og að framundan gæti
verið stöðnun eða lækkun verðs
bæði á frystum fiski og fiskmjöli.
Samtímis var ljóst, að staða og
vaxtarskilyrði nýrra greina út-
flutningsiönaðar var afar erfið
við rekstrarskilyrðin um síðast-
liðin áramót.
Eftirspurnarástandið innan-
lands og afkoma heimamarkaðs-
greina var þannig í árslok, að
jafnvel án grunnkaupshækkunar
var víst, að verðhækkanir á fyrri
hluta árs 1974 yrðu verulegar.
Komu þar í senn til örar
kostnaðarhækkanir innanlands
vegna víxlhækkunar kaupgjalds
og verðlags á árinu 1973 og miklar
erlendar verðhækkanir.
Við þessar aðstæður virtist sér-
staklega mikilvægt, að þess yrði
freistað að draga úr innlendri
eftirspurn með öllum tiltækum
ráðum, og að farið yrði með
fyllstu gát við kaupgjalds-
ákvarðanir þær, sem stóðu fyrir
dyrum.
í lok fyrsta ársfjórðungs 1974
er nú séð, að þau umskipti í
hagsveiflunni, sem framundan
virtust í árslok 1973, verða miklu
sneggri og hastarlegrí en þá var
búizt við. í fyrsta lagi er komin
fram lækkun á verðlagi frystra
fiskafurða í Bandaríkjunum og á
fiskmjöli, í öðru lagi virðist nú
o.s.frv. Síðan hækka grunnlaunin
um 3% 1. des. 1974, og enn um
3% 1. júní 1975. Þannig var
hækkun grunnlauna skv. ramma-
samningnum alls 28% á næstu 15
mánuðum. Auk þess var samið
um óbreytt kerfi vís'itölubóta, að
öðru leyti en því, að verðhækkun
áfengis og tóbaks hefur ekki áhrif
í kaupgreiðsluvísitölunni. og að
fallizt var á, að hækkun söluskatts
til mótvægis lækkun tekjuskatts,
skv. sérstöku samkomulagi við
ríkisstjórnina, skyldi ekki valda
hækkun verðlagsuppbótar á laun.
Kaupgreiðsluvísitalan hækkaði
nú viröast hinsvegar horfur á, að
sú mikla hækkun útflutnings-
verðlags, sem að verulegu leytí
má telja aflvaka þeirrar efnahags-
þenslu innanlands á síðustu
mánuðum, sem er undanfari
þessarar sprengihækkunar launa,
sé nú að taka enda og snúast í
lækkun.
Hagstofan hefur gert lauslega
áætlun um hækkun verðlags fram
til 1. maí n.k. og þar með um
væntanlega hækkun K-vísitöl-
unnar frá 1. júni n.k. Niðurstaðan
er rúmlega 17% hækkun fram-
færsluvisitölu en rúmlega 13%
Olafur
Lúóvík
Magnús
Þetta eru afreksmennirnir, sem sigldu þjóðarskútunni í strand. Þeir tóku við
bezta búi, sem nokkrir ráðherrar hafa setzt í. Þeir nutu gífurlegrar fiskverðs-
hækkunar og uppgripaafla. Samt sigldu þeir í strand.
líklegast, að hið geysiháa oliu-
verðlag haldist frant eftir árinu, i
þriðja lagi fer almennt innflutn-
ingsverðlag hækkandi, og síðast
en ekki sízt fela hinir nýju kjara-
samningar í sér launahækkanir
langt umfram það, sem atvinnu-
vegirnir geta staðið undir að
óbreyttu verðlagi á afurðum
þeirra. Með þessum samningum
er stefnt i alvarlegan halla i við-
skiptum okkar við útlönd. Að
gerðum þessum samningum og að
óbreyttum framkvæmda- og út-
lánaáformum fara þjóðarút-
gjöldin að öllu óbreyttu langt
fram úr þvi, sem þjóðartekjur og
eðlilegur innflutningur fjár-
magns leyfir. Við blasir háskaleg
verðbólguþróun, sem stefnir at-
vinnuöryggi, lánstrausti þjóðar-
innar erlendis, og hagvexti í fram-
tiðinni í hættu.
Sprengi-
hækkun launa
Niðurstaða rammasamnings
ASÍ og vinnuveitenda fyrir verka-
fólk, iðnaðar- og verzlunarfólk
var metin sem nálægt 20% meðal-
hækkun grunnkauptaxta og eru
þá metin áhrif taxtatilfærslna,
sérstakrar láglaunahækkunar
um 6,18% 1. marz sl. og þar með
höfðu laun hækkað frá áramótum
um 27—28%. Samtímis kom svo
fram hækkun búvöruverðs um
18%, að verulegu leyti vegna
hækkunar launaliðar verðlags-
grundvallar búvöru um 27%. Hér
er um stórfelldar hækkanir að
ræða, en þó eru ekki öll kurl til
grafar komin, þvi í sérsamningum
einstakra starfsstétta, sem gengið
hefur verið frá á siðustu vikum
(og ekki er enn að öllu lokið),
hafa verið ákveðnar launa-
hækkanir, t.d. hjá ýmsum hópum
iðnaðarmanna, sem fara langt
fram úr þessum tölum. Talið er,
að meðalhækkun grunnlauna
iðnaðarmanna sé 25—30%, og þar
með 33—38% að meðtalinni
hækkun K-vísitölu frá 1. marz sl.
Hér er um svo mikla hækkun að
ræða, að ný og kröpp verðbólgu-
alda hlýtur að risa í kjölfar-
ið, auk þess sem kauphækkun
einstakra hópa launþega um-
fram ákvæði rammasamnings-
ins magnar óhjákvæmilega
togstreitu og launakapphlaup
stétta á milli á næstu mán-
uðum og misserum. Þessar
horfur væru einar sér nógu
iskyggilegar, þótt allt léki í lyndi i
ytri skilyrðum þjóðarbúsins, en
Hugmyndin, sem hér er sett
fram um verðlagsþróunina á
síðari hluta ársins, er ýmsum
fyrirvörum háð. 1 fyrsta lagi er
hér gert ráð fyrir þvi, að hækkun
innflutningsverðlags á árinu
verði um 24% að meðaltali frá
árinu 1973, þar af um 15% vegna
olíuverðhækkunar, sem þegar er
komin fram í innflutningsverði
okkar, en ekki að öllu leyti i sölu-
verði innanlands. I öðru lagi er
hér byggt á reynslu liðinna ára af
samhengi verðbre.vtinga innan-
lands, launabreytinga og inn-
flutningsverðlags, sem ekki er
vist að standist, þegar verðbólgu-
þróunin er orðin jafn ör og nú er
raunin. í þriðja lagi eru allir
Fyrri hluti
reikningar af þessu tagi á þvi
reistir, að peningakerfið láti
undan verðbólguþrýstingnum —
eða beri hann uppi — með nægi-
legu útstreymi fjár. Sé þessu ekki
til að dreifa hlyti að koma til
rekstrarstöðvunar. 1 fjórða lagi er
í þessu dæmi ekki gert ráð fyrir
neinum sérstökum verðhækkandi
aðgerðum til stuðnings útflutn-
ingsatvinnuvegunum, þrátt fyrir
það, að víst er að með fyrirsjáan-
legum hækkunum er sú forsenda
naumast raunhæf og verðbólgu-
vandinn því þeim mun meiri.
Sú aukning heildarkaupmáttar.
sem að er stefnt með grunnlauna-
hækkunum þeim. sem ákveðnar
hafa verið á hinum almenna
vinnumarkaði á undanförnum
vikum, ásamt gildandi visitölu-
ákvæðum, hlýtur að teljast óraun-
hæf með öllu, og fær ekki staðizt
til frambúðar. Forsenda varan-
legra kjarabóta er stöðug aukning
þjóðarframleiðslu og þjóðar-
tekna. Verðbólguþróunin. sem
framundan virðist. teflir þessum
batnandi lífskjara í
forsenduin
tvísýnu.
hækkun K-vísitölu. Munurinn
stafar frá áhrifum hækkunar
söluskatts (1,9%), hækkun
tóbaksverðs (0,2%) og búvörufrá-
drætti (1,9%), sem ekki skulu
bætt í kaupgreiðsluvísitölu. í töfl-
unni hér á eftir eru raktar nokkr-
ar tölur um hækkun verðlags og
launa og jafnframt sett fram hug-
mynd um líklega þróun á næstu
mánuðum að óbreyttu kerfi verð-
lagsuppbótar á laun.
Stórfelldur
hallarekstur
Að afstöðnum fiskverðs- og
verðjöfnunarákvörðunum um
síðastliðin áramót var áætlað. að
hreinn hagnaður fiskfrvstingar
fvrir beina skatta næmi 250—300
m.kr. á ársgrundvelli. eða rúm-
lega 2% af tekjum. I þessari
áætlun var miðað við. að meðal-
hækkun iaunakostnaðar fisk-
iðnaðarins á fyrstu 5 mánuðum
ársins vrði um 10% frá ára-
mótum. Aðrar kostnaðarbreyt-
ingar voru áætlaðar i hátt við
þetta. Meðalverð mikilvægustu
afurðanna. tekjuliðanna. freð-
fiskafurða og heilfrysts fisks. var
áætlað 69'.> 11 Bandarik.iacent
hvert pund (cif). Launa-
Framhald á bls. 19.
Aætlanir og spár um hækkun launa og verðlags. "o-
I.auna- tavtar 11) Kaupgrfióslu- vísitala (2) Framfa'rslu- kustnaóur (3) Kaupmáttur 11) / < 3)
Arsmoúaltal 1972 frá 1971 27..» 7.7 10.4 15.5
Arsmvdaltal 197:1 frá 1972 2.1.:i 14.9 22.1 l.o
Aramót 197:1/74 frá ársmoóaltali 197.1 13.« 14.K 11.« 3.«
1. apríl 1974 frá áramótum '7:i/‘74 2K.5 «.2 1K.4 K.5
1. júnf 1974 frá áramótum 45.« 20.3 24.3 17.1
1. sopt. '74 frá áramótum .»«.7 29.5 3«.3 15.0
Arsmpóaltal 1974 frá 1973. «0.0 34.2 42.4 12.4
bátaftota ... Rekstrargrundvöllur útflutningsiðnaðar að bresta ... Háskaleg verðbólguþróun
• • •