Morgunblaðið - 21.06.1974, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. JUNl 1974
Jóhann Hafstein:
Ekki hœkkar
hagur Strympu
19
tækjum og verðhækkunartil-
felli hrannast upp I rekstri
þcirra, sem vafalaust er ekki
að fullu tekið tillit til f vfsi-
töluspám hér að framan. Mik-
il fjárvöntun er hjá fjárfest-
ingarlánasjóðunum að
óbreyttum útlánaformum.
Eftir þennan lestur úr skýrsl-
unni frá 23. marz s.l. er víst rétt
að láta lokið. Ekki horfir byrlega,
og þarf ekki fleiri orðum um það
að fara. Hvað gerði svo stjórn
Ölafs Jóhannessonar? Því er fljót-
svarað. Endirinn var sá að rjúfa
þingið, eftir að ríkisstjórnin hafði
klofnað og Samtök frjálslyndra og
vinstri manna höfðu sagt sig úr
ríkisstjórninni, og efna til kosn-
inga 30. júní n.k.
Þann 23. marz s.l. sendi ríkis-
stjórnin frá sér skjal Hagrann-
sóknarstofnunarinnar, sem hafði
að geyma sorglegar staðreyndir
um efnahagsafkomu þjóðarinnar.
Það er knýjandi nauðsyn sam-
ræmdra ráðstafana til þess að
tryggja jafnvægi í efnahagsmál-
um. Nú eru nærri liðnir þrír mán-
uðir, síðan þetta skjal var skrifað,
og hvað hefur þá gerzt síðan?
Fyrst skulum við lita nokkuð á
skjalið frá 23. marz s.l. Þar segir
m.a., og verð ég nú að fara fljótt
yfir sögu:
1. Jafnvel án grunnkaupshækk-
unar var vfst, ad verðhækk-
anir á fyrri hluta ársins 1974
yrðu verulegar.
2. Við þessaraðstæðurvirtistsér
staklega mikilvægt, að þess
yrðu freistað að draga úr inn-
lendri eftirspurn með öllum
tiltækum ráðum og farið yrði
með fyllstu gát við kaup-
ákvarðanir þær, sem stóðu
fyrir dyrum.
3. I lok fyrsta ársfjórðungs 1974
er nú séð, að þau umskipti í
hagsveiflunni, sem framund-
an virtust f árslok 1973, verða
miklu sneggri og hastarlegri
en þá var búizt við.
4. 1 fyrsta lagi er komin fram
hækkun á verðlagi frystra
fiskafurða i Bandarfkjunum
og á fiskimjöli.
5. 1 öðru lagi virðist nú Ifkleg-
ast, að hið geysiháa olfuverð-
lag haldist áfram fram eftir
árinu.
6. t þriðja lagi fer almennt inn-
flutningsverð hækkandi.
7. Og sfðast en ekki sfzt fela hin-
ir nýju kjarasamningar f sér
launahækkanir langt umfram
það, sem atvinnuvegirnir geta
staðið undir að óbreyttu verð-
lagi á afurðum þeirra.
8. Með þessum samningum er
stefnt f alvarlegan halla f við-
skiptum okkar við útlönd.
9. Að gerðum þessum samning-
um, og að óbreyttum útlána-
áformum til framkvæmda,
fara þjóðarútgjöldin að öllu
óbreyttu langt fram úr þvf,
sem þjóðartekjur og eðlilegur
innflutningur fjármagns leyf-
ir.
10. Við blasir háskaleg verð-
bólguþróun, sem stefnir at-
vinnuöryggi, lánstrausti þjóð-
arinnar erlendis og hagvexti f
framtfðinni f hættu.
11. Hér er um svo mikla hækkun
að ræða, að ný og kröpp verð-
bólgualda hlýtur að rfsa f
kjölfarið.
12. Hagstofan hefurgert lauslega
áætlun um hækkun verðlags
fram til 1. maí n.k. og þar með
um væntanlega hækkun K-
vfsitölunnar 1. júnf n.k.
Niðurstaðan er rúmlega 17%
hækkun framfærsluvfsitölu
en rúmlega 13% hækkun K-
vísitölu.
13. Sú hækkun heildarkaupmátt-
ar, sem að er stefnt með
grunnlaunahækkunum þeim,
sem ákveðnar hafa verið á
hinum almenna vinnumark-
aði á undanförnum vikum,
ásamt gildandi vfsitöluákvæð-
um, hlýtur að teljast óraun-
hæf með öllu, og fær ekki
staðizt til frambúðar.
14. Þessi hækkun ásamt Ifklegri
hækkun farmgjalda veldur
um 620 milljón króna tekju-
missi hjá frystihúsunum á
heilu ári.
15. Þannig blasir við stórfelldur
hallarekstur frystiiðnaðarins.
16. Sé reiknað með kaupgreiðslu-
vísitöluhækkun fram til 1.
september og kostnaðaráhrif-
um hennar til viðbótar, stefn-
ir tapið að óbreyttu gengi að
tvöfalt hærri tölu eða
20%—22% af heildartekjum.
Gæti það nálgazt 3 þús.
milljónir eða meira.
17. Má ætla, að þrjú til fjögur
hundruð milljón króna skorti
á hallalausan rekstur þorsk-
veiði bátaflotans að óbreyttu
fiskverði.
18. Rekstrarhalli togaraflotans
gæti numið allt að þúsund
milljónum króna á ársgrund-
velli miðað við rekstrarskil-
yrði f september n.k.
19. Utflutningsframleiðsla fyrir-
tækja f prjóna- og fataiðnaði
og skinnaiðnaði átti örðugt
uppdráttar á árinu 1973 og
stóð mjög höllum fæti f árs-
lok.
20. Varla cr of fast að orði kveðið,
þótt ástandið framundan sé
nefnt: Hættuástand.
21. Niðurstöður voru svo þessar:
Allt ber að sama brunni. Þjóð-
arútgjöldin stefna langt fram
úr framleiðslugetu á þessu
ári. Þetta misræmi kemur
vfða fram f hagkerfinu og f
ýmsum myndum. Fjárhagsað-
staða rfkissjóðs er engan
veginn nógu traust, og hætt er
við verulegum halla á rfkis-
rekstrinum. Rekstrarhalli og
fjárvöntun kemur fram hjá
mörgum opinberum fyrir-
En hvað hefur verið gjört til
þess að rétta við? Það hafa verið
gefin út ein bráðabirgðalög sem
almenningur brosir að og lítur á
sem hégóma en ekki alvöru. Verð
á kartöflum er greitt niður í 9
krónur á sama tíma og einn eld-
spýtustokkur kostar á veitinga-
stað 10 krónur!
Og hvernig horfir í dag? Litum
á dæmið:
Síðustu fréttir, 15. júni, eru um
fjögur þúsund milljóna króna
yfirdráttarskuldir viðskipta-
banka, nær sex þúsund milljóna
fjárskort sjóðanna, þrjú þúsund
og þrjú hundruð milljóna
greiðsluhaila rikissjóðs. Við
skuldum Rússum 1500—2000
milljónir króna!
Samtimis þessu heyrum við
óbótaskammir á milli stjórnar-
flokkanna, framsóknarmanna og
kommúnista. Framsóknarmenn
eru farnir að kalla kommúnistana
kommúnista en ekki Alþýðu-
bandalag lengur, og hver vantrúir
öðrum algerlega. Við þetta er
látið sitja og annað verra, sem ei
skal talið nú, en dagarnir líða og
nær dregur 30. júni. Þá tekur
þessi hörmungarsaga loksins
enda.
Gísli Ág. Gunnlaugsson skrifar frá Bretlandi:
Stéttaskipting
í Bretlandi
Norwich 6.6 '74
ÞAÐ sem að llkindum kemur fs-
lendingum hvað undarlegast fyrir
sjónir, við nánari kynni af brezku
þjóðfélagi, er hin geigvænlega og
fastmótaða stéttaskipting þess
Ekki er svo að skilja, að stétta-
skipting sé nýr þáttur I brezkri
þjóðfélagsgerð, þvert á móti hefur
hún þar um aldir bundið I viðjar
sínar öll mannleg samskipti,
mótað og þrengt rlkjandi hegð-
unar- og samskiptasnið.
Þrátt fyrir að flestir hafi heyrt
brezkrar stéttaskiptingar getið,
eða hafi haft af henni óbein kynni,
fer ekki hjá þvf, að hún valdi
manni við nánari kynni hvoru-
tveggja ugg og undrun. Það má
segja, að brezk stéttaskipting I
núverandi mynd sinni eigi rætur I
þeirri ummótun þjóðfélagshátta,
er hvorutveggja grundvölluðu og
urðu afleiðing Iðnbyltingarinnar
miklu. Tilurð nýrra þjóðfélags
hópa, svo sem verkalýðsstéttar og
sterkrar borgarastéttar, varð afl-
vaki reginbreytinga á brezkri þjóð-
félagsgerð. Á þessum tíma taka að
mótast þeir þrír félagshópar, sem
síðan hafa grundvallað brezka
stéttaskiptingu, þ.e. hástétt, mið-
stétt og lágstétt, þrátt fyrir að þá
hafi þeir verið rúmari, óljósari og
skort mörg þeirra sérkenna, sem I
dag einkenna og ákvarða viðkom-
andi hópa. Jafnhliða því að iðn-
væðing og þróun nýrra atvinnu-
hátta varð örari og fastari f sessi,
þróaðist hin nýja þjóðfélagsgerð
og stéttaskipting tók á sig þá
mynd, sem einkennir hana ! dag.
EINKENNI
STÉTTASKIPTINGAR
En hver eru þá einkenni brezkr-
ar stéttaskiptingar? Þetta er yfir-
gripsmeiri spurning en f fljótu
bragði kann að virðast. Og vfst er,
að henni verður ekki fundið við-
hlýtandi svar f stuttu bréfkorni
sem þessu. Þó má í stuttu máli
draga fram þá meginþætti, er
valda slfkri skiptingu manna f
félagshópa. og gaumgæfa nokkuð
afleiðingu og verkun þessarar
skiptingar.
Svo sterkmótuð stéttskipting
hlýtur að markast af ákaflega vlð-
tækum þáttum. En þó varða þeir
er þyngstir eru á metunum eink-
um atriði, svo sem pólitfskt og
efnahagslegt áhrifavald,
menntun, uppruna o.s.frv. Þetta
hefur f för með sér, að þjóðféiagið
er ekki ýkja næmt fyrir miklum
breytingum, og fluttningur á milli
stétta hefur því allt fram til þessa
verið næsta óverulegur. Þessu
valda ýmsir þættir, sem löngum
hafa einkennt brezkt samfélag.
Börn fara iðulega til starfa f
svipuðum eða sömu greinum
atvinnulífsins og foreldrar þeirra.
Búseta ber og ósjaldan merki at-
vinnu heimilisföður. Þannig vaxa
upp íbúðarhverfi, sem að mestu
eru byggð fólki af sömu stétt og úr
svipuðum atvinnugreinum. Börnin
ganga i skóla hverfisins og alast
upp f þv! andrúmslofti, sem rfkir f
hverfinu, tileinka sér þau viðhorf
og það gildismat, sem þar er rfkj-
andi. Þá kemur hér vafalaust við
sögu hinn mikli munur á talmáli
manna ! Bretlandi. Ekki er það
einungis. að mikill framburðar- og
mállýzkumunur er á ensku eftir
landfræðilegri legu. Jafnframt er
mikill munur á málfari manna eftir
stéttum. Þessi staðreynd vill
gjarnan verða til þess, að gera
börnum lágstéttarfólks skóla
námið örðugra en ella, þar eð
kennslan fer fram á máli, sem oft
er næsta ólfkt þv! talmáli er þeim
er tamt. Afleiðing þessa er sú, að
börnin dragast aftur úr og yfirgefa
skóla að jafnaði fyrr, en jafnaldrar
þeirra af öðrum stéttauppruna, og
standa þvf ekki jafnfætis þeim
hvað atvinhumöguleika varðar.
ÞRÍR MEGINFLOKKAR
Að vfsu hefur brezk stéttaskípt-
ing mun flóknari gerð en lyst
hefur verið hér að framan. Hún er
á engan hátt bundin við þá þrjá
meginflokka, sem áður var minnst
á, þ.e. hástétt, miðstétt og lág-
stétt. Hver þessara hópa um sig er
klofinn niður f smærri undirflokka
og einingar, sem of langt yrði að
rekja nánar. í heild setur þessi
skipting manna f stéttir mark sitt
á alla skoðanamyndum Breta og
viðhorf. Hún kemur fram með mis-
munandi móti á flestum sviðum
þjóðfélagsins og mótar gjarnan þá
félagslegu- og pólitfsku strauma.
sem innan þess rfkja á hverjum
tfma. En það sem ef til vifl kemur
öðru fremur á óvart, er hversu vel
Bretar virðast una þessari skipan
mála. Tiltölulega Iftil viðleitni
virðist rfkja innan þjóðfélagsins,
til að breyta eða segja skilið við þá
þjóðfélagsskipan, er dregur fólk f
dilka eins og fé ! rétt. Og þegar
slík viðhorf koma fram, eru þau
einatt af vörum annarra, en þeirra
þegna samfélagsins, er mestan
hag ættu að hafa af slfkri breyt-
ingu.
Bretar virðast f reynd álfta
stéttaskiptingu af þessu tagi sjálf-
sagða og eðlilega. Svo sterklega
er hún ofin ! brezka þjóðfélags-
gerð, að Bretar sætta sig við. að
samskipti við annað fólk og fram-
tfðarmöguleikar barna þeirra
innan þjóðfélagsins séu nátengdir
og takmarkist af félagslegri stöðu
hvers og eins. Fólk er dæmt og
dæmir aðra eftir stétt og uppruna.
Jafnvel fþróttir blandast inn f
þennan vef stéttaskiptingar.
Þannig er Polo eindreginn
hástéttarleikur, þar sem knatt-
spyrna dregur til sfn fylgjendur, er
einkum teljast til lágstéttar og
miðstéttar. Stúdent einn sagði
mér, að hann hefði gengið i einka-
skóla, þar sem skólastjórinn lét
drengina iðka rugby, en meinaði
þeim á hinn bóginn að leika knatt-
spyrnu, sem hann taldi ekki vera
neinn leik fyrir „prúðmannlega"
millistéttardrengi.
Eins og sjá má af þv! sem þegar
hefur verið sagt um eðli og gerð
brezkrar stéttaskiptingar er Ijóst,
að ekki eru líkur á að neinar meiri-
háttar breytingar verði f þessum
efnum. Slfkar breytingar mundu í
raun krefjast gagngerðrar þjóð-
félagsbyltingar og Bretland er
ekki Ifklegur vettvangur þeirra at-
burða. Stéttaskipting virðist of
samofin uppruna og daglegu Iffi
Breta til þess að þeir segi henni
strfð á hendur. Að vfsu heyrast af
og til raddir ungs fólks, einkum
stúdenta, er.krefjast úrbóta f þess-
um málum. En þessar raddir
hljóðna fyrr en varir, er þetta
sama fólk, að námi loknu, tekur til
að rækja dagleg störf sín og skyld
ur f þjóðfélaginu.