Morgunblaðið - 09.07.1974, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. JULl 1974
Sr.
Halldór
Gunnarsson,
Holti:
Hvar stendur kirkjan í dag
gagnvart fslenzkri þjóð á þjóó-
hátíðarári? Gildir ekki svar
Grundvigs alla daga og alla
tíma?
„Kirkja vors Guðs
er gamalt hús,
Guðs mun þó bygging
ei hrynja.
Guð er til hjálpar
henni fús,
hvernig
sem stormarnir dynja;
mannvirki rammgjörst
féllu fljótt,
finnur enn skjólið
kristin drótt,
Herrans f húsinu forna.“
Við lifum þá breyttu
þjóðfélagshætti, að samtfðin
skilur ekki þetta tungutak
málum að sjálfsögðu þá á kostn-
að þeirra heimila, þar sem hús-
mæður vinna heima að uppeldi
barna sinna og nýta því ekki
þessa þjónustu. Þegar þannig
er komið virðist áframhaldið
brautin bein. Við getum horfzt í
augu við vissar staðreyndir:
Uppeldi barna í þéttbýli hverf-
ur smátt og smátt frá heimilum
til vöggustofa og dagheimila.
Þar hlýtur félagsskapur
uppeldisins að vera einhæfur.
Börnin alast upp með jafn-
öldrum sfnum nær eingöngu og
orðaforði þeirra og þroski fer
eftir því. Hér skapast geigvæn-
leg vöntun f uppeldið, þegar
faðir og móðir eru að heiman
nema um kvöld og nætur, afi og
amma á elliheimili og barnið
með sömu vanvitum og það er
sjálft að deginum til. Yfirburð-
ir fyrra uppeldis á heimilum
hjá kærleiksrfkum og trúuðum
foreldrum voru fólgnir í sam-
félaginu, t.d. til sveita þar sem
börnin voru með fullorðnu
eða skemmri dvalar f sveit frá
Félagsmálastofnun Reykjavfk-
ur. Þessi börn eru f sveitinni
nefnd „félagsmálabörn" og
erfiöleikarnir, sem upp koma,
eru ótrúlegir. Börnin eru meira
og minna vanþrozka með ýmsa
afbrigðilega hegðan, sem oft-
sinnis eru yfirfærð til sveita-
heimilisins og barnanna f sveit-
inni, sem þessi börn ganga f
skóla með á vetrum. Ég eftirlæt
kennurum og skólastjórum að
lýsa þeim erfiðleikum, er upp
koma þvf samfara og einnig læt
ég ósagt um þau vandkvæði,
sem verða með auknum líkams-
þroska þessara barna, þegar
andlegur þroski þeirra fylgir
ekki með.
Þau eru sannarlega mörg
vandamálin f þjóðfélaginu, þeg-
ar heimilið er ekki rækt sem
uppeldisstofnun, þar sem trú,
kærleikur, alúð og umhyggja
eiga samleið. 1 rauninni tel ég,
að flest vandamál samtfðarinn-
ar eigi rætur að rekja til þeirra
heimila, sem af einhverjum
ástæðum brotna niður. Af
persónulegum kynnum f sam-
tölum við óhamingjusamt fólk
virðist mér upphafið alltaf vera
þetta sama: Heimilið var ekki
virt og trúarlff ekki rækt.
Áróður fyrir frjálsum fóstur-
eyðingum meðal samtfðar
okkar á einnig sfn upptök f.
heimilislífinu. Húsmóðir án lif-
andi heimilis, hvort sem hún er
gift eða ekki, krefst þess að
ráða yfir öðru lffi að eigin vild
og fyrirfara því vegna þess að
ekkert rúm sé fyrir það. Hún
miðar þá við sjálfa sig og eigið
Hf í eigingirni. Verði þetta að
löggjöf, sem virðist vegna
þunga áróðursins, hlýtur það að
mega teljast beint framhald að
hægt yrði að útrýma óæskileg-
um þegnum í þjóðfélaginu,
hversu óhugnanlegt sem það er
hugsuninni einni saman f dag.
Kirkjan verður að eignast þann
Kirkjan verður að taka upp
áróður í þeirri viðleitni að
byrgja brunninn áður en
barnið dettur ofan f hann,
standa vörð um heimilið, trúar-
heimilið, þar sem kærleikur og
gagnkvæm virðing rfkja, sem er
undirstaða lífshamingju ein-
staklingsins og þá jafnframt
heilbrigðis þjóðfélags. Hlut-
verk kirkjunnar f samtfð sinni
hlýtur því að vera það sama og
ætfð fyrr að standa vörð um
kristna kenningu, orð heilagrar
ritningar og það lffsviðhorf,
sem felst f þeirri viðleitni „að
leitast við af fremsta megni að
hafa frelsara vorn Jesúm Krist
að leiðtoga lífsins". Kirkjan
verður að standa sterkari vörð
um virðingu hjónabandsins og
helgi, sem heimilið er byggt
um. Kirkjan verður að breyta
um starfsaðferðir til að ná eyr-
um þess fólks, sem kirkjunni
tilheyrir.
Að þessum niðurstöðum
fengnum vil ég víkja nokkrum
orðum að kirkjunni og samtfð
hennar og sfðan þeim starfs-
háttum, sem ég tel, að kirkjan
verði að vinna að til að geta náð
til þjóðarinnar með sterkri
röddu og ákveðinni leiðsögn.
Kirkjan og samtfðin.
í 62. grein stjórnarskrárinnar
segir: „Hin evangelíska-
lúterska kirkja skal vera þjóð-
kirkja á tslandi, og skal rfkis-
valdið að þvf leyti styðja hana
og vernda." Með þessari grein
stjórnarskrárinnar er sagt, að
kirkjan sé stofnun, er starfi i
þjónustu rfkisins og hafi þvf
hlutverki að gegna í þágu
þjóðar og samtfðar hverju
sinni. Að landslögum eru allir
þegnar f þjóðkirkjunni nema
þeir tilheyri öðrum trúarflokk-
um eða hafi sagt sig úr þjóð-
kirkjunni, með öðrum orðum að
92.6% þjóðarinnar eru f þjóð-
kirkjunni. Hins vegar getur
Prestastefna hefur nýlega
fjallað um fermingarfræðsluna
og nauðsyn þess, að við
sóknarprestar samræmum
kennslu okkar og leggjum
meiri rækt við þann undir-
búning. Þrátt fyrir það hefur
þessum málum ekki verið
komið f n6gu gott horf — og
getum við þvf efni ekki kennt
neinum um nema okkur sjálf-
um. Að minu mati þarf að taka
þetta mál traustu taki með
hjálp námskeiða okkur sóknar-
prestum til aðstoðar.
Fermingarundirbúningstfminn
verður æ meir að höfða til
kristindómskennslu og þvf að
vara lengur, a.m.k. eitt ár. Hver
tfmi þarf að vera þannig upp-
byggður, að hann minni á sam-
félag þar sem samræður eiga
sér stað og trúarlíf og bæna-
stund sé liður slíkrar stundar.
Forsendu slfks tel ég, að
hámarksfjöldi fermingarbarna
f hverjum tíma sé ekki meiri en
10 nemendur.
3. Fjölmiðlar. Þegar kristin-
dómsfræðslu í skólum lýkur á
fermingarári unglings, er bein-
um afskiptum þjóðfélagsins af
þegnum þjóðarinnar f leiðsögn
og leiðbeiningu til kristinnar
trúar hætt. Það, sem við tekur,
eru áhrif fjölmiðla f þessum
málum. Er þar fyrst til að taka,
að á vegum kirkjunnar eða
Prestafélags Islands er gefið út
eina málgagn kirkjunnar,
Kirkjuritið, sem kemur út fjór-
um sinnum á ári. Þetta mál-
gagn kirkjunnar nær skammt
eða fyrst og fremst til þess
fámenna, en trausta hóps, sem
trúarlíf ræktar og kirkjuna
sækir. Þar fyrir utan hefur
kirkjan ekki beinan aðgang að
fjölmiðli, er nær til þjóðar-
innar. Persónulega verður mér
það ætfð minnisstætt, þegar ég
á sfðasta ári við sérstæðar að-
stæður bað formann útvarps-
ráðs, Njörð P. Njarðvík, um að
koma á kirkjulegum bænar-
KIRKJAN OG SAMTÍÐIN
Grundvigs. Það er vandinn og
meir en það. Samtfðin fjarlæg-
ist kristna kirkju samfara
gegndarlausu lífsgæðakapp-
hlaupi. Trúarþörfin er þó hin
sama og áður, jafnvel sterkari
að mínu mati.
I orðum mínum hér á eftir
mun ég reyna að draga fram
mynd af þjóðfélaginu, mein-
semdum þess og vandamálum
og sfðan benda á þær leiðir,
sem ég tel kirkjan verði að fara
svo kristin drótt finni enn skjól
í „Herrans f húsinu forna“.
Þjóðfélagið
og samtfðin
Undirstaða hvers þjóðfélags
og hverrar samtfðar er heimil-
ið, hvernig það er virt og rækt.
Heimilið hlýtur einnig að vera
undirstaða kristinnar uppeldis-
mótunar. Hins vegar er það við-
urkennd staðreynd, að heimilis-
hald hafi verið að breytast allt
frá seinni heimsstyrjöld, með
þó stærstu breytingunum nú á
sfðustu tfmum, jafnvel það að
heimilið er ekki til, aðeins upp-
búið og dautt gistirúm nætur.
Hér veldur mörgu, en fyrst og
fremst sá áróður, að hverri hús-
móður sé nauðsynlegt að
vinna úti, í burtu frá heimili
sfnu. Þessi áróður segir, að kon-
an eigi ekki að vera lokuð inn-
an dyra heimilisins eins og í
fangelsi. Engin rödd hefur
heyrzt sterk gegn þessu. I þessu
sem og f öðrum mikilsverðum
málum hefur vantað sterka
rödd frá kristinni kirkju til
mótvægis á opinberurr
vettvangi. Meira að segja lög-
gjafarvaldið stuðlar að þessu
niðurbroti heimilishaldsins
með löggjöf f sambandi við
skattamál. Bæjaryfirvöld
styrkja víða gæslustöðvar og
dagheimili barna og stefna að
mun stærra átaki í þessum
fólki við störf svo snemma sem
barnshönd ráð verki, en þannig
lærði einstaklingurinn að skila
sfnum starfsdegi heilum með
heilbrigðri hugsun og kristinni
trú. Á þennan hátt skilaði hver
kynslóð menningararfi sfnum
og trúarmótun næstum óafvit-
andi til næstu kynslóðar.
I dag horfumst við hins vegar
f augu við ýmis vandamál, sem
eru afleiðingar þess, að heimil-
ið sem uppeldisstofnun er að
týnast á þéttbyggðum svæðum
þessa lands.
Jafnframt þessum breyting-
um hafa nýjar þjóðfélagsstéttir
komið fram til að bjargar þjóð-
félagsvanda. Á ég þar við sál-
fræðinga og félagsráðgjafa.
Þau vinnubrögð, sem þessar
starfstéttir eru menntaðar til
og vinna eftir, minna mig oft á
þá líkingu, að barn detti ofan f
brunn og í stað þess að fara
eftir gömlum og góðum máls-
hætti að byrgja brunninn, þá
fái þeir, sem ráða, froskmenn f
þar til gerðum búningum til að
kafa ofan i brunninn f hvert
sinn, sem barn dettur ofan í.
Væru síðan hafnar björgunar-
aðgerðir, er tækju langan tfma
og ekki væru einhlýtar til
árangurs. Ég veit ég þarf ekki
að skýra þessa líkingu nánar,
nóg er að vitna til liðinnar
hörmungarsögu: Á dögum
Hitlers f Þýzkalandi var reynt
að ala upp fyrirmyndarbörn að
kyni til á stofnunum. Nær öll
börnin urðu sjúk á sálinni og
þrátt fyrir meðhöndlun fær-
ustu sérfræðinga varð fangelsi
gistiheimili mjög margra
þessara einstaklinga um síðir.
Með þessum orðum vil ég
ekki spá neinu, heldur vil ég
segja eigin reynslu. Fyrir mig
sem þjónandi sóknarprest f
dreifbýli er það sláandi lífs-
reynsla að kynnast börnum,
sem er komið fyrir til lengri
styrk með samtíð sinni, að
óhugsandi sé slík framvinda.
Áróður fyrir elliheimilis-
byggingum á einnig sfn upptök
í því, að margt yngra fólk hugs-
ar um heimilið sitt í dauðum
húsmunum og þykkum teppum
og hefur ekkert rúm fyrir eldri
kynslóð þar. Heimili þessa fólks
á fremur að sýna öðrum en
þeim sjálfum, hversu „vel
stæð“ þau séu og þar af leið-
andi hamingjusöm. I kristinni
trú skilst fánýti þessa og hins
vegar nauðsyn þess, að kyn-
slóðirnar lifi saman. Afi og
amma, séu þau hraust, hafa
alltaf tfma aflögu að taka litla
hönd f sfna, leiða til leiðsagnar
og innræta börnunum kristna
trú og helgi kvöldstundar í
bæn.
Aróður fyrir skólalengingu á
einnig sín upptök í breyttu
heimilishaldi þéttbýlisfólks.
Skólinn á að taka á sig skyldur
heimilisins, ala upp, gæta og
kenna. Samfara þessu breytta
hlutverki koma upp vandamál,
sem skólamenn ráða ekki við.
Sú er reynsla annarra þjóða og
þess verður einnig vart í samtíð
okkar nú. Það er uppreisn
æskunnar og öfuguggahættir,
sem hún lærir frá æsandi kvik-
myndum og sjónvarpi. Það er
uppreisn vegna þess, að skólinn
getur aldrei komið f stað
heimilis, skólinn verður eðlis
sfns vegna að skipa fyrir og
krefjast og getur ekki nema að
mjög takmörkuðu leyti veitt
persónulega leiðsögn, hvað þá
að hann geti veitt hjartahlýju,
öryggi og kristna trú, en það er
hverju barni og unglingi nauð-
syn til heilbrigðis þroska og
vaxtar.
Gagnvart þessari samtfð og
lffsbreytni verður kirkjan að
eiga sterkt andsvar, greiðan að-
gang að fjölmiðlum, eigið mál-
gagn og fleiri starfskrafta.
kirkjan aldrei orðið annað en
samfélag trúaðra manna um
fagnaðarboðskap Jesú Krists,
líf hans, dauða og upprisu. Það
er langt frá þvf, að þetta tvennt
fari saman. Það má segja, að við
sóknarprestarnir þjónum
kirkjunni sem samfélagi trú-
aðra manna, fólkinu, sem sækir
kirkjuna heim, þegar guðs-
þjónusta fer þar fram. Hvað þá
um þann fjölda af fólki, sem
kemur ekki til kirkju, en er
samkvæmt stjórnarskránni f
hinni evangelísku-Iútersku
kirkju? Ég tel, að þessi
spurning skipti samtíðina
miklu máli og þvf sé eðlilegt og
rétt að brjóta slíka spurningu
til mergjar á þessu þjóðhátíðar-
ári.
Fleiri gætu spurningarnar
orðið: Hvað gerir þjóðfélagið og
samtfðin til að auka veg kristn-
innar? Eru rúmlega 90%
þjóðarinnar samþykk ferm-
ingarheiti sfnu? Þeirri
spurningu hlýtur að mega
svara á þá leið, að þessi stóri
meirihluti þjóðarinnar hljóti að
geta samþykkt f það minnsta,
að kristin trú sé til heilla og
gæfu íslenzkri þjóð og ekki sé
rétt að vinna gegn áhrifum
hennar með þjóðinni. En hver
er reynd þessara mála, eins og
hún kemur mér fyrir sjónir?
1. Kristindómsfræðsla. 1
þeim málum hafa prestastefn-
ur, kirkjuþing og almennir
kirkjufundir samþykkt ítar-
legar ályktanir, skipað nefndir,
sem hafa starfað vel og reynt að
vinna að endurbótum kristin-
dómsfræðslunnar á öllum
skólastigum án árangurs. Þessi
mál eru slík að vart verða öðru
vísi skilin en beint sé verið að
vinna gegn kristinsdóms-
fræðslu f skólum landsins af
vissum öflum innan þjóðfélags-
ins.
2. Fermingarundirbúningur.
þætti um styttri tfma. Hann
svaraði mér á þá leið, að Iitlar
lfkur væri á, að það fengist, því
að útvarpsráð liti svo á, að
útvarpið væri enginn vettvang-
ur fyrir kristna trú og ætti ekki
að þjóna henni frekar en öðrum
trúarbrögðum. Alveg í þessum
anda eru viðbrögð útvarpsráðs
við eindregnum tilmælum for-
svarsmanna kirkjunnar um
endurbætur á sjónvarpsefni og
fjölgun dagskrárliða þar. T.d.
hefur komið fram ákveðin ósk
um, að dagskrá hljóðvarps og
sjónvarps ljúki hverju sinni
með stuttri kvöldbæn, en þvf
verið hafnað. Þannig er á fleiri
sviðum, sem raun er að, en
samt sem áður nauðsyn að
horfast í augu við til að geta
metið stöðu kirkjunnar í sam-
tfð sinni.
4. Alþingf. Samkvæmt hinni
evangelfsku-lútersku kirkju fer
kirkjumálaráðherra með æðstu
völd f ytri málefnum kirkjunn-
ar í umboði forseta tslands og
setur henni lög og reglugerðir
að starfa eftir, að fengnum
ábendingum frá prestastefnu,
kirkjuþingi og kirkjuráði. Eng-
in stofnun f þjóðfélaginu getur
fyrirfram krafizt þess, að lög-
gjafinn samþykkti allar álykt-
anir hennar, en að tillögur fyrr-
greindra aðila séu ekki teknar
fyrir af löggjafarvaldinu og oft-
lega sé hafnað eðlilegum breyt-
ingum er erfitt að þola án þess
að reynst sé að komast fyrir
ástæðuna og skilja, hvað veld-
ur. Hér á ég sérstaklega við
meðferð löggjafarvaldsins á
margsamþykktum tillögum
okkar um veitingu prestsemb-
ætta, sem virðist eiga að vísa
frá með þögn.
Hver er ástæða þessarar
framvindu? Það er eitthvað
meira en lftið að. tslendingar
lifa f dag þá breyttu þjóðfélags-
Framhald á bls. 27.