Morgunblaðið - 20.07.1974, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JULI 1974
Stefán Jóhgjm
Stefánsson áttrœður
íslenzk verkalýðssamtök kom-
ust fyrst á laggirnar á síðustu
árunum fyrir aldamótin síðustu.
Sum þeirra urðu að vísu ekki
langlíf, en önnur lifa góðu lífi enn
í dag. Og segja má, að það sé
táknrænt, að einn af þeim mönn-
um, sem mest hafa unníð verka-
lýðssamtökunum og jafnaðar-
stefnunni til þrifa, sé einmitt
fæddur um sama leyti, en það er
Stefán Jóhann Stefánsson fyrrv.
forsætisráðherra, því hann er
fæddur 20. júlí 1894 og er þvf í
dag 80 ára.
Stefán ólst upp við kröpp kjör
norður í Eyjafirði, faðir hans dó
um svipað leyti og hann fæddist,
en móðir hans varð að annast um
og kosta uppeldi hans, sem hún
þó mun hafa séð um með hinni
mestu prýði. Stefán er fæddur og
ólst upp að Dagverðareyri við
Eyjafjörð í næsta nágrenni við
Akureyri, sem jafnan hefir verið
höfuðstaður og mesta menntaset-
ur Norðurlands, og fer ekki hjá
því að það hafi haft nokkur áhrif
á hinn unga svein, enda stóð hug-
ur hans snemma til mennta. Hann
gekk í Gagnfræðaskólann á Akur-
eyri og lauk prófi þaðan, en
stundaði síðan nám í Menntaskól-
anum í Reykjavík og tók þar stúd-
entspróf 1918. Síðan hóf hann
nám í háskólanum og lauk þar
lögfræðiprófi 1922. Strax í skóla
gerðist Stefán Jóhann mjög
áhugasamur um stjórnmál og
raunar má segja, að sá áhugi hafi
verið vaknaður áður og hafi
aldrei bilað sfðan. Fyrst í stað var
þessi áhugi tengdur átökunum við
Dani eins og hjá flestum öðrum
tslendingum, en fljótlega eftir
komuna til Reykjavíkur, er hann
kynntist jafnaðarstefnunni,
hneigðist hugur hans f þá átt.
Strax í menntaskólanum hafði
hann gerzt meðlimur í Alþýðu-
flokknum, sem hafði verið stofn-
aður tveim árum áður, 1916, og
þar hefir hann unnið drýgstan
hlutann af sínu ævistarfi.
Fljótlega eftir að Stefán Jó-
hann hafði lokið sínu háskóla-
prófi stofnaði hann málflutnings-
I MORGUNBLAÐINU, þann 11.
júlí, dálkum Velvakanda, er
greinarkorn, sem varðar Rfkis-
útgáfu námsbóka.
Ég vík fyrst að fyrirspurn frá
„Jóhannesi — ungum náms-
manni", sem er á skyldunáms-
aldrinum í 7. bekk. Hann segist
aldrei hafa fengið ókeypis bók
eða mjög sjaldan og spyr, hvort
hann eigi ekki rétt á ókeypis
námsbókum.
Auðvitað á hann rétt á þeim.
Ríkisútgáfan sér nemendum f
skyldunámsskólum fyrir ókeypis
námsbókum. Sjá m.a. síðar f
þessari grein. Um afgreiðslu bók-
anna gilda vissar reglur, sem of
langt yrði að rekja hér. Ríkisút-
gáfan sendir samkvæmt pöntun
viðkomandi skólastjórum bæk-
urnar, sem sfðan afhenda
nemendum þær til eignar. Sumar
þeirra, aðallega lesbækur, eru þó
ætlaðar skólunum til eignar, til að
lána þær nemendum.
Annars er sjálfsagt, ef Jóhann-
es vill koma fram í dagsljósið og
hafa samband við skrifstofu
Rfkisútgáfunnar, að athuga þessa
fyrirspurn hans nánar.
Þá kem ég að „svari“ Velvak-
anda.
Hann segir, að hætt sé að nota
flestar þær bækur, sem skólarnir
fá til úthlutunar til nemenda og
gefur í skyn, að það sé með vilja
gert að hafa námsgögnin úrelt.
Vegna þessa furðulega „svars"
skrifstofu, sem hann síðan rak
ásamt Ásgeiri Guðmundssyni og
sfðar með Guðmundi I Guðmunds-
syni, en þrátt fyrir störf hans þar
gaf hann sér mikinn tfma til
starfa fyrir Alþýðuflokkinn.
Hann var kosinn í stjórn flokks-
ins 1924 og áti þar sæti óslitið til
ársins 1952, eða í 28 ár.
Stefán var kosinn í bæjarstjórn
Reykjavfkur 1924 og átti þar sæti
í 18 ár. Hann átti sæti á Alþingi
1934—’37 og aftur 1942—’53; var
félagsmálaráðherra og utanríkis-
ráðherra 1939—’42 og forsætis-
ráðherra 1947—’49. Hann var
forstjóri Brunabótafélags Is
lands 1945—’57 að undanskildum
lands 1945—’57 að undanskildum
árunum 1947—’49, er hann
gegndi ráðherrastörfum. Auk
þessara starfa, er nú hafa verið
nefnd, gegndi Stefán Jóhann
fjölda mörgum öðrum störfum,
bæði opinberum og öðrum, en
segja má, að flest þeirra hafi að
einhverju eða öllu leyti verið f
tengslum við Alþýðuflokkinn.
Þar að auki má segja, að aðalstörf
hans hafi að mestu þleyti verið
bundin daglegum rekstri flokks-
ins, sem nærri má geta þar sem
hann var f stjórn hans í nærri
þrjá áratugi, fyrst sem ritari og
siðar formaður frá 1938—’52, en
við formennskunni tók hann, er
Jón Baldvinsson féll frá. Segja
má, að allan þennan tfma hafi
verið stormasamt og jafnvel
róstusamt f Alþýðuflokknum og
þá fyrst og fremst í stjórn hans.
Orsakanna þurfti venjulega ekki
langt að leita. Það voru kommún-
istar, sem alltaf reru undir, beint
og óbeint, og gátu fengið til fylgis
við sig menn úr flokksstjórninni,
sem gengust upp við einingartal
þeirra. Stefán Jóhann stóð þar
jafnan fyrir sem klettur og lét
aldrei undan síga. Fyrir þetta
ávann hann sjér andúð þeirra og
óvináttu, sem gekk svo langt, að á
flokksþinginu 1952 tókst að
flæma hann frá formannsstörfum
f flokknum, auk þess að sífelldar
erjur urðu til að lama starfsemi
flokksins. Stefán dró sig þá mikið
Velvakanda verður farið hér
nokkrum orðum um bókaafhend-
ingu Ríkisútgáfunnar. Erfitt er
þó að gera fullnægjandi grein
fyrir þessari þjónustustarfsemi
hennar í stuttu máli. Ég vona þó,
að eftirfarandi nægi til að gefa
nokkra hugmynd um, hversu nei-
kvæð og fjarstæðukennd áður
nefnd klausa Velvakanda er.
Eðlilegt er að miða fyrst og
fremst við unglingastig, þar sem
Jóhannes hinn ungi námsmaður
er við nám á því stigi. —
Á skólaárinu 1973—’74 gaf
Rfkisútgáfan 1. og 2. bekk gagn-
fræðaskóla (unglingaskólum)
kost á ókeypis námsbókum svo
sem hér segir:
Handa 13 ára nemendum 15
VERÐ á bensfni er æði misjafnt
eftir þvf f hvaða Evrðpulandi
hann er keyptur. Morgunhlaðið
hefur fengið uppiýsingar um
bensfnverð f 20 Iöndum Evrðpu
og f 9 löndum er bensfnið ðdýrara
en á tslandi, en f 11 iöndum dýr-
ara. Þð ber þess að geta, að oktan-
tala bensfns á tslandi er lægst f
öllum þessum löndum og þvf er
bensfnið á tslandi ekki alls kostar
eins ðdýrt og það sýnist vera. Hér
til út úr flokksstarfinu og gerðist
litlu síðar sendiherra í Dan-
mörku, en því embætti gegndi
hann í 8 ár, til 1965. Til þess
starfs var hann prýðilega fallinn.
Hann hafði alla tíð haft mikinn
áhuga á norrænni samvinnu og
var nákunnugur fjöldamörgum
framámönnum á Norðurlöndun-
um öllum og í Danmörku alveg
sérstaklega. Tel ég hiklaut mega
fullyrða, að það hafi að verulegu
leyti verið Stefáni Jóhanni að
þakka að sfðasta stóra, ágreinings-
efnið milli Dana og íslendinga,
handritamálið, fékk svo farsæla
lausn sem raun bar vitni.
I margháttuðum erli hinna dag-
legu starfa, erii, sem stundum
nálgaðist strfð, var það Stefáni
Jóhanni ómetanlegur styrkur að
eiga þá konu, sem hann átti, frú
Helgu Björnsdóttur, bæði hér
heima og kannski enn frekar f
Danmörku, þar sem hún með hús-
móðurstörfum í sendiráðinu gerði
garðinn frægan.
A þessu merka afmæli Stefáns
Jóhanns vildi ég mega þakka hon-
um ómetanleg störf og trausta
bókum, þar af skyldu tvær vera
eign skólans. Handa 14 ára
nemendum 9 bókum, er allar
skyldu vera eign nemenda. Hér er
aðeins miðað við eina bók í hverri
grein. En tekið skal fram, að í
sumum námsgreinum geta
skólarnir valið á milli 2ja mis-
munandi bóka. Ef allt væri talið,
sem skólarnir gátu valið um á
svokallaðri úthlutunarskrá og
hvert hefti talið sér, eru 18 titlar
á skrá 1. bekkjar og 14 á skrá 2.
bekkjar. Enn fremur var 1. bekk
unglingaskólanna gefinn kostur á
4 bókum f svokallaðri aukaúthlut-
un. Til viðbótar framangreindu
kemur svo ýmislegt annað þjón-
ustustarf, sem Ríkisútgáfan innir
af hendi fyrir skólana. Þeir eiga
t.d. oft kost á að fá hjá Rfkisútgáf-
unni ýmsar bækur til notkunar í
skólastarfinu auk hinna reglu-
legu úthlutunarbóka. Þannig
hefur t.d. verið um bækur, sem
búið er að gefa út í Bókmenntaúr-
vali skólanna. Ymsar hjálparbæk-
ur og hjálpargögn eru seldar
skólunum með sérstaklega hag-
stæðum kjörum. Útgáfan hefur
látið bækur í skólabókasöfn og
þannig mætti lengi telja.
fer á eftir listi yfir verð á bensfn-
lftra f 21 Evrðpulandi. Þess ber að
geta, að verðið er ekki hár-
nákvæmt. Oktantaian er talan
innan sviga;
Island 33 krónur (93)
Danmörk 34,40 — 35,40 krónur
(100)
Noregur 37,80 krónur (100)
Svíþjóð 29,60 krónur (99)
Vestur-Þýzkaland 35,00 — 36.00
kr. (99)
vináttu í hálfa öld og láta í ljós þá
ósk, að nú megi hann sitja á frið-
stóli það sem eftir er. Hann á það
fyllilega skilið.
Emil Jónsson.
— 0 — 0 —
Þegar ég var að alast upp á
Hávallagötunni átti Stefán Jó-
hann Stefánsson heima á As-
vallagötu, þjóðkunnur stjórn-
málamaður og foringi stjórnmála-
flokks, sem var ekkert sérstakt
eftirlæti þess millistéttarsamfé-
lags, sem var umgjörð æsku minn-
ar. Það var því ekki fyrr en löngu
sfðar, sem ég kynntist þeim hjón-
um og þóttu mér þau kynni þeim
mun skemmtilegri, sem ég kunni
betur að meta harða baráttu Stef-
áns Jóhanns Stefánssonar fyrir
lýðræðislegri stjórnmálaþróun á
Islandi. Ur þeirri orrahrið hafði
hann komið heilskinna þrátt fyrir
spjótalög og orðaskak, sem jafn-
vel var ætlað að ná til æru hans.
En hann stóð það allt af sér og
getur nú litið um öxl á merkum
tímamótum, þakklátur og stoltur
En nú fullyrðir Velvakandi, að
bækurnar séu ekki notaðar. Ekki
veit ég hvaðan hann fær þá vitn-
eskju, því að reynslan sýnir allt
annað. Meðalnotkun bókanna í
unglingaskólum umrætt skólaár
er 4—5000 eint. eða svipað og
nemendatalan er.
Ætla má, þegar áður nefnd
klausa Velvakanda er lesin, að
bækurnar séu gamlar eða úreltar.
Athugum það nánar. Fyrst vil ég
þó benda á það, að notagildi náms-
bóka fer ekki eftir aldri þeirra,
nema þá helzt f vissum náms-
greinum, t.d. landafræði.
Kennslubók er oft bezt, þegar
búið er að prenta hana f tilrauna-
útgáfum nokkrum sinnum og
endurbæta hana að fenginni
reynslu, en sá háttur hefur ein-
mitt verið á hafður um ýmsar
kennslubækur Ríkisútgáfunnar.
Að auki skal þess getið, að á
áðurnefndri úthlutunarskrá ungl-
ingaskólanna fyrir þetta skólaár
eru 13 bækur eða hefti, sem komu
út í 1. útgáfu á tfmabilinu
1970—74, eða tæpur helmingur.
Ýmsir, sem láta sig raunveru-
Austur-Þýzkaland 26,80 krónur
(94)
Stóra-Bretland 25,70 krónur (97)
írland 25,70 krónur (100)
Pólland 33,30 krónur (94)
Belgía 28,10 krónur (100)
Holland 31.00 krónur (98)
Frakkland 35,50 krónur (98)
Austurríki 33,70 krónur (100)
Tékkóslóvakía 50.00 krónur (96)
Júgóslavía 31,70 krónur (98)
Ungverjaland 51,00 krónur (98)
yfir því, að á honum hafa sannazt
orð Hávamála:
Sá er sæll
er sjálfur of á
lof og vit, meðan lifir ...
Stefán Jóhann Stefánsson hef-
ur að sjálfsögðu oft þurft að sigla
krappan sjó og sitt sýnzt
hverjum um siglinguna. En
þeir, sem kunna einhver skil
á yfirgripsmikilli þekkingu
hans, jákvæðum og sterkum vilja,
glettni hans og hlýju í hópi
góðra vina, eru í engum
vafa um, að í fylgd með þess-
um aldna stjórnmálamanni er
jafnan húmanisti, sem lætur sér
ekkert mannlegt óviðkomandi.
Þegar ég kynntist þessum góðu
kostum hans* skildi ég betur
stjórnmálaferil hans áður en leið-
ir okkar lágu saman. Kynni af
honum hafa því verið þroskandi
reynsla.
Stefán Jóhann Stefánsson hef-
ur ritað ævisögu sína, og dagbók-
arbrot hafa birzt eftir hann í Les-
bók. Mér segir svo hugur, að hann
hafi ávallt alið með sér þrá til
ritstarfa og skáldskapar, þó að
örlögin hafi kvatt hann til ann-
arra starfa. En eitt áhugamál
nægir sjaldnast þeim, sem ein-
hvers er verður á annað borð.
Hvað sem því líður er alkunna, að
Stefán Jóhann Stefánsson er
mjög ritfær og að ævisögu hans
mikill fengur, enda verður oft til
hennar vitnað, þegar fram líða
stundir. Að vfsu er stjórnmála-
maðurinn fyrirferðarmestur f
ævisögunni, en rithöfundurinn
heldur á pennanum.
Kveðju sem þessari er nokkuð
öruggt að ljúka með tilvitnun í
forn spekirit. Eg Ieita því aftur
fanga í Hávamálum, jafnframt
því, sem ég vfsa til greinar Emils
Jónssonar, sem hefur verið nán-
asti samstarfsmaður Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar um langt ára-
bil og þekkir hann öðrum fremur:
... til góðs vinar
liggja gagnvegir,
þótt hann sé firr farinn.
Með þessum orðum sendum við
Stefáni Jóhanni Stefánssyni og
fjölskyldu hans innilegar ham-
ingjuóskir á þessum merkisdegi.
Megi hann enn lengi miðla okkur
af reynslu sinni og því, sem hann
hefur öðrum fremur, en það er
mannvit mikið.
Matthfas Johannessen.
lega skóla- og menningarmál ein-
hverju skipta, munu Ifka kannast
við samstarf Skólarannsókna-
deildar Menntamálaráðuneytisins
og Ríkisútgáfu námsbóka um
endurskoðun og útgáfu á náms-
efni fyrir skólana. Þetta sam-
starf, sem hófst fyrir forgöngu
fyrrverandi menntamálaráð-
herra, Gylfa Þ. Gíslasonar, er nú
5—6 ára gamalt. I því taka þátt
tugir áhugasamra kennara og
annarra skólamanna. Arangur
þess er nú þegar ýmsar nýstár-
legar og nýjar kennslubækur, t.d.
í eðlisfræði. Allir góðir menn
munu óska þess að þetta víðtæka
samstarf megi bera sem beztan
ávöxt r framtíðinni.
Starfsemi Ríkisútgáfunnar nær
beint eða óbeint til nálega allra
íslenzkra heimila. Það er þvf rétt
að gera kröfur til hennar um góða
þjónustu við skólana og almenn-
ing. En jafnframt er þá líka æski-
legt, að störf hennar séu metin af
sanngirni og þeir, sem fást við að
gagnrýna hana, séu vel vakandi
og afli sér auðfenginnar vitneskju
um starfsemina.
16.7. 1974.
Jón Etnil Guðjónsson.
Grikkland 57,20 krónur (96)
Italía 43,40 krónur (100)
Sviss 26,20 krónur (100)
Spánn 31.20 krónur (98)
Portúgal 42,90 krónur (95)
Þá ber þess einnig að geta, að f
sumum ofangreindra landa er
unnt að fá bensín á lægra verði en
þarna er getið, þar sem sam-
keppnin ræður ríkjum.
NÁMSBÓKAÚT-
HLUTUN RÍKISÚT-
GÁFU NÁMSBÓKA
Ónýtasta bensínið á Islandi