Morgunblaðið - 20.07.1974, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JULÍ 1974
19
JÓHANN HJÁLMARSSON
Eftir
tistahátíð
Frá ljóðalestri á Kjarvalsstöðum.
NU ER listahátíð lokið. Eins og
fyrri daginn var hún mikil tón-
listarhátíð, en leiklist og mynd-
list komu einnig eftirminnilega
við sögu. Minna fór fyrir bók-
menntunum. Ljóðadagskráin á
Kjarvalsstöðum, þar sem nítján
skáld lásu úr verkum sínum,
bendir þó til þess að bókmennt-
ir geti í framtíðinni orðið veru-
legur þáttur listahátíðar.
Ljóðadagskráin tókst vel.
Ahugi fólks á lestri skáldanna
reyndist meiri en margir höfðu
haldið. Af dagskránni má ýmis-
legt læra. Æskilegt er að
megináhersla sé lögð á lestur
nýrra ljóða og ungum skáldum
verði skipað í öndvegi. Að
hlusta á löngu mótuð skáld lesa
tuttugu — þrjátfu ára gömul
ljóð sætir engum tíðindum. Aft-
ur á móti er mikilsvert að verða
vitni að frumflutningi ljóða.
Dæmi þess voru ný ljóð eftir
Ingimar Erlend Sigurðsson,
Matthfas Johannessen, Ölaf
Hauk Símonarson, Nínu Björk
Arnadóttur, Sigurð A. Magnús-
son, Steinunni Sigurðardóttur
og Þorstein frá Hamri.
Þorsteinn frá Hamri las ekki
nema fáein Ijóð og var ekki
lengur að því en fjórar — fimm
mfnútur. Lestur hans var ekki
áhrifaminni en þeirra, sem not-
færðu sér þær fimmtán mínút-
ur, sem skammtaðar voru
hverju skáldi. Fimm — tíu
mínútur ættu reyndar að nægja
skáldunum til kynningar á Ijóð-
um sínum, óþarfi er að binda
sig við hina sænsku fyrirmynd,
þ.e.a.s. sflestur sænskra skálda
í gamla þinghúsinu í Stokk-
hólmi í ár og í fyrra.
Eitt hinna ungu sænsku
skálda, sem áttu að lesa ljóð sín
í þinghúsinu í ár, setti á svið
dálitla uppákomu. Hann las
engin ljóð, en lét félaga sfna
skjóta á sig úr leikfangabyss-
um, skáldið féll í gólfið og
gerviblóðið flaut. Kannski var
hann þreyttur á þeim hátíðleik,
sem felst í því að þylja ljóð í
fummtán mínútur. Kannski var
þetta ljóðræn tjáning hans kyn-
slóóar. Bruno K. öijer, en svo
heitir skáldið, er ef mörgum
talinn efnilegastur í hópi
yngstu skálda Svfa. Hann er
anarkisti, sem hefur endurvak-
ið ýmsar hugmyndir súrrealist-
anna gömlu.
Ekki held ég að ástæða sé til
þess að hvetja íslensk skáld til
að feta í fótspor öijers. En til-
breytni f ljóðaflutningi, til
dæmis undirleikur, sakar ekki.
Ég sá ekki betur en Matthfas
Johannessen og Morgunblaðs-
hljómsveit hans vektu athygli á
Kjarvalsstöðum. Það var að
minnsta kosti tilraun til að
rjúfa hátíðleikann.
Svo að enn sé vikið að lista-
hátfð má ekki gleyma ljóða-
flutningi dönsku leikkonunnar
Lone Hertz í Norræna húsinu,
en hún kom fram ásamt lönd-
um sínum söngkonunni Bonna
Söndberg og tónskáldinu og
píanóleikaranum Torben Peter-
sen. Þessi dagskrá var dæmi
um heillavænlega samvinnu
bókmennta og tónlistar. Enn-
fremur er rétt^ð minnast þess,
að þau Cleo Laine og John
Dankworth fléttuðu inn í kvöld-
stund sfna í Háskólabfói ljóð
eftir skáld eins og T. S. Eliot
og W. H. Auden. Kvöldstund
þeirra hjóna var reyndar með
því skemmtilegasta, sem lista-
hátíðin bauð upp á.
I Bretlandi og einkum í
Bandarfkjunum eru dagskrár
með ljóðaflutningi algengar og
njóta mikilla vinsælda. Þau
bandarfsk skáld, sem ekki taka
þátt í slíkum dagskrám, geta
ekki búist við að verða þekkt.
Mörg verk enskumælandi
skálda bera þess merki að vera
ort með flutning í huga. Sumir
hafa gagnrýnt þetta eins og til
dæmis enska skáldið Hohn
Wain, nýskipaður ljóðaprófess-
or f Oxford. Wain telur að ljóð-
listin verði af þessum sökum
yfirborðsleg og ljóðin missi
fljótt gildi. Aðrir telja þessa
þróun spor í þá átt að skapa
tengsl og skilning milli skálda
og lesenda. Bandarísku skáldin
af hinni svokölluðu beat-
kynslóð sjötta áratugar, Allen
Ginsberg, Gregory Corso,
Lawrence Ferlinghetti og fleiri,
urðu fyrst kunn fyrir Ijóð, sem
þeir lásu við jassundirleik. Sfð-
ar fylgdu norræn skáld for-
dæmi þeirra, til dæmis Klaus
Rifbjerg og Benny Andersen í
Danmörku, Lasse Söderberg og
Jacques Werup í Svfþjóð, Claes
Anderson í Finnlandi og Einar
ökland í Noregi. Undir forystu
Jóns Öskars’ var sett saman
Ijóða- og jassdagskrá fyrir lista-
hátfð 1972. A síðastliðnum vetri
var svo sænsk — fslensk ljóða-
og jassdagskrá í Norræna hús-
inu og á Selfossi.
Hinir erlendu listamenn, sem
komu hingað á listahátfð, settu
að vonum mestan svip á hátíð-
ina. Nöfn þeirra voru trygging
fyrir góðri aðsókn. En við skul-
um ekki gleyma, að listahátfð
er lítils virði ef hún stuðlar
ekki að því, að frambærileg fs-
lensk verk sjái dagsins ljós. Það
er ánægjulegt að hugsa til þess,
að íslenskri tónlist bættust
nokkur ný verk, sem bera mik-
illi grósku vitni. Um myndlist
og leiklist gildir sama. Nafna-
runa ætti að vera óþörf, en
nefna má Athvarf Herberts H.
Agústssonar, Þrymskviðu Jóns
Asgeirssonar og Selurinn hefur
mannsaugu eftir Birgi Sigurðs-
son.
A Kjarvalsstöðum stendur
enn sýning á fslenskri myndlist
í 1100 ár, þar sem hlutur ungra
myndlistarmanna er síður en
svo fyrir borð borinn. Sýningin
á verkum Nínu Tryggvadóttur í
Listasafni Islands er einnig
tengd listahátfð.
Nauðsynlegt er, að sem flest-
ar listgreinar fái notið sín á
listahátíð. Það hefur nú komið í
Ijós, að bókmenntir eiga ekki
síður heima á listahátíð en aðr-
ar listgreinar. Ljóðadagskráin á
Kjarvalsstöðum sannaði það.
Kjarnorkuvopn í hönd-
um hryðjuverkamanna
A tfmum skipulagðrar glæpa-
starfsemi og aukinna aðgerða
hryðjuverkamanna horfa öryggis-
yfirvöld á Vesturlöndum nú fram
á það, að ýmis samtök kunni að
komast yfir kjarnorkusprengjur,
sem framleiddar eru úr stolnum
eða frjálsgefnum hráefnum.
Sjálfsmorðsárásir japanskra og
arabfskra skæruliða eru senni-
lega alvarlegustu hliðar hryðju-
verka nú upp á sfðkastið. Tilgang-
ur þeirra er aðeins einn, en eyð-
ingarmáttur þeirra hefur verið í
beinu hlutfalli við hin hefð-
bundnu vopn, sem þeir bera,
sjálfvirka riffla og handsprengj-
ur. Fram til þessa hefur árangur
þessara leiðangra verið svipaður.
En hvað gæti gerzt, ef þessar
sjálfsmorðssveitir væru vopnaðar
kjarnorkusprengjum? Eitt er
víst: slfkar sveitir hefðu litlar
áhyggjur af afleiðingunum.
Rannsókn Kjarnorkumála-
nefndar Bandarfkjanna hefur
leitt f ljós, að einstaklingur með
nokkra þekkingu á efna- og eðlis-
fræði, sem kenndar eru við
menntaskóla, gæti komizt yfir öll
nauðsynleg efni til framleiðslu á
'_____;<
V...
% \ i
% * *
forum
world features
Eftir D. L. Price
kjarnorkusprengju, sem jafngilti
u.þ.b. 100 tonnum af sprengiefni.
Að vísu yrði slík sprengja þung í
vöfum, ófullnægjandi og mjög
óáreiðanleg. En ef hryðjuverka-
manninum væri verkefnið heil-
agt, og hægt væri að flytja
sprengjuna í bifreið, myndi hann
ekki setja slíkt fyrir sig. Tjónið,
sem slfk sprengja gæti valdið, er
gífurlegt, kjarnorkusprenging
með 10 tonna þrýstingi í nágrenni
stórrar skrifstofubyggingar gæti
orðið allt að 1000 manns að bana
inni í byggingunni. I íbúðarhverfi
gæti 100 tonna sprengja orðið
2000 manns að bana, aðallega af
völdum sprengjubrota.
Samskonar sprengja í bifreið,
sem lagt væri við hliðina á skýja-
kljúfi, gæti orðið 50.000 manns að
bana og eyðilagt bygginguna gjör-
samlega.
Það, sem veldur kjarnorku-
fræðingum áhyggjum, er, hversu
auðvelt það er að setja saman
kjarnorkuvopn. A bls. 520—522 í
Encyclopaedia Americana má
lesa grein um kjarnorkuvopn,
sem lýsir á einfaldan hátt gerð
þeirra, svo að allur almenningur
getur notfært sér það. Að auki
verður kjarnorka æ algengari til
hitunar og raflýsingar húsa og
þessvegna nauðsynlegt að gefa
hana frjálsa. Þetta þýðir það, að
um leið og framleiðsla og dreifing
kjarnorku er orðin frjáls, verður
slakað á öllum öryggisráðstöfun-
um, annað hvort viljandi eða af
trassaskap.
REGLULEGT EFTIRLIT
MEÐ STARFSFÓLKI
I Bandaríkjunum er hafður
strangur vörður um kjarnorkuver
bæði með lfkamsskoðun og með
hjálp rafeinda. Einnig er haldið
uppi ströngu skýrslukerfi, og að-
alstarfsliðið er undir reglulegu
eftirliti. Þó koma alltaf lekar, að-
allega vegna ófullnægjandi
skýrslna, ónákvæmrar vigtunar
eða með úrgangi. Kjarnorkumála-
nefndin „tapar“ árlega u.þ.b. 100
pundum af úraníum og 60 pund-
um af plútónfum (undirstöðuefni
við kjarnaklofningu), en það
nægir í u.þ.b. 10 atómsprengjur.
Þegar slíkt tap uppgötvast, er það
yfirleitt leiðrétt með bókhalds-
vinnu, en það hefur komið fyrir,
að slfkt hvarf hafi verið tengt
njósnastarfsemi. Fyrir tæpum 15
árum töpuðust 207 pund frá
bandarfsku kjarnorkuveri, en það
nægir í allmargar sprengjur.
Nokkrum mánuðum síðar fundust
aðeins 59 pund, og enn í dag telur
Kjarnorkumálanefndin líklegt, að
Kínverjar eða Israelsmenn hafi
komizt yfir afganginn. Kjarn-
orkumálafræðingar eru yfirleitt
sammála um það, að kjarnorku-
ver í eigu stjórnarinnar séu
hryðjuverkamönnum nær óvinn-
andi vígi. En þegar kjarnorka
verður almenningseign, eykst
fjöldi kjarnorkuvera í einkaeign,
en öryggisgæzla þeirra verður
miklum mun lakari en hinna op-
inber kjarnorkuvera. Kjarnorku-
fræðingar telja enn fremur, að
veikasti hlekkurinn í öryggiseftir-
litinu sé tilflutningur hráefna.
Þetta á jafnvel við um kjarnorku-
ver stjórnarinnar, þvf að um leið
og flytja þarf hráefni á milli
staða, verður stjórnin að snúa sér
til flutningafyrirtækja í einka-
eign. I marzlok 1974 voru á
skýrslu hjá Kjarnorkumálanefnd-
inni 455 skipsfarmar af sérstök-
um hráefnum til kjarnorkufram-
leiðslu, fluttir af almennum, lög-
giltum verktökum. Verðir, vopn-
aðir byssum, næga ekki gegn
hryðjuverkamönnum, vopnuðum
eldflaugum.
Innan Bandaríkjanna getur
Kjarnorkumálanefndin haft eftir-
lit með framleiðslu og flutningi
hráefna, en um leið og kemur til
útflutnings, er nefndin valdalaus.
Samningurinn um bann við út-
breiðslu kjarnorkuvopna er tal-
inn hafa hindrað ólöglega út-
breiðslu þeirra, en aldrei skyldi
treysta um of á gildi alþjóðasam-
þykkta. Reynsla Bandarfkja-
manna hefur þegar sýnt, að
Kjarnorkumálanefndin getur tap-
að ógnvekjandi birgðum af kjarn-
orkuhráefnum. Indverjar, Egypt-
ar og Iranbúar standa ýmist á
mörkum þess að teljast kjarn-
orkuveldi eða eru orðin það, og
það hlýtur að teljast eðlileg
spurning, hvernig öryggiseftirliti
þessara þjóða er háttað. Það sem
maðurinn finnur eitthvað upp
notar hann það — eða misnotar.