Morgunblaðið - 01.08.1974, Blaðsíða 16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. AGUST 1974
16
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjórn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 1 00.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands
í lausasolu 35,00 kr. eintakið.
Kaldur veruleik-
inn blasir við
Sumarið hefur ver-
ið bæði gott og við-
burðaríkt að þessu sinni.
Örlagaríkar kosningar í
maí og júní mótuðu að
sjálfsögðu mjög þjóðlífið
framan af, en í júlímánuði
hefur góða veðrið og þjóð-
hátíóin á Þingvöllum vakið
mesta eftirtekt og umræð-
ur. Enda þótt tilraunir til
stjórnarmyndunar hafi nú
staðið yfir í um einn mán-
uð án árangurs, sýnist
almenningur veita þeim
litla athygli. Vafalaust er
fólk þreytt á stjórnmála-
þrasinu og vill njóta hins
góða sumars.
En því miður er það nú
svo, að eftir örfáar vikur
verðum við að horfast í
augu við kaldan veruleik-
ann, hvað sem sumarleyf-
um og sól líður. Hinn 1.
september n.k. má gera ráð
fyrir, að kaupgjaldsvísital-
an hækki um allt að 25%,
ef ekkert verður að gert,
en bráðabirgðaráðstafanir
þær, sem vinstri stjórnin
beitti sér fyrir í maílok,
ganga úr gildi í lok ágúst-
mánaðar. Vafalaust er
flestum ábyrgum mönnum
ljóst, að enginn atvinnu-
rekstur á Islandi getur
staðið undir 25% hækkun
kaupgjaldsvísitölu eftir
fjórar vikur. Ef sú vísitölu-
hækkun kemur fram, má
búast við því, að mjög
mörg atvinnufyrirtæki
hreinlega loki. Fyrir laun-
þega eru því horfurnar
framundan mjög ótryggar,
svo ekki sé meira sagt, og
óhjákvæmilegt virðist, að
um einhverja kjaraskerð-
ingu verði að ræða, hver
svo sem situr við stjórnvöl-
inn og koma þá í ljós í
pyngju hvers einasta
manns, afleiðingar þeirrar
óstjórnar, sem ríkt hefur í
efnahagsmálum á vinstri
stjórnar tíma.
En því fer fjarri, aö laun-
þegar séu þeir einu, sem
þurfa að hafa áhyggjur af
framtíðinni. Frystihúsin
og útgerð báta og skuttog-
ara eru nú rekin með stór-
felldum hallarekstri. Þess-
ar undirstöðu atvinnu-
greinar hefðu fyrir löngu
stöðvazt, ef bankastjórnir
Landsbanka og Útvegs-
banka hefðu ekki augsýni-
lega tekið ákvörðun um að
halda þeim gangandi, þar
til ný og ábyrg ríkisstjórn
tæki við völdum í landinu,
en þá er ekki ólíklegt, að
bankastjórar þessara
tveggja banka stöðvi frek-
ari skuldasöfnun banka
sinna í Seðlabankanum,
sem nú þegar er orðin
óhófleg og langt umfram
það. Flest, ef ekki öll,
helztu frystihús landsins
eru nú rekin með stór-
felldu tapi og safna mikl-
um yfirdráttarskuldum í
viðskiptabönkum sínum og
sama máli gegnir um út-
gerðina. I raun og veru er
útgerð skuttogaranna, sér-
staklega hinna stærri, að
komast í alger þrot. Með
hverri veiðiferð, sem farin
er, eykst tap togaranna og
um leið peningavandamál
útgerðarinnar og það hlýt-
ur að vera tímaspursmál,
hve lengi er hægt að halda
þessum skipum úti við nú-
verandi aðstæður og þar
með hráefnisöflun fyrir
frystihúsin. Raunar er svo
komið, að mörg frystihús
vilja taka við sem minnst-
um fiski, þá verður tapið
þeim mun minna.
Þetta eru aðeins örfáar
af þeim staðreyndum, sem
við blasa í efnahags- og at-
vinnulífi þjóðarinnar. Aug-
ljóst er, að ekki verður
að virðist sam-
dóma álit þeirra, sem
að ferðamálum vinna, að
komur erlendra ferða-
manna hingað til lands á
þessu sumri séu tregari en
verið hefur um nokkurt
árabil, e.t.v. ekki að þeim
hafi fækkað svo mjög, en
að þeir standi stutt við og
tekjur okkar af ferðamönn-
um því minni en ella.
Ástæða fyrir þessari fram-
vindu mála er að sjálf-
sögðu, að ísland er orðið
mjög dýrt ferðamanna-
land.
Fyrir nokkrum vikum
var Svíi hér á ferð, sem
komst að þeirri niðurstöðu,
að það væri helmingi dýr-
ara að vera hér á íslandi en
dregið lengur en til næstu
mánaðamóta að gera ein-
hverjar ráðstafanir til
bjargar. Mörgum kann að
sýnast viðeigandi, að
vinstri stjórn moki sinn
eigin flór og væntanlega
kemur það í ljós innan tíð-
ar, hvort vinstri flokkarn-
ir hafa raunverulegan
áhuga á því að takast á við
þau vandamál, sem þeir
hafa sjálfir skapað, en ekki
er ólíklegt, að sumir þeirra
a.m.k. vilji firra sig ábyrgð-
inni, þegar þeir verða að
horfast í augu við það, að
nú verða þeir að standa
reikningsskil gerða sinna.
í Svíþjóð og er Svíþjóð þó
það land, þar sem verðlag
hefur verið einna hæst um
nokkurt skeið. En nú er
ísland sem sagt að skjóta
öðrum löndum aftur fyrir
sig að þessu leyti og er það
auðvitað hin óheyrilega
verðbólga, sem því veldur.
Þessi þróun er áhyggjuefni
vegna þess, að tekjur okk-
ar af erlendum ferðamönn-
um hafa aukizt mjög á und-
anförnum árum og ferða-
mannastraumurinn er ekki
orðinn svo mikill, að
ástæða sé til að sporna við
fæti gegn einhverri aukn-
ingu hans enn um sinn.
Þannig koma áhrif verö-
bólgunnar fram, hvert sem
litið er í þjóðfélaginu.
Dýrt ferðamannaland
Halldór I. Elíasson;
Er vinstri
leiðin fundin
MARGIR hafa íhugað undan-
farið, hvort einhver skynsemi
kunni að liggja bak við hug-
myndir og aðgerðir stjórnar-
herranna vinstri í efnahagsmál-
um. Þetta er vissulega mikil-
vaegt íhugunarefni fyrir alla þá,
sem vilja vera vakandi yfir af-
stöðu sinni til stjórnmála. Eg
aðhyllist ekki þær hugmyndir,
að vinstri menn séu óskynsam-
ari en gengur og gerist í fjár-
málum eða öðru. Ég sætti mig
heldur ekki við þá skýringu, að
Lúðvík Jósepssyni sé vitvant,
þótt hann mótmæli kröftuglega
þeirri vaxtahækkun, sem helztu
sérfræðingum þjóðarinnar á
sviði peningamála þótti svo
nauðsynleg, að þeir gengu gegn
vilja meirihluta ríkisstjórnar-
innar með ákvörðun sinni.
Það var annars þessi skoðun
Lúðvíks ásamt áður fram komn-
um viðhorfum hans til taprekst-
urs togaranna, sem opnaði augu
mín fyrir kerfisbundnu sam-
hengi bak við stefnuyfirlýs-
ingar og aðgerðir vinstri ráð-
herranna. Margar aðgerðir
vinstri stjórnarinnar, eins og
t.d. míklar erlendar lántökur og
mikil eyðsla ríkisins við hin
hagstæðustu ytri skilyrði
þjóðarbúsins, eru svo óskyn-
samlegar að mati allra sérfræð-
inga í hagstjórn, að greinilega
verður að leita að nýjum mark-
miðum, sem ríkisvaldið hefur
ekki sett fram opinberlega, ef
takast á að finna hugmyndum
vinstri ráðherranna skynsam-
legar forsendur.
Algjört vald ríkisins yfir
framleiðslunni, hvað sé fram-
leitt og hvernig afrakstrinum
sé skipt, er að minu áliti eina
markmiðið, sem gefið getur
ofangreint samhengi. Hér væri
um að ræða umbreytingu
markaðskerfis okkar í fram-
leiðslukerfi, sem kommúnistar
kalla „alræöi öreiganna", þegar
þeir ráða sjálfir rikisvaldinu,
en einræði annars. Það, sem er
þó einkum athyglisvert, er, að
margt bendir til þess, að fund-
izt hafi leið til þessarar
umbreytingar, þar sem ekki
þyrfti að koma til algerrar
stöðvunar framleiðslunnar og
eftirfarandi uppbyggingar hins
nýja kerfis á rústum hins
gamla. Þar væri þá komin leið,
sem vinstri menn hafa lengi
leitað að, en aldrei fundið.
Kjarna leiðarinnar tel ég
vera þann, að fyrirtæki
almennt eigi alls ekki að geta
fjárfest nema með langtíma
lánum á ábyrgð ríkisins og
höfuðstól þeirra sé haldið sem
næst núlli. Með þessu nást yfir-
ráð banka- og rikisvalds yfir
fjárfestingu og þá smám saman
yfir framleiðslu í landinu og
eignarrétturinn skiptir ekki
lengur máli. Til þess að ná
þessu markmiði verður rfkis-
valdið að sjá til þess, að fyrir-
tæki séu rekin með nægjanlega
miklu tapi til þess að þau sjái
sér ekki fært að draga fé úr
rekstrinum til fjárfestingar.
Það verður því einnig að sjá
þeim fyrir verulegu lánsfjár-
magni til rekstursins. Fyrsta
undirstaða þessa fyrirkomulags
eru lágir vextir. önnur nauð-
synleg undirstaða er mikil verð-
bólga, þar sem tapandi fyrir-
tækjum væri ókleift að greiða
afborganir og vexti ef verð-
bólga sæi ekki um að gera lítið
úr þeim vanda. Verðbólgan
verður vissulega því meiri sem
vextirnir eru hærri við þessi
skilyrði f samræmi við álit Lúð-
víks. Hins vegar verður að vera
eitthvert lágmark á vöxtum ef
safna á sparifé til útlána. Ein
megin ástæða stjórnar Seðla-
bankans fyrir hækkun vaxt-
anna mun vera sú, að miðað við
verðbólguna hafi vextirnir
verið komnir niður fyrir þetta
lágmark. Vera má að Lúðvfk
hafi ekki viljað viðurkenna
þetta, en sennilega hefur hug-
myndín verið að safna fjár-
magni til útlána á annan hátt
en í gegnum bankakerfið, þ.e.
með sköttum á almenning. Þar
með væri búið að bola banka-
valdinu burtu og ríkið stæði
eitt eftir sem valdhafi.
Með hliðsjón af ofangreind-
um markmiðum og Ieiðum
hefur fengizt full skynsemi f
afstöðu Lúðvíks Jósepssonar til
vaxta og rekstrar atvinnuveg-
anna. Hins vegar má enn
spyrja, hvort ekki sé fólgin mót-
sögn í hinni breyttu afstöðu
vinstri valdhafanna í gengis-
málum. Ég tel skýringuna
liggja í þeirri reynslu vinstri
manna, að millifærsluleiðin sé
algjörlega ófær til lengdar. En
hún er líka óþörf ef gripið er til
ofangreindra aðgerða og lágri
skráningu gengis bætt við.
Gengið má þá síga til að haldið
sé í við verðbólguna, en það má
ekki falla þannig að útflutn-
ingsatvinnuvegirnir rétti við.
Af þessari afstöðu til gengis-
mála leiða þó viss vandamál.
Einkum er hætt við of mikilli
neyzlu erlendrar vöru og þjón-
ustu og versnandi aðstöðu inn-
lendrar framleiðslu. Hætt er
við, að ekki sé hægt að komast
hjá innflutningshöftum eða
bönnum, a.m.k. ekki á tímum
versnandi kjara útflutnings-
framleiðslunnar. Þegar fram f
sækir mun bætast við stöðnun
og úreltar framleiðsluaðferðir
og þá má ekki lengur dragast,
að tekið sé fast um taumana.
Þetta mundu sannfærðir sósíal-
istar flokka undir „réttlætan-
legar tímabundnar fórnir“.
Eitt vandamál er þó óleyst.
Hvernig ætlar vinstri stjórn að
halda lffi meðan stöðug verð-
bólga geisar? Það er ekki endi-
lega svo erfitt. Ungu fólki og
miðaldra, sem stendur f hús-
næðiskaupum og annarri upp-
byggingu heimilis, finnst sem
það græði á verðbólgunni.
Eldra fólkinu, sem tapar spari-
fé sínu og lífeyri, má hins vegar
bjarga með hækkuðum ellilíf-
eyri og tryggingum, enda skatt-
peningar nógir. Þannig hlotn-
ast vinstri herrunum vinsæld
riddarans.
Auðvitað á eftir að koma í
ljós, hvort dæmið gengur upp.
Það fer eftir viðbrögðum
almennings í landinu. Þegar
hefur komið fram almenn
andúð á hækkun skatta, sem
meðal annars hefur orðið til
þess, að ekki hefur tekizt að
fjármagna fjárfestingarlána-
sjóði ríkisins eins og ætlað var.
Vinstri herrarnir geta þó
hugsað: Kemst þó hægar fari.
Reykjavík 29.7.1974.