Morgunblaðið - 14.09.1974, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 1974
13
EMBÆTTI varaforseta Banda-
rfkjanna hefur iöngum verið
hálfgerð hornreka, en sfðan Theo-
dore Roosevelt var kjörinn til að
gegna þvf árið 1900, hefur enginn
skipað það, sem gat státað af jafn-
mikilli reynslu sem Nelson
Aldrich Rockefelier.
í höfuðborginni efast enginn
um, að Rockefeller sé staðráðinn
f að gegna embættinu á annan veg
en fyrirrennarar hans. Til þess
hefur hann flesta kosti. Hann hef-
ur langa reynslu sem skipuleggj-
andi, hann býr yfir mikilli þekk-
ingu á utanrfkismálum og er
frægur umbótamaður, sem hefur
þann eiginleika að geta dregið að
sér hæfileikamikla samstarfs-
menn.
Rockefeller og Ford
Það er nánast hefð að kynna
nýja varaforseta sem eitthvað al-
veg glænýtt, en sfðan hafa þeir
allir fallið f sama mótið, en
Rockefeller sagði einu sinni, að
varaforsetinn væri „tæki, sem
alltaf væri hægt að grfpa til“.
Hvorki hann né nánustu sam-
starfsmenn hans reikna með þvf,
að þetta gerist nú.
Rockefeller:
• •
Oðruvísi
varaforseti
Kom ekki á óvart
Ford forseti tilkynnti hinn 20.
ágúst síðastliðinn, að hann hefði
valið Rockefeller sem varaforseta
og kom það ekki mikið á óvart.
Nafn Rockefellers hafði verið of-
arlega á listum allra þeirra stjórn-
málaforingja, sem Ford bað um
að koma með tillögur um varafor-
seta.
Flestir embættismenn í Wash-
ington líta á staðfestingu þingsins
á vali forsetans sem formsatriði,
en því verður að fullnægja sam-
kvæmt 25. grein stjórnarskrárinn-
ar. Áður en þingið staðfestir út-
nefningu Rockefellers, verður þó
að sæta langvinnri rannsókn al-
ríkislögreglunnar og svara spurn-
ingum þingmanna.
Yfirheyrslurnar i þinginu
munu sennilega snúast mest um
hin miklu auðæfi Rockefellers og
hugsanlega hagsmunaárekstra.
Aætlað hefur verið, að eignir
Rockefellers nemi 300—500
milljónum dollara, en mikið af
þeim er í fjölskyldufyrirtækjum
og því ekki kunnar opinberlega.
Yfirheyrslurnar yfir Ford for-
seta, eftir að Nixon hafði útnefnt
hann sem varaforsetaefni, stóðu í
nær tvo mánuði. Yfirheyrslurnar
yfir Rockefeller hófust ekki fyrr
en þingmenn öldungadeildarinn-
ar komu úr sumarleyfi hinn 4.
september og þvf er óliklegt, að
útnefning hans verði staðfest fyri
en seint í október.
Spurningin, sem mestu máli
skiptir, er hins vegar sú, hvernig
samvinna þeirra Fords og Rocke-
fellers muni ganga. Ford hefur
heldur hallazt til hægri, en Rocke-
feller hefur löngum verið talinn
til frjálslyndari arms flokks síns,
þótt minna hafi borið á frjáls-
lyndi hans á sfðari-tímum en áður.
Þegar Ford kýnnti Rockefeller
sem varaforsetaefni sitt sagðist
hann telja hann: „góðan sam-
starfsmann fyrir mig, og ég held,
fyrir þjóðina og veröldina alla.“
Rockefeller gaf enga beina
stefnuyfirlýsingu. Hann sagði:
„Ég geri mér fyllilega ljóst, að
hlutverk varaforsetans er að vera
í forsæti í öldungadeildinni og
gegna auk þess öðrum þeim störf-
um, sem forsetinn kann að fela
honum.
Ég hlakka til þess að fá tæki-
færi til þess að þjóna honum á
hvern þann hátt, sem ég get, og ég
er þeirrar skoðunar, að alúð hans
og hreinskilni hafi endurvakið
von og trú, og að undir forystu
hans munum við sem þjóð hafa
getu og viljastyrk til þess að tak-
ast á við þann vanda, sem blasir
við f landi voru og heiminum f
dag, og vinna sigur á honum. Ég
horfi björtum augum til framtíð-
arinnar".
Hvað táknar útnefningin
Fréttaskýrandi einn hafði þetta
að segja um samstarf þeirra
Fords og Rockefellers:
„Þegar á allt er litið, er Ford
Miðvesturríkja-stjórnmálamaður,
heldur til hægri, ættaður frá smá-
borg og haldinn andúð á stórborg-
arsamfélaginu. Spurningin er,
hvort hann getur hafið sig yfir
þetta.
Val hans á varaforseta er fyrsti
leiðarvísirinn. Rockefeller er
borgarbarn, ættaður af austur-
ströndinni meðvíðan sjóndeildar-
hring. Ford stóðst prófið; hann
valdi ekki ,,já-mann“ sem varafor-
seta, mann sem væri ánægður
með að taka lífinu með ró og
fylgjast bara með“.
Annar fréttaskýrandi sagði:
„Þetta er góð útnefning, sem
þjónar hagsmunum þjóðarinnar.
Auðvitað kemur.hún Repúblik-
anaflokknum til góða. Ford og
Rockefeller eru báðir færir um aó
vinna störf sfn vel. Þeir eru
traustvekjandi. Flestir munu
vera þeirrar skoðunar, að Rocke-
feller sé fær um að taka að sér
forsetaembættið, ef þörf krefur.
Rockefeller gæti komið Ford í
erfiða aðstöðu sem mjög vinsæll
varaforseti, en hann mun eiga
mjög erfitt með að sannfæra fólk
um, að hann hafi ekki áhuga á að
verða forseti. Hann er nú sextíu
og sex ára og gæti því virzt of
gamall, en hann virðist mun yngri
bæði í útliti og framkomu."
Baksvið Rockefellers
Hinn góði orðstír varaforseta-
efnisins byggist að mestu leyti á
fimmtán ára ríkisstjóraferli hans
í.New York rfki. En hann þekkir
einnig vel til alríkismála, þar sem
hann starfaði að stefnumótun á
valdaárum Eisenhowers og Tru-
mans.
Rockefeller hefur löngum verið
talinn til hins frjálslyndari arms
Repúblíkanaflokksins og einn
helzti ráðamaður flokksins hafði
þetta að segja: „Rockefeller sem-
ur vel við ábyrga íhaldsmenn.
Þeir eru margir, sem gera sér
ekki grein fyrir þvf, hve lahgt til
hægri hann hefur færzt".
Barry Goldwater öldungar-
deildarþingmaður frá Arizona,
sem er einn helzti leiðtogi íhalds-
samra repúblikana sagðist geta
stutt útnefningu Rockefellers, en
bætti síðan við: „En ég veit ekki,
hvaða áhrif hún hefur á Repú-
blikanaflokkinn“.
Goldwater kvaðst efast um, að
Ford og Rockefeller færu saman í
framboð árið 1976. Hann sagði:
„Mér dettur helzt í hug, að Rocke-
feller gegni embættinu næstu tvö
árin, en fari Ford í framboð 1976,
muni hann velja yngri mann
sem varaforsetaefni“.
Annar forráðamaður flokksins
leit hugsanlegt framboð Fords og
Rockefellers þessum augum:
„Frá stjórnmálalegu sjónarmiði
er Rockefeller góður. Ihalds-
mennirnir munu ekki snúa við
honum baki og Suðurrfkjamenn
munu sætta sig við hann. Hann
nýtur fylgis á stöðum eins og New
York, þar sem hann mun njóta sín
vel í kosningabaráttunni".
Ferill Rockefellers í New York
er einstæður, en þar var hann
kjörinn rfkisstjóri fjögur kjör-
tfmabil í röð. Hins vegar hefur
flokkur hans þrisvar sinnum
hafnað honum sem forsetaefni.
Helzti kostur Rockefellers fyrir
rfkisstjórn Fords verður sá að
hæfileiki hans að laða til starfa á
æðstu stöðum hina færustu menn.
Á síðustu árum hafa styrjöldin í
Víetnam og Watergatemálið vald-
ið því, að sífellt verður erfiðara að
fá mjög hæfa menn til starfa í
höfuðborginni.
Einn þeirra, sem fylgjast náið
með stjórnmálalífinu í New York,
hafði þetta að segja um Rockefell-
er:
„Hann mun flytja mjög hæfa
samstarfsmenn með sér til Wash-
ington, úrvalslið hugsuða og
skipuleggjenda.
Sem formaður nefndarinnar,
sem fjallaði um framtíð Ameríku
og hann stofnaði og kostaði, er
hann mjög vel að sér um öll
helztu mál. Rannsóknir á því,
hvaða stefnu þjóðin ætti að taka á
næstu fimmtán árum, hafa verið
unnar undir forystu hans og af
ýmsum gáfuðustu mönnum þjóð-
arinnar. Af þessu leiðir, að hann
mun fá til starfa í Washington
hæfa menn, sem búa yfir mikilli
sérþekkingu."
Rockefeller hefur tvfvegis hafn-
að tilboðum um að fara í framboð
sem varaforsetaefni. Hvers vegna
þáði hann starfið nú? Um þetta
sagði kunnugur maður í Washing-
ton:
3>
„Ég gizka á, að hann hafi látió
forsetadrauminn lönd og leið,
nema þá ef eitthvað sérstakt
kæmi fyrir. Rockefeller verður
orðinn 68 ára árið 1976 og við
kosningarnar 1980 verður hann
72 ára.
Ford mun leita ráða hjá Rocke-
feller og treysta honum, en hins
vegar hefðu Nixon og Rockefeller
aldrei getað unnið saman. I
stjórnmálalegu tilliti gæti Rocke-
feller unnið stjórn Fords mikið
gagn og hann gæti aflað Repúblik
önum mikils fylgis fyrir kosn-
ingarnar 1976. Hann gæti orðið til
þess að auka traust almennings á
ríkisstjórninni, en einkum hlýtur
hann að auka trú fjármálamanna
og atvinnurekenda á stjórninni.
Sem auðmaður og frægur ríkis-
stjóri hlýtur hann að vera hafinn
yfir allan grun um stjórnmála-
spillingu."
Stjórnmálaferill
Rockefellers
Stjórnmálaferill Nelsons
Rockefellers hófst árið 1958, þeg-
ar hann sigraði f rikisstjórakosn-
ingum í New York ríki. Því starfi
gegndi hann til ársins 1973, er
hann sagði af sér á þeim forsend-
um, að hann vildi helga krafta
sína lausn vandamála bandarisku
þjóðarinnar, Margir voru þó
þeirrar skoðunar, að hann hygðist
nota það tilefni sem stökkpall til
enn einnar atlögu forsetaembætt-
inu.
Þrisvar sinnum reyndi Rocke-
feller að hljóta útnefningu sem
forsetaefni Repúblikana, og í öll
skiptin studdist hann við veldi
sitt í New York. Fyrst reyndi
hann að ná útnefningu árið 1960,
en þá dró hann sig fljótlega í hlé
til þess að komast hjá baráttu við
Richard Nixon.
Fjórum árum síðar gerði hann
enn alvarlegri tilraun, en tapaði
þá fyrir Barry Goldwater. Eftir
þau Vonbrigði lýsti Rockefeller
því yfir, að hann sæktist ekki
lengur eftir þvi að verða útnefnd-
ur sem forsetaefni. Þetta var þó
ekki rétt. Hann reyndi aftur árið
1968, en enn tóku repúblikanar
Nixon fram yfir hann.
Áður en Rockefeller hóf stjórn-
málaafskipti vann hann við fyrir-
tæki sjölskyldunnar og fór þá
meðal annars til Suður-Ameríku,
en það varð til þess að vekja mik-
inn áhuga hans á málefnum álf-
unnar. Áriét 1940 útnefndi Roose-
velt forseti hann sérfræðing sinn
í málefnum Ameríkuríkja. Hann
hjálpaði þá meðal annars við mót-
un stefnu forsetans í samskiptum
Bandaríkjanna við önnur rfki
Amerfku. Hann starfaði sem for-
maður nefndar, er fékkst við
alþjóðleg þróunarmál á valdatíma
Trumans og var aðstoðarráðherra
mennta-, heilbrigðis- og velferðar-
mála í stjórn Eisenhowers.
Erfið vandamál
Á opinberum ferli sínum hefur
Rockefeller látið í ljósi mikinn
áhuga á framtíð þjóðar sinnar.
Fyrirskömmu sagði hann:
„Margar þjóðfélagsstofnanir
okkar eru á rangri braut, þær
hafa ekki fylgzt með tímanum,
þeim breytingum, sem orðið hafa,
og geta ekki starfað í samræmi
við nútímann ...
Við hljótum að spyrja: Fást
þessar stofnanir við hin erfiðu
vandamál dagsins í dag? Svarið
hlýtur i of mörgum tilfellum að
vera neikvætt. Breytingarnar eru
svo örar, að við eigum á hættu, að
þær rugli okkur í ríminu.“
Sem varaforseti gæti Rockefell-
er stutt Ford einmitt til þess að
sigrast á þessari hættu.
(Þýtt úr U.S. News and World
Report.)