Morgunblaðið - 19.10.1974, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 19. OKTÓBER 1974
13
myndasafnið kaupir myndirnar og
lánar til skóla og fræðslu og utan-
rikisráðuneytið lánar myndir til
landkynningar erlendis. Einnig
kemur fyrir, að beðið er um-kopiu
erlendis til sýningar. En litið er
upp úr þessu að hafa miðað við
kostnað. Frummyndirnar liggja
heima hjá Ósvaldi eða i London,
þar sem gerðar eru af þeim kopiur,
ef á þarf að halda.
Og nú er nýjasta myndin, Eldur í
Heimaey, tilbúin. Hverjir fá að sjá
hana? Það hefur Ósvaldur ekkert
hugsað um, en hann ætiar a.m.k.
ekki að efna til sýninga á henni.
Ósvaldur tekur fram, að hann
hafi fengið mikla aðstoð við gerð
þessarar kvikmyndar. j upphafi
gekk ekki greiðlega að fá að fara á
staðinn, sem kom dálítið kyndug-
lega fyrir sjónir, eftir að hafa
skundað að öllum eldstöðvum
þangað til óhindrað. En Þorleifur
Einasson, jarðfræðinur, kom Ós-
valdi til aðstoðar þá og oftar. Vil-
hjálmur Knudsen sonur hans sem
hefur lært kvikmyndun og gert að
ævistarfi sínu, fór til Eyja um leið
og gosið byrjaði og kvikmyndaði,
einkum framanaf, og hann aðstoð-
aði föur sinn við tæknilegan frá-
gang. Einnig kveðst Ósvaldur hafa
fengið fallega búta frá fleirum, þvi
enginn einn maður nái öllu. Við
textagerð naut Ósvaldur að venju
góðrar aðstoðar dr. Sigurðar Þór-
arinssonar, sem hefur samið texta
við allar eldfjallamyndir hans. Og
Magnús Blöndal Jóhannsson
gerði tónlist við þessa mynd sem
fleiri. Alan Boucher var Ósvaldi
hjálplegur viðenska textann, eins
og hann hefur ávallt gert. — Ég
hefi fengið hjálp frá mörgum
mönnum, sem mér er ákaflega
mikils virði, sagði Ósvaldur. Og
þvi má ekki gleyma, ef nefndar
eru myndir minar.
— Jú, ég er ánægður með að
hafa lagt þetta á mig fyrir kvik-
myndunina, sagði Ósvaldur að lok
um. Ég sé ekki eftir þvi. Annars
hefði ég ekki gert það. Áhuginn
á að ná einhverju á filmu drifur
mann oft á staðinn og það er t.d.
ávallt heillandi að sjá eldgos. Það
er ekki sambærilegt við neitt og af
því hefði ég ekki viljað missa.
Ekki sagðist Ósvaldur vera far-
inn að hugsa um næsta viðfangs-
efni. En þó hann sé orðinn 75 ára,
trúa þvi ekki þeir, sem þekkja
hann, að hann sé alveg hættur.
Ekki kæmi á óvart þó maður sæi
hann hlaupandi af ákafa með
þunga kvikmyndavélina, ef ein-
hvers staðar færi að gjósa eða
liggjandi milli þúfna með vélina til
að ná fallegu blómi eða fugli.—
E.Pá.
með íslenzku bæjarlagi, sem blasir
við á árbakka Sogsins og vekur
athygli vegfarenda. Þá var hann
lengi búinn að vera i tjaldi á þess-
um stað á sumrin við laxveiðar.
Og þar byggði Ósvaldur sér
burstabæ, kallaði Laxabakka og
girti F kring til verndar gróðrinum.
Hann og fjölskylda hans undu sér
þar mörg sumur.
j rúman áratug fór hann lika
alltaf með félögum sinum, Birni
Ósvaldur
við kvikmyndun.
Ósvaldur Knudsen er 75 ára í dag. Hann er þó langt
frá því aS vera setztur í helgan stein, eins og þaS er
kallaS. Því fyrir fáum dögum frumsýndi hann við opnun
Norrænu eldfjallastöðvarinnar nýja kvikmynd, Eldur í
Eyjum, sem hann hefur að undanförnu verið að Ijúka
við. Vakti hún aðdáun þeirra, sem sáu þessa frum-
sýningu.
Ósvaldur er fæddur á Fáskrúðs-
firði 19. október 1899, en fluttist
með foreldrum sinum til Akureyr-
ar, þar sem hann var til 12 ára
aldurs. Faðir hans, Vilhelm Knud-
sen, var kennari á Fáskrúðsf irði og
síðar kaupmaður á Akureyri, og
móðir hans var Hólmfriður Gisla-
dóttir. systir Þorsteins Gislasonar,
ritstjóra. Árið 1914 keyptu þau
húsið, sem stendur á horni Berg-
staðastrætis og Hellustunds og
1919 byggði Vilhelm við hliðina á
því fallega, hvita húsið i Hellu-
sundi 6. En Ósvaldur byggði árið
1925 lágu, vinalegu bygginguna á
bak við og setti þar upp málara-
verkstæði, en breytti þvi siðar i
Ibúðarhús. þar sem hann býr enn.
Ósvaldur er þvi búinn að vera
býsna lengi i Þingholtunum. Þang-
að heimsótti fréttamaður Mbl.
hann um daginn og drakk þar
morgunkaffi i tilefni afmælisins.
Ósvaldur var að vanda gestrisinn
og hlýr i viðmóti, en ekki marg-
máll um sjálfan sig.
Þegar Ósvaldur byggði bakhús-
ið. hafði hann numið húsamálun
hjá Ástu málara Árnadóttur, en
lagði síðan leið sina til Danmerkur
og Þýzkalands til að bæta við sig
námi i innanhússkreytingu, en
lærði ekki mikið af því, fannst
honum. Ekki vildi Ósvaldur heldur
gera neitt úr þvi, að hann hefði
málað listaverk. — Föndraði bara
svolitið við að teikna, sagði hann,
þegar bent var á að á veggjum
hengju samt myndir eftir hann.
M.a. blasir við f anddyrinu i húsi
hans freskumynd á heilum vegg,
sem hann hefur gert þar. Og allt
ber húsið merki um listfengi hans.
I öðrum enda hússins hefur Ós-
valdur innréttað vinnustofu. Þar
er litill kvikmyndasalur og klefi til
að ganga frá og klippa kvikmynd-
ir. Og þar er íka eldtraust her-
bergi, þar sem geymdar eru frum-
myndir af hinum 40—50 kvik-
myndum. sem hann hefur gert.
Það er dýrmætt safn og á kannski
eftir að verða enn dýrmætara. er
fram liða stundir. Sumt af þvi,
sem Ósvaldur hefur fest á filmu,
er nú horfið, svo sem gömlu
vinnubrögðin. sem hann safnaði
og tók á Ströndum á árunum
1950—55 og sumir þeirra manna
dánir, sem hann kvikmyndaði.
Þarna eru kvikmyndir um öll eld-
gos á islandi frá því Ósvaldur
byrjaði að filma skömmu fyrir
Heklugosið 1947. Þar eru myndir
af tveimur Heklugosum, Öskju-
gosi, þrjár Surtseyjarmyndir og nú
myndin um gosið á Heimaey. Og
þar eru kvikmyndir af fuglum og
plöntum. sveitum og merkum
mönnum og mörgu fleiru.
Þessar kvikmyndir hafa verið
teknar til sýningar á merkum kvik-
myndahátiðum viða um heim, og
er það eitt mikil viðurkenning.
T.d. hefur Ósvaldur átt myndir á
kvikmyndahátiðum á ítaliu. f
Moskvu, f Búdapest, i Krakow, i
Berlin, á írlandi og viðar. Og
Surtseyjarmyndir hans hafa feng-
ið fyrstu verðlaun og gullverðlaun
á Edinborgarhátiðinni 1965. i
Trento sama ár, á heimssýning-
unni i Montreal 1967 og í Buda-
pest 1971.
En hvenær byrjaði Ósvaldur að
kvikmynda og hvernig stóð á þvf?
— Ég hafði alltaf tekið Ijósmyndir
frá þvF ég var unglingur, sagði
hann. En skömmu áður en Hekla
gaus 1947 kom Guðmundur frá
Miðdal til min með kvikmyndavél
og spurði hvort við ættum ekki að
fara að taka kvikmyndir. Um
morguninn, þegar Heklugosið
hófst, fór ég á staðinn og úr þvf
varð fyrsta myndin, sem ég gerði.
Fyrir tveimur árum gerði ég svo
nýja kvikmynd um Heklugos og
blandaði þá saman viðfilmur, sem
Steinþór Sigurðsson og fleiri tóku.
Þá hafði maður ekki eins góðan
útbúnað, eins og nú. Ég var með
Bolexvél, sem ég notaði raunar
lengi. En hún var auðvitað ekki
svipað því eins góð og Arrifles
vélin, sem ég nota núna.
Við spjöllum um kvikmyndir
Ósvalds. Hann hefur löngum valið
sér viðfangsefni úr náttúrunni.
Hann kveðst alltaf hafa haft gam-
an af þvf að ferðast og ferðaðist
mikið um landið, m.a. með Fjalla
mönnum. — Þá ferðaðist maður
til þess eins að ferðast, segir
hann, en eftir að kvikmyndunar-
áhuginn vaknaði var e.t.v. frekar
lagt i ferðir til að kvikmynda, segir
hann. Kannski missir maður af
einhverju með þvi að horfa alltaf
gegnum myndavél, bætir hann
við. En ég hefi, held ég, alltaf haft
unun af þvi að vera úti og skoða
blóm og fugla og hefi því valið
mér viðfangsefni, þar sem náttúr-
an er a.m.k. í bakgrunninum.
— Ég er ekki frá þvi, að þessi
áhugi á ferðalögum upp um fjöll
hafi vaknað þegar Skugga-Sveinn
var leikinn á Akureyri, sennilega
1906—7, svarar Ósvaldur,
spurningunni um það hver hafi
orðið kveikjan að þessu. — Þá lék
pabbi Grasa-Guddu og ég fékk að
fara F leikhúsið. Komið var að
grasaferðinni I leikritinu og tjaldið
var dregið upp. Annað eins hafði
ég aldrei séð. Sól skein í heiði,
viðsýni óendanlegt og hvitir jökl-
arlokuðu sjóndeildarhringnum. Ég
hafði aldrei séð aðra eins fegurð
og ég er ekki frá þvf, að þetta hafi
verið kveikjan að þessari ástriðu
minni f ferðalög. Ég man eiginlega
ekki eftir öðru úr þessari leiksýn-
ingu á Skugga-Sveini. Það segi ég
kannski ekki alveg satt, því hún
Ásta F Dal þótti mér yndisleg. Ég
hefi oft séð Skugga-Svein siðan,
en enginn hefur getað farið f fötin
hans Einars Jónssonar, málara,
sem gerði grasasenuna á Akur-
eyri. Ætli annar eins málari hafi
nokkru sinni verið til eða önnur
eins leikkona og hún Rúna F
Gilinu, sem lék Ástu í Dal. En ef til
vill væri viðhorf mitt þó breytt
núna.
Árið 1942 byggði Ósvaldur sér
hinn skemmtilega sumarbústað
Stephensen og Árna Þ. Árnasyni i
gönguferðir á sunnudagsmorgnum
og seinna bættust Daniel Þorkels-
son og Þórhallur Vilmundarson i
hópinn. Þá óku þeir á einhvern
stað i nágrenni borgarinnar og
þaðan var farið í gönguferðir til að
njóta náttúrunnar og útiverunnar
fram undir hádegi. Á vegg i vinnu-
stofu Ósvalds hangir kort af
Reykjanesskaga. sem merktir hafa
verið inn á þeir staðir, sem hópur-
inn gekk um á sunnudagsmorgn-
um. Og þeir eru orðnir býsna
margir.
Þessi ást Ósvalds á islenzkri
náttúru kemur greinilega fram i
kvikmyndum hans. Hann kveðst
ekki sjá eftir tima og fyrirhön við
að festa þetta á filmu og gera úr
kvikmynd, segir hann. Maður von-
ar, að eitthvað af þessu eigi eftir
að geymast, segir hann. Sem
dæmi má nefna, að ferðir hans í
Surtsey meðan á gosi þar stóð,
urðu vist milli 80 til 100 og ferð-
irnar i Hrisey til að mynda rjúpuna
þar og viðar urðu býsna margar á
öllum árstima. Um kostnaðinn vill
Ósvaldur sem minnst tala. Efnivið-
urinn einn i slika mynd kostar nú
orðið vafalaust nokkur hundruð
þúsund krónur.
— Þetta er ekki til að lifa af,
segir Ósvaldur. A.m.k. hefði mér
ekki þýtt að ætla að lifa af þvi.
Framan af sýndi hann sinar nýju
myndir F kvikmyndahúsum og fólk
hafði mikinn áhuga á að koma og
sjá þær. En eftir að sjónvarpið
kom. hefur hann litið gert að þvi
að bjóða þær fram. Fræðslu-
Ósvaldur Knud-
sen og Vil-
hjálmur sonur
hans f vinnu-
stofunni. Á
veggnum bak
viS þá hanga
verðlaunaskjöl,
sem kvikmynd-
ir Ósvalds hafa
fengið, og við-
urkenningar-
skjöl fyrir þátt-
töku í kvik-
myndahátíð-
um.
Hefur gert 40 - 50 myndir
Flestar úr íslenzkri náttúru