Morgunblaðið - 05.11.1974, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. NÓVEMBER 1974
25
Um 100.000 sovézkir Gyðingar
hafa flutzt frá Sovétrfkjunum frá
því árið 1970.
hefur ekki almennt orðið tilefni
heitra rökræðna um siðferðilegt
réttmæti þess að verzla með frelsi
fólks. Hér áður fyrr þótti svo sem
sjálfsagt að kaupa mönnum frelsi
og í þessu tilfelli eru ákaflega
margir á þeirri skoðun, að tilgang-
urinn helgi meðalið, menn hafa
frekar rætt hver áhrif þess verði
á samskipti stórveldanna en að
þeim þyki ógeðfellt og illt að horf-
ast í augu við að slík viðskipti
skuli ennþá koma til greina í
menningarlöndum.
Economist segir m.a. um hina
siðferðilegu hlið málsins:
„Rússar eru harðir samninga-
menn. Það verða andstæðingar
þeirra líka að vera. Það kann að
þykja ógeðfellt, að Bandarikja-
menn skuli hafa lagt rússneskar
manneskjur á vogarskál á móti
eigin fé og varningi, en slíkt er
ekki hægt að setja fyrir sig, þegar
markmiðið er að fá hörkuleg
stjórnvöld til að meðhöndla þegna
sína af meiri mannúð og aðlagast
reglum siðmenningarinnar um
framferði á alþjóðavettvangi.
Meginatriði samkomulagsins,
sem frá var skýrt 18. októ-
ber sl. var, aó í staðinn fyr-
ir tilslakanir á viðskiptum af
háifu Bandaríkjanna skyldi
Brezhnev leyfa, að slak-
að yrði dálítið á þeim hraka-
legu aðgerðum, sem Sovétmenn
beita til að koma í veg fyrir að
fólk flytjist úr landi, sérstaklega
gegn sovézkum Gyðingum. Standi
hann við orð sín, verða nokkrar
sundraðar fjölskyldur sameinað-
ar, nokkrar kæfðar sálir fá tæki-
færi til að anda frjálst og bundinn
verður endi á ofsóknir er markast
af hefnigirni. Þetta er þess virði,
að Bandaríkin greiói það þvi verði
að selja Sovétmönnum grjón og
veita þeim viðskiptalán. Jackson
öldungadeildarþingmaður og
samherjar hans á þingi hafa rétti-
lega beitt þessu agni fyrir Sovét-
stjórnina til þess að fá hana til að
sýna einhverja viðleitni til að
auka ferðafrelsi um landamærin,
— sem hún segist vilja stuðla að,
en hefur gert sitt ftrasta til að
hindra.“
En nú er spurningin, hvort —
og í hverjum mæli — aukast muni
á næstunni umsóknir um að
flytjast frá Sovétríkjunum.
Frá samkomulaginu hefur ekki
verið skýrt innan Sovétríkj-
anna — þar hafa menn ekki
heyrt annað opinberlega en
ræðu Brezhnevs á dögunum.
Þess má þó vænta, að fréttin
berist fljótt; m.a. frá þeim,
sem hafa bréfaskipti við útlönd
og þeim, sem heyra fréttaflutning
erlendra útvarpsstöðva, — og
verði raunin sú, að Gyóingum
veitist auðveldara en áður að
flytjast úr landi, má búast við að
aðrir komi á eftir, svo sem
Ukrainumenn; Þjóðverjar,
Armenar, Eistlendingar, Lettar
og Lithauar.
Ekki fjöldinn sem öllu
skiptir?
Gyðingar í Moskvu eru sagðir
taka samkomulaginu með efa-
blandinni ánægju, þeir trúa tæp-
ast fyrr en þeir taka á.
International Herald Tribune
sagði á dögunum í frétt frá
Moskvu, að þar væri nú mjög um
það rætt, hversu margir myndu
óska eftir brottfararleyfi. Látnar
hefðu verið uppi efasemdir um,
að tala þéirra, sem óskuðu brott-
flutnings, næði 60.000 á ári. Und-
anfarið hafa flutzt frá Sovétrikj-
Framhald á bls. 39
afleit áhrif á samskipti ríkjanna.
i bréfi Kissingers sagði einung-
is, að Sovétstjórnin hefði full-
vissaó sig um, að hætt yrði ofsókn-
um og refsiaðgerðum gegn þeim,
sem sæktu um leyfi til að flytjast
frá Sovétríkjunum — en það eru
fyrst og fremst Gyðingar — svo
og, að fjöldi útflytjenda mundi
tafarlaust byrja að aukast frá þvi
sem vérið hefói 1973 — og halda
áfram að aukast í samræmi við
fjölda umsókna um brottfarar-
leyfi.
í svarbréfi Jacksóns sagði, að
hann skildi þetta samkomulag
svo, að allt að því 60.000 manns
yrði leýft að flytjast frá Sovétríkj-
unum á þessu ári í stað 35.000 á
árinu 1973. Þessum skilnigi mót-
mælti blaðafulltrúi Hvíta hússins
fljótlega og benti á að hvorki í
loforðum Sovétstjórnarinnar né
bréfi Kissingers hefðu neinar töl-
ur verið tilgreindar. Jackson sagð-
ist hins vegar láta sér það Iynda,
þar sem gert væri ráð fyrir því i
frumvarpinu um Sovétviðskipt-
in, að þingið gæti afnumið „beztu-
kjörin“ eftir hálft annað ár,. ef
það teldi Sovétstjórnina ekki hafa
staðið við sinn hluta samkomu-
lagsins. Óski forsetinn eftir
endurnýjun til lengri tima, þarf
hann samþykki þingsins frá ári til
árs. Sovétstjórnin fær sem sagt
þennan reynslutima og má telja
fullvist, að frumvarpið verði sam-
þykkt óbreytt, þegar þing kemur
saman 18. nóvember nk.
Tvær flugur f einu höggi?
Mál þetta er einkar forvitnilegt
fyrir margra hluta sakir. Sovét-
stjórnin hefur lagt mikið kapp á
að fá beztu viðskiptakjör, sem
Bandaríkin veita vinveittum, er-
lendum rikjum og hafa menn velt
fyrir sér hvers vegna. Brezka
vikuritið Economist telur það
fyrst og fremst metnaóarmál þvi
að útflutningur Sovétrikjanna til
Bandaríkjanna sé ekki svo mikill,
að tollar skipti þar verulegu máli.
Þó eiga lánakjör i Bandarikjun-
um nokkurn þátt í þessum áhuga;
Sovétmenn þarfnast ýmiss konar
háþróaðs tæknivarnings frá
Bandaríkjunum og er æskilegt
fyrir þá að fá hann með sem hag-
stæðustum greiðsluskilmálum.
Nú hafá þeir jafnframt fengið
grænt ljós fyrir afhendingu 2.2
milljón lesta af hveiti (höfðu sam-
ið um 3.2 milljónir).
Óljóst er eftir sem áður hvers
vegna Sovétstjórnin vill kaupa
þessi kjör því verði að heimila
aukinn útflutning fólks frá Sovét-
rikjunum. Hugsanlega er henni
ekki svo mjög á móti skapi að
losna við þetta fólk, sem sáir
óánægju i kringum sig og hefur
oft orðið að hálfgerðum píslar-
vottum vegna ofsókna stjórn-
valda, ef hægt er að hafa af því
verulegan hag i leiðinni, slá tvær
f lugur i einu höggi.
Það er athyglisvert, að sam-
komulae Kissineers og Brezbnevs
Persónulegur sigur fyrir
J ackson
Helzti forvígismaður þess á
þingi, að Sovétmönnum voru sett
skilyrði fyrir umræddum við-
skiptakjörum, hefur frá upphafi
verið öldungadeildarþingmaður-
inn Henry Jackson frá Washing-
ton — nú talinn eitt líklegasta
forsetaefni demókrata í forseta-
kosningunum 1976 — og er málið
í heild mikill persónulegur sigur
Þeir haf a sýnilega gaman af þvf, þessir tveir, að hafa ráð og örlög fólk í höndum sér.
— ekki gjöf, færð 60.000
einstaklingum á ári
„MARKMIÐIÐ er, að allir hafi
frelsi til að fara — og koma aftur,
ef þeir kæra sig um; það skiptir
miklu máli, að menn geti snúið
aftur... þá fyrst er hægt að tala
um að fólk sé frjálst, þegar það
hefur valfrelsi; þá fyrst hefur
orðið á umtalsverð breyting. Val-
frelsi ætti að vera réttur allra,
ekki gjöf, sem færð er 60.000 ein-
staklingum á ári... þessi tilslök-
un Sovétstjórnarinnar er ákaf-
lega lftill skerfur — og hann er
hvenær sem er hægt að taka aft-
ur.“
Þetta var i stuttu máli skoóun
sovézka kjarneðlisfræðingsins,
Andreis Zakharovs, á því óskrif-
aða samkomulagi, sem dr. Henry
Kissinger, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, gerði við Sovét-
stjórnina á dögunum um, að hún
mundi hér eftir afgreiða með
meiri lipurð en áður umsóknir
Sovétborgara, sem óskuðu eftir
að flytjast að heiman til
annarra landa og hætta að
ofsækja þá heima fyrir gegn
því, að bandaríska þing-
ið samþykkti að Sovétrik-
in fengju að njóta svonefndra
„beztu kjara“ í viðskiptum við
Bandaríkin. Sakharov sagði sömu-
leiðis, að nauðsyn bæri til þess, að
Sovétstjórnin birti allar uppiýs-
ingar um þá, sem fararleyfi
fengju. „Ég vona, sagði hann, að
þessi samningur leiði til þess, að
slakað verði á böndunum í Sovét-
ríkjunum, en við verðum að fara
að öllu með gát, þvi að við getum
misst þetta hvenær sem er. Þetta
verður að vera bundið i lögum.“
Á mál þetta er að nokkru leyti
litið sem 'merki um aukin völd
bandariska þingsins gagnvart for-
setavaldinu og þaó er talið sýna
hversu miklu samningsliprari
Gerald Ford forseti ætli að veróa í
samskiptum sínum við þingið en
fyrirrennari hans. Sömuleióis líta
margir á þetta sem vísbendingu
um, að Kissinger verði ekki eins
einráður um mótun utanríkis-
stefnu Bandaríkjanna og hann
hefur undanfarið verið, enda þótt
þessi málamiðlun sé í raun og
veru hans verk. Kissinger var
ákaflega andvígur því, að Sovét-
stjórninni væru sett ofangreind
skilyrói; hann taldi, að þau gætu
tafið fyrir batnandi samskiptum
Sovétrikjanna og Bandarikjanna,
sem er honum mikið hjartans
mál. Afstaða hans var sú, að
Bandaríkjamenn ættu ekki að
setja skilyrði í milliríkjaviðskipt-
um, sem talizt gætu afskipti af
innanrikismálum viðkomandi
rikja. Lengi naut þessi skoðun
hans verulegs stuðnings í banda-
ríska þinginu — en eftir að
ijóstrað var upp afskiptum hans
af Chile á sinum tíma og hlutdeild
bandarisku leyniþjónustunnar í
því að grafa undan Allende, fyrr-
um forseta þar, lokuðu æ fleiri
eyrunum fyrir röksemdafærslu
utanríkisráðherrans.
Sovézki listdansarinn, Valery Panov, sem er Gyðingur, og kona hans
Galina, sem er rússnesk, eru meðal þeirra mörgu, sem sætt hafa
ofsóknum og atvinnumissi eftir að hafa sótt um leyfi til að flytjast til
tsraels. Þau fengu loks brottfararleyfi sl. sumar eftir margftrekaðar
áskoranir lista- og menntamanna á Vesturlöndum.
fyrir hann. En hann hefur notið
heilshugar stuðnings ýmissa
áhrifamanna úr báðum flokkum,
svo sem Jacobs Javits, öldunga
deildarþingmanns repúblikana
frá New York, og fulltrúadeildar-
þingmannsins Charles Vaniks,
sem er demókrati frá Ohio.
Endanlega var út um málið gert
með bréfaskiptum milli Kissing-
ers og Jacksons eftir erfiðar
samningaviðræður, þar sem Kiss-
inger var jöfnum höhdum i sam-
bandi við Kreml og Capitol. Jack-
son fagnaði úrslitunum sem
„sögulegum atburði.“ Hann taldi
sig hafa fengið nægilega trygg-
ingu af Kissingers hálfu fyrir þvi,
að Sovétstjórnin stæði við þessa
samninga og myndi leyfa a.m.k.
60.000 Gyðingum að flytjast til
Israels í ár, enda þótt hún hafi
hvergi látið neinar tölur uppi
skriflega — og Leonid Brezhne'v,
leiðtogi sovézka kommúnista-
flokksins hafi lýst því yfir, rétt
áður en skýrt var frá samkomu-
laginu, að þau skilyrði, sem
bandarískir þingmenn settu við-
skintnm viA ,Qov4trilfin aíntn haft
Að verzla með frelsi fólks:
Valfrelsi
ættí að vera réttur allra