Morgunblaðið - 09.02.1975, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. FEBRUAR 1975
23
Rangæsk
alfræði
borginni Ann Arbour, Michigan i
sept 1961. Þá lauk rismikilli ævi
feðga, sem höfðu auðgað list sína
og orðið áhrifavaldar um heim
allan.
Alvar Aalto innsiglaði frægð
sína á heimssýningunni í Paris
árið 1937, og þó fremur á heims-
sýningunni i New York 1939, en
þar lagði hann sig allan fram við
að kynna leik sinn að formum á
alþjóðlegum vettvangi. Hann og
fyrri kona hans Aino höfðu 1937
skilað þrem úrlausnartillögum,
sem þau fengu 1. 2. og 3. verðlaun
fyrir og sigur þeirra fór ekki á
milli mála. Eftir það voru þeim
veittar frjálsar hendur til að móta
sýninguna að eigin óskum. Aalto
þurfti aðeins að taka tillit til
grunvallarlína byggingarinnar og
innganga. Þá tókst honum að
sannfæra alla þá aðila, sem
ætluðu að sýna þar, um fánýti
þess að vera að bauka hver í sínu
horni með sérdeildir. Öllu var
steypt saman í eina heild, sem
skyldi þjóna hinu listræna og
fræðandi markmiði.
Aalto minntist í þessari bygg-
ingu við land nytjatrjánna, og all-
ur skálinn var eins konar viðar-
hljómkviða er sýndi hina ýmsu
notkunarmöguleika viðarins og
ólíkar vinnsluaðferðir. Þetta var
eins konar samruni forms og inni-
halds, þar sem sýningargripirnir
og fyrirkomulag þeirra mynduðu
órofa heild. Árangurinn varð svo
glæsilegur að ekki fór á milli
mála að þarna hafði finnska þjóð-
in og heimurinn eignast nýjan og
verðugan arftaka Eliel Saarinens.
Á þennan hátt urðu heimssýning-
ar til þess að breiða út hróður
finnskrar byggingarlistar og um
leið þeirrar stefnu, að hugmynd-
irnar skyldi sækja í sjálfa náttúr-
una og byggingarform liðinna
alda, og þann efnivið er lægi
hendi næst, en ekki til annarlegra
stílhugmynda, sem hefur reynst
ógæfa margra arkitekta. Hróður
Alvars Aalto jókst stöðugt þegar
hér var komið, og efniviðurinn og
eðli hans varð honum samfelld
uppspretta nýrra hugmynda á
sviði byggingarlistar. Varla var
haldin mikilsverð alþjóðleg sam-
keppni i heiminum án þess að
hann hefði komið við sögu og oft-
ast hefur hann hlotið fyrstu verð-
laun og jafnan hefur hann þar
tekið aðstoðarmenn sína með i
leikinn sem samverkamenn til
þess að fá aukna vídd í hugmynd-
irnar. Þannig hlaut hann fyrstu
verðlaun í sambandi við hug-
myndasamkeppni um listasafn
Norður Jótlands í Alaborg, sem
hann gerði í samvinnu við seinni
konu sina Elissu og danann Jean
Jaques Barúel, og hefur sú hug-
myndagerð verið framkvæmd,
eru þar m.a. frægir fleygboga-
skermarnir, sem endurvarpa
birtu sólarljóssins á myndlistar-
verkin.
Einn er sá þáttur, sem því
miður kemur ekki fram á þessari
sýningu í Norræna húsinu og það
er hin frábæra leikni Aaitos i
frjálsri hugmyndateikningu, varð
ég mjög hrifinn af þeim þætti
listar hans á sýningu á Arkitekta-
safninu i Helsingfors sumarið
1973. Þar var reglustrikan góðu
gamni víðs fjarri, en hin skapandi
hönd alls ráðandi. Stingur þetta
mjög í stúf við það sem við eigum
að venjast hér heima er slíkar
hugmyndir eru settar fram í sam-
keppni, en þar hefur regiustikan
afrekað nær allt verkið, nema þá
nokkrar hrislur sem eiga að lífga
hina ráðandi kvaðranotkun. Að-
stoðarmenn hins frjóa meistara fá
svo það hlutverk að útfæra
teikningarnar á faglegum tækni-
grundvelli, og það er að sjálf-
sögðu þeirra svið, en okkur Is-
lendingum hefur einhvern
veginn tekist að blanda þessu
tvennu saman, svo sem öðrum
mikilvægum atriðum hins skap-
andi sviðs.
Þá skal einnig bent á það, sem
Aalto og öðrum finnskum arki-
tektum hefur tekist öðrum
fremur að mínu viti, að það er að
byggja stórar sambýliseiningar,
þar sem bifreiðin er einangruð,
en rúmt athafnasvið er tryggt fyr-
ir æskuna og að sjálfsögðu fólkið
sjálft, án þess að hefta notkun
hins þægilega farartækis. Hvers
konar leiktæki og athafna
rými eru fyrir framan og aftan
hverja blokk og leikvöllurinn þar
með orðinn athafnasvið blokkein-
inganna, og vandamál leik-
og gæsluvalla þar með leyst.
Fyrir utan það að hanna stór-
byggingar svo sem ráðhús, hverju
öðru fegurra, hljómleikahallir,
glæsilegar kirkjur og menningar-
setur hvers konar og að sjálfsögðu
íbúðarhús, hefur svið hins mikla
arkitekts einnig náð til inn-
réttingar húsa í einu og öllu, svo
og hönnunar margvislegra gerða
af stólum og stólkollum, þar sem
hinn upprunalegi finnski viður
nýtur sín til fulls, og allt niður í
hina smæstu hluti líkt og gler-
skálar og öskubakka, og þannig
fær einnig hið minnsta samsemd
með hinu mikilfenglegasta, sem
að sjálfsögðu er aðall og kjarni
allrar mikillar listsköpunar. Hér
skal ekki heldur gleymt að Aalto
notaði einnig litina og málverkið
til að losa um hugmyndir og þar
er hann einnig vel hlutgengur og
eru mörg málverka hans greinileg
uppspretta fágætra hugmynda
gagnvart einstaka atriðum sem
heildarsviði framkvæmda hans
eigi síður en hin lifandi og
leikandi teikniriss.
Arkitektinn Alvar Aalto fædd-
ist 3. febrúar 1898 í Kuortaine og
hlaut nafnið Hugo Alvar Henrik
Aalto. Hann hlaut díplóm sem
arkitekt við tækniháskólann i
Helsingfors árið 1921, hafði
starfandi verkstæði í Jyváskyla
árin 1923—27. Giftist i fyrra sinn
Aino Mariso (d. 1949). Hélt verk-
stæði i Turku 1927—1933 og frá
árinu 1933 til 1938 í Helsingfors.
Það ár dvelst hann i Bandaríkjun-
um og verður þar prófessor i
byggingarlist við háskólann i
Boston M.I.T. Arið 1952 giftist
hann seinni konu sinni Elissa
Makiniemi arkitekt. Árin
1924—1949 og frá árinu 1952
störfuðu eiginkonurnar, arki-
tektarnir Aino Aalto og Alissa
Aalto, með listamanninum og
tóku þátt i öllum framkvæmdum
hans.
Höfuðstaðarbúum gefst nú
mikilsvert tækifæri að líta ýmis
dæmi um lífsverk þessa frábæra
sonar Finnlands í sölum Norræna
hússins þessa dagana, og er þess
að vænta að sem flestir sæki þá
stofnun heim af þvi tilefni og
bergi af brunni norrænnar heims-
menningar í húsagerðarlist og
frábæru handverki.
RANGÁRÞING 1974. □
166 bls. □ Útg. Þjóðhá-
tíðarnefnd Rangárvalla-
sýslu.
RANGÆINGAR minntust þjóð-
hátíðarársins meðal annars
með því að taka saman og gefa
út þessa bók sem er bæði
hátíðarrit og hagnýt alfræði um
héraðið.
Bókin hefst á Hátíðarljóði
eftir Guðrúnu Auðunsdóttur,
Stórumörk, og Byggðaminni
eftir Hjalta Sigurjónsson, Raft-
holti. Eru það Ijóð ort í hefð-
bundnum stíl, það er að segja
með sniði gömlu góðu ættjarð-
arljóðanna, og sóma sér vel
sem slík. Þórður Tómasson
skrifar þáttinn Landnám í
Rangárþingi og Jón R
Hjálmarsson um Rangárþing i
augum ferðamanna Lestina
rekur svo kvæði eftir Pálma
Eyjólfsson, Rangárþing, hug-
þekkur kveðskapur sem hin
fyrrnefndu Ijóðin. Þetta má
segja að sé hið almenna efni í
bókinni. En þar að auki eru
þarna sérstakir þættir um
sveitarfélög, stofnanir og fyrir-
tæki í sýslunni og skipta þeir
tugum. Allt er efni bókarinnar
skipulega unnið og merkilegt á
sína vísu. Þó ókunnugur telji
sig ef til vill ekki varða, svo
dæmi sé tekið, hvert sé hlut-
verk sýslunefndar I einhverri
sýslu, hvernig hún starfar og
hverjir eiga sæti í henni, verður
annað uppi á teningnum ef sá
fróðleikur er fram settur skýrt
og vafningalaust: maður les og
nemur og segir við sjálfan sig:
svona er þessu þá háttað, ekki
hafði ég hugsað út r það áður!
Óvíða mun búskapur með
meiri blóma en í Rangárþingi. í
hagskýrslum sýslunnar má sjá
að heyfengur í héraðinu nemur
nærri hálfri milljón rúmmetra á
ári, enda ekki svo lítið að fóðra
því nautgripir eru taldir hátt í
tíu þúsund, hross á áttunda
þúsund og sauðfé líkast til um
sjötíu þúsund (af eldri tölum að
ráða).
Rangárþing er eitthvert
hreinræktaðasta sveitahérað
landsins, engin höfn, tæpast
nokkuð sem hægt er að kalla
sjávarpláss (þó Þykkvibær
standi að vísu niður undir sjó
lifa þykkbæingar ekki á sjó-
sókn), flest byggist á landbún-
aði eða þjónustu við landbún-
að, einnig hinn vaxandi iðnað-
ur í þéttbýliskjörnunum Hellu
og Hvolsvelli.
Hvers er slíkt hérað megnugt
nú á tímum? Vantar ekki stórt
höfuð í mynd nokkur þúsund
manna kaupstaðar til að þenkja
og álykta? Nei, ekki ber á því.
Af lestri þessarar bókar lærist
að fólki fjölgar í sýslunni og
allar atvinnugreinar eru þar í
vexti. Að hafnleysi frátöldu er
Rangárþing flestum héruðum
betur í sveit sett. Samgöngur
innan héraðs og til Reykjavíkur
eru greiðar, sumar sem vetur.
Hæfileg nálægð við höfuðborg-
arsvæðið tryggir öruggan
markað fyrir allar tegundir
landbúnaðarvara. Ekki er
áhrifavald stórborgarinnar þó
nær en svo að rangæingar geta
um frjálst höfuð strokið þess
vegna. Veðursæld mun óvíða
meiri á landi hér en í sumum
sveitum sýslunnar. Landrými
er yfrið og ræktunarskilyrði
næstum ótakmörkuð. Mestu
orkulindir þjóðarinnar eru þar
um slóðir. Sögufrægð og lands-
lagsfegurð dregur að sér ferða-
fólk. Bestu fiskimið veraldar
liggja fyrir landi. Gætu rangæ-
ingar nýtt þau — hvers væri
þá vant?
Rangæingar vita af sögu-
frægð héraðs sins en lifa þó
hvorki i henni né á. Héraðsskóli
og byggðasafn i Skógum
sýnast ekki vera samstæðar
stofnanir en fara þó einkar vel
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JONSSON
Jón R. Hjálmarsson
saman. Þar er og bókaútgáfa,
Goðasteinsútgáfan, hin eina
sem nú er rekin utan þéttbýlis
hér á landi svo mér sé kunn-
ugt. Hefur hún meðal annars
gefið út tímaritið Goðastein —
um rangæsk og þjóðleg fræði
— auk margra bóka. Tveir
menn hafa frá fyrstu tíð haft
veg og vanda af útgáfunni,
þeir Jón R. Hjálmarsson skóla-
stjóri og Þórður Tómasson
safnvörður. Þá hygg ég að þeir
hafi einnig borið hita og þunga
þess starfs sem liggur á bak við
þessa umræddu bók, Rangár-
þing 1974. Starf þeirra sannar
að til að vinna gott verk og
mikið þarf ekki óhjákvæmilega
að eiga heima á stórum stað!
Ég vil svo að lokum geta
þess að Rangárþing 1974 er
vönduð bók og ásjáleg, prent-
uð á úrvalspappir, prýdd fjölda
mynda og hönnuð af sjálfum
Hafsteini Guðmundssyni.
ÞórSur Tómasson.
Kirkjan f Vvoksanniemi Hluti af gluggum og grunnriss.