Morgunblaðið - 24.05.1975, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. MAI 1975
Minning:
Gerður
Helga-
dóttir
mgndhöggvari
GKRÐUR Ilclt’adóttir, mynd-
liiijiítvari, vorrtur í das jarrtsunj;in
frá Kópavojískirkju, Itar soin srtlin
"otur sent f>oisla sína inn uin
stcindu nluítnana — lislavcrk
honnar. Prátt fyrir stutta starfs-
ævi — Gorrtur vr.r artoins 47 ára
art aldri — lÍKíija oftir hana
rthomjuniikil og dýrinæt lista-
vork, vírtar on nú vorrtur nokkurn
tíma vitart. Gorrtur hirti okki um
art fylfijast mort verkum slnum,
som frtru til cinstaklinna af sýn-
inKum, artoins þeim som frtru á
opinbora starti, <»j» okki sondi hún
hoim fréttir til l>irtinf>ar þ<> hún
yrrti hlutskrtrpust í samkcppni orta
fonni f>rtrta drtma fyrir mynd á
sýninjtu. Kn listavorkin lifa. Uin
laiifía framtírt oifja læknanemar i
háskrtlanum í Malílýrtvoldinu I
Afríku t.d. oftir art njrtta faf>urs
í>osbrunns úr bronzi oftir Gorrti.
Stoindir f>luf>f>ar lionnar oifta oftir
art færa kirkjuftostum ánæf>ju í
hoilli tylft fafturra kirkna I Ksson,
Dusscldorf of> fleiri borj>um i
Þýzkalandi <>f> á tslandi, of>
krossar honnar of* artrir kirkju-
inunii' úr bronzi art þjrtna kaþrtlsk-
um á holfíistundum I sox kirkjum
þoirra I Frakklandi <>f> Pýz.ka-
landi, svo som í Duisbuift, St.
Piorro lo Poil í Cantal, Caritas-
hoimkirkjunni I Dussoldorf o.fl.,
<>f> safnfíostir i Sohatskammor í
drtmkirkjunni fræf>u I Aaolion art
virrta fynr sór fallopa handbraf>rt-
irt honnar á Karla-Maf>núsar
krossinum úr ftulli <>f» járni. Vof>-
farondur i París oifja loirt hjá
verkum honnar á kaffihúsum, virt
byfifiinftar <if> i skrtlum. þar jafnt
som í Ilorzon í Þýzkalandi <>f> á
f>öU ltl I Roykjavfk. Sá som slíkt
skilur oftir, hofur okki til einskis
f>onf>irt um þossa jörrt. Kr þrt art-
oins drepirt hór á hluta al' ævi-
starfi Gorrtar. Hór í hcimalandi
honnar lifa fiiftur listavork, þar
som kyitslrtrtir oifíá pftir art ftanfta
um, svo soní stoindu f>luftf>arnir í
Skálholtskirkju, I Krtpavoþs-
kirkju, í Saurbæjarkirkju, i Nos-
kirkju, í kapollu Kllihoimilisins,
mosaikinyndin strtra á Tollstört-
inni virt alfaraloirt í mirtbænum <>f>
iáftmynd á byftftiiiftu GG virt
Kllirtavoft. Oft ficiri oru á loirtinni,
kirkjuftluftftar í Olafsvíkurkirkju,
bronzskúlptúrar I Hamrahlírtar-
skóla <>ft voftftmynd í Samvinnu-
bankann. Allt unnirt mort boztu
fagmönnum og listamönnum,
starfslirti Oidtmanbrærtra i Þýzka-
landi. Gorrtur tók okki í mál art slá
neitt af um boztu vinnslu og frá-
gatift vorkanna, því þetla á art gota
onzt um aldir, sagrti hún stundum
oins og afsakandi.
Gorrtur Ilolgadóttir var ákaf-
lof>a vandvirk og kröfuhiirrt virt
sjálfa sig, þoffar um var art rærta
listræn virtfangsofni, hvort som
um þokkinftarloit og nám orta
vinnu var art rærtá. Aö kunna okki
til hlítar verkirt og grunn þess,
ártur on rártizt var í listræna sköp-
un, fannst honni fjarstæða. Þessa
mun fljótlega hafa séð merki i
uppvextinum.
Gerrtur fæddist á Norrtfirrti 11.
apríl 1928, næstolzt af fjórum
börnum hjónanna Helga Páls-
sonar, kaupfölagsstjóra þar, og
Sigríöar Erlendsdóttur frá
Sturlureykjum í Borgarfirði.
Bártir foreldrarnir voru mjiig list-
hnoigrtir. Sigrírtur málarti myndir
á yngri árum, som var óvenjulegt
þá, og konndi sfrtan hannyrrtir,
Holgi var tónskáld gott og
aflaöi sör menntunar á því
svirti I Þýzkalandi. Sjálf var
Gorður ákaflega músikölsk, hafrti
frábært tónoyra og var vandlát á
tónlist og hljórtfæri. Vork Bachs
og Vivaldis viiktu mig gjarnan á
morgnana, þogar virt bjuggum
saman í Paris, or Gorrtur hafrti
unnirt alla nóttina óslitirt og sotti
pliitu á fóninn til hvíldar undir
morgun.
Þogar Gorrtur var 9 ára giimul
flutti fjiilskyldan lil Roykjavíkur
og þar gekk Gorrtur í skóla, lauk
prófi frá Gagnfrærtaskölanum í
Lindargiitu. Tónskáld og málarar
komu gjarnan á hoimili Ilolga-
Pálssonar og mikirt rætt um listir.
1945 hóf Gorrtur nám í Handírta-
skólanum í toiknun og niálun, um
hiiggmyndalist var okki art rærta
þá. Samt byrjarti Gorrtur art móta
andlitsmyndir í loir og hiiggva
grjót í fjiirunni i Laugarnesi hjá
Sigurjóni Olafssyni. Nárti hún þá
strax og i andlitsmyndum sirtar í
Paris frábærum svip fyrirmynd-
anna, svo som myndinni af förtur
honnar. Hún fökk boztu mortmæli
konnaranna i Handirtaskólanum
til námsstyrks til framhaldsnáms
í Kaupmannahöfn, on á sírtustu
stundu var kippt í strong art ofan
og styrknum boint annart. Von-
brigrtin urrtu mikil hjá ungu stúlk-
unni, som sá drauma sína til frok-
ari monntunar hy.orfa. Fartir
hcnnar. som þá var orrtinn gjald-
kori Sölumirtstörtvar hrartfrysti-
húsanna og átti þann draum
ærtstan art Gerrti mætti aurtnast art
nenia og stunda listir, som. orrtirt
höfrtu art víkja hjá honuni sjálfum
fyrir lífsvirturværi, var því nirtur-
droginn, þi'gar vinur'lians, Olafur
Þórrtarson frá Laugabóli, forstjöri
Jftkla, kom heim mort nýtt skip og
baurt fram artstort sína tii art sonda
Gerði til Flórenz á ítalíu. Og af
stað lagði Geröur þremur dögum
síðar með skipi Jökla til Hollands,
þar sem umboðsmaöur Sölumið-
stöðvarinnar kom henni á lest, er
brunaöi suður yfir Evröpu til
Genova, þar sem Hálfdán Bjarna-
son, ræðismartur, tók á móti henni
og fylgdi henni í skólann í Flór-
enz. Þart var ekkert hik á Gerði,
þö ferðalög með járnbrautum
væru henni svo framandi aö hún
vissi ekki að færa þyrfti farangur
milii Iesta í skiptingum og aö sal-
erni væri í lestum, sagði hún
sírtar. Og í Flörenz gokksl hún
óhikart undir innlökupróf í þess-
um fræga myndlistarskóla,
módelerarti eftir lifandi fyrirmynd
og geröi kópiu af grísku listaverki
og flaug inn. Itölsku kunni
Gorrtur ekki, en eignaðist samt
fljótt górta vini i skóianum, Irju
og Piero, som seinna varrt frægur
málari undir nafninu Pierluka og
dó voVeifloga fyrir þromur árum.
Hjónin voru ávallt görtir vinir
Gorrtar og moinleg örlög aö þessir
górtu listamenn, Gorrtur og
Píerluka, skyldu doyja svo ung. I
Flórenz undi Gerrtur sér vol i tvö
ár og vann af kappi, svo miklu að
hún haúti okki art hnorta leirinn i
vinnustofu sinni um veturinn,
þogar svo kalt var i vertri að hún
fökk kuldabólgu í fingurna og
blæddi úr. Og I akademíunni í
Flórenz hlaut Geröur fyrstu vorð-
laun fyrir mötun.
Þotta voru Gerðar fyrstu verö-
laun, en okki þau sírtustu. Næst
hlaul óþokkti pólitíski fanginn
hennar vorölaun I alþjóðlegri
samkoppni myndhöggvara í Lond-
on 1953 og var sýndur I Tate
Gailery. A Islandi sigrarti hún i
samkoppni um Skálholtskirkju-
gluggana 1959 <>g hlaut 2. verð-
laun I höggmyndasamkeppni
fyrir Hafnarfjörð 1961. Eftir þart
hlaut hún fyrstu verölaun og
sigrarti í öllum samkoppnum um
verkofni, sem hún sóttist oftir,
utan oinu sinni. Þannig sigraði
hún t.d. í samkeppni um gluggana
í kirkjunum í Horkonrath, Billo-
brinkhoho í Essen, Ruttonschoid
og kapollu í Dusseldorf í Þýzka-
landi. Til art vinna art gorrt slíkra
steindra kirkjuglugga tók Gerður
sig til, oðli sínu samkvæmt, og
lærði frá grunni alit varrtandi
þessa gönilu listgrein, þar sem
gluggarnir oru groiptir í blý og í
þá málart, og vann Görður sjálf
lengi á vorkslæði Barriors í París
til aö læra allt handvorkíð. Enda
vann hún alltaf sjálf mort list-
irtnaðarmönnum og var ákaflega
kröfuhörrt, hafa þ.oir sagt mór.
Virt gorrt Skálholtsglugganna
Gerður við vinnu sína í vinnustofunni.
kynntist Gerður fyrst bræðrunum
Ludovikusi og Fritz Oidtman sem
reka eitt elzta og virtasta verk-
stæði af þeirri gerð í Þýzkalandi
og tókst þar samvinna og vinátta,
sem entist Gerði alla ævi. Gerður
var því stödd hjá vinum til að
leggja fyrir vorkefni, þegar hún
veiktist og var meðvitundarlaus I
marga sólarhringa fyrir hálfu
öðru ári og þeir vinir dugðu henni
sannarlega vel. Oidtmanbræður,
fjölskyldur þeirra og listiðnartar-
mennirnir á verkstæöum þeirra
dártu Gerði og sýndu henni
ómælda vináttu, sem nær út yfir
dauða, því þeir eru aö vinna síð-
ustu verkin hennar, sem koma til
Islands í sumar.
I París bjö Gerrtur longst af.
Hún kom þangað 1948 og nam
fyrst i listaskólanum Academie de
la Grande Chaumiere og siðan í
einkaskóla myndhöggvarans
fræga, Zadkins. Hún varð fyrir
miklum áhrifum frá honurn og
tóku myndir hennar að þróast í
átt til abstraksioná, og héldu þvf
áfram löngu eftir aö þeim sköla
og áhrifum lauk.Eftir 1951 vann
Gerður ávallt ein í vinnustofum
sínum, sem hún kom upp af
frábærum dugnaði, keypti fyrst
litla vinnustofu í París og siðan
gamalt bændahús I Avranville
sunnan við París, þar sem hlaða
gat orðiö vinnustofa og kallaði
staðinn Tröllanes eftir æsku-
heimilinu í Norrtfiröi. Sfrtan skipti
hún því fyrir stærra bændabýli í
Chelval Mort vestan við París og
kom sér þar fyrir. Þá var hún gift
franska tnálaranum Jean Leduc.
on þegar þau skildu fyrir nokkr-
um árum þurfti hún lögum sam-
kvænit að selja húsiö og skipta.
Missti Gerður þá vinnuaðstööuna
í París, en tök þart ráð að kaupa
sér gamlan bóndabæ i Ilollandi og
flutti þangað mé sér þungu vérk-
færin, steðja, smirtju, lyftur og
tæki, og myndir, því vinna hennar
krafðisl húsnæðis, sem ekki er á
boðstólum á venjulegum störtum,
t.d. vinnustofu með 7 m háum
veggjum til stækkunar o.s.frv.
Ekki undi Gerður sér þó í Hol-
landi, saknarti daglegs samgangs
viö vini og listir, þó hún væri
mikið á ferðinni í Frakklandi,
Þýzkalandi og á Islandi vegna
verkefna sinna. Og til Parísar
flutti hún aftur og leigði sér
vinnustofu haustið 1972. Sá sem
ekki hefur séð með eigin augum
þau þungu verkfæri og listaverk,
sem Gerður þurfti að hafa í kring-
um sig, getur varla imyndað sér
hvílíkt átak það hefur verið fyrir
þessa ungu konu að flytja ein
milli landa og koma sér fyrir og
vinna í einangrun, þar sem verk-
efnin koma ójafnt og tekjurnar
líka. En hún tókst ávallt ótrauð og
hiklaust á við verkefnin af hverju
tagi sem þau voru og kvartaði
ekki, svo með ólikindum var. Þeir
sem komu og sáu hana vinna,
standa með logsuðutækin og
málmana og flytja stóru stytt-
urnar, voru ávallt furðu lostnir.
Nú siðast lýsa bréfin frá Oidt-
mansbræðrum, sem þó þekktu
óbilandi einbeitni Gerðar og
dugnaö, furðu þeirra sjálfra og
manna þeirra, yfir að Gerrtur
skuli hafa getað brætt og unnið
stórar bronzstyttur sinar, þegar
þeir nú hafa tekið að sér aö ljúka
síðasta verkefninu.
Þó dugleg væri og hörö við
sjálfa sig, var Gerður einstaklega
ljúf og heillandi i háttum og hegð-
un og stolt hennar og reisn gerði
hana ávallt að veitanda fremur en
þiggjanda. Enda átti hún hvar-
vetna fáa góða og trygga vini. I
París syrgja hana slikir vinir, þar
í hópi voru læknirinn Peterfalvi
og hjónin Enard og Vala Hafstað,
sem dugðu henni vel í veikindum
hennar, þegar hún var flutt nær
meðvitundarlaus til Parísar og
siðan til Islands. Og ástríkt var
nteð henni og systkinum hennar,
Erlendi, Snorra og Unni og fjöl-
skyldum þeirra sem tóku henni
opnum örmunt og studdu hana
eins og kostur var í erfirtum
veikindum. Geröur var ekki allra,
onda mjög virtkvæm i lund, en
þeim, sem aö henni komust, þótti
mikill fengur aö fá að kynnast svo
stórbrotinni konu.
Vork Gerrtar eru vírta dreifð um
heiminn. Hún tók þátt í um 50
listsýningum frá því hún fyrst
sýndi í Flórenz 1949 og í París
1950. Myndir hafa dreifzt þaöan
og beint úr vinnustofu listakon-
unnar. Oft kvaraði Gerrtur yfir
því á seinni árum hve samnings-
bundin verkefni tækju tímann
frá höggmyndagerð. Margir eiga
eftir aó njóta starfs hennar hér á
jöröu, sem varð alltof stutt. En
Gerður er eflaust víðþekktasti
listamaður íslenzkur. Olokin
verkefni standa í vinnustofunni í
París. Þrátt fyrir óbilandi löngun
til að halda áfram að starfa, sem
m.a. birtist í því að hún fjársjúk
brauzt héðan úr sjúkrastofu í ferö
í vinnustofuna í París í fyrra-
sumar, kvartaði Gerður ekki.
Hinu siðasta tók hún ein með
sama kjarki og æðruleysi sem öllu
öðru um ævina.
Elín Pálmadóttir.