Morgunblaðið - 24.05.1975, Blaðsíða 21
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. MAl 1975
21
Tillögur sem hlutu eitt atkvœði:
„Rétturinn til að fæð-
ast í þennan heim”
FRUMVARP til laga um kyn-
lífsfræðslu og fóstureyðingar,
sam samþykkt var sem lög
litið breytt, var eitt mesta
deilumál þingsins, enda fór
afstaða einstakra þingmanna
ekki eftir flokkspólitískum
línum. Hér á þingsiðunni var
á sínum tima gerð grein fyrir
flestum sjónarmiðum sem
fram komu. Þó hefur enn
ekki verið lýst breytingartil-
lögum í efri deild, sem hlutu
aðeins eitt atkvæði, atkvæði
flutningsmanns þeirra, Þor-
valds Garðars Kristjánssonar,
forseta deildarinnar. Hér fer á
eftk framsaga deildarforset-
ans með tillögum sínum. —
Hvern veg hefðir þú, sem hér
kynnist viðhorfum þing-
mannsins, greitt atkvæði?
fóstureySing geti verið heimil, ef
„konan býr viS bágar heimilisástæS-
ur vegna ómegSar eSa alvarlegs
heilsuleysis annarra á heimilinu".
Og þriSja leiSbeiningarreglan er sú,
aS fóstureySing geti veriS heimil,
„þegar konan getur ekki vegna
æsku og þroskaleysis annast barniS
á fullnægjandi hátt".
Þessar tvær siSustu leiSbeiningar-
reglur byggja vissulega á félagsleg-
um ástæSum. ÞaS neitar þvi enginn,
aS bágar heimilisástæSur vegna
ómegSar eSa alvarlegs heilsuleysis á
heimili eSa þroskaleysi móSur geti
skapaS félagslegt vandamál. En
spurningin er, hvernig á aS bregSast
viS þeirn vanda. Ekki meS þvi aS
rýmka heimildir til fóstureySinga.
ÞaS er min skoSun.
I þessu landi búum viS viS víS-
tæka, almenna tryggingarlöggjöf og
margs konar opinbera aSstoS i
félagslegu tilliti. ViS teljum okkur
standa allframarlega í þessum efnum
og erum stundum harla ánægS meS,
aS tortima mannlegu lifi. Af þessum
ástæSum legg ég til, aS meS fyrstu
breytingartillögu minni á þingskjali
nr. 588 verSi felldar úr frumvarpinu
félagslegar ástæSur fyrir fóstureyS-
ingu.
Önnur og þriðja breytingartillaga
leiSa af fyrstu breytingartillögu.
Önnur breytingartillagan er við 11.
grein frumvarpsins og felur i sér, að
fellt er niður ákvæðið um, að félags-
ráðgjafi skuli, ef eingöngu er um
félagslegar ástæður að ræða, eiga
hlut að hinni skriflegu, rökstuddu
greinargerð, sem verður að liggja
fyrir, áður en fóstureyðing má fara
fram. LeiSir þetta af þvi, að félags-
legar ástæður heimili ekki fóstureyð-
ingu. Að visu felst i þessari tillögu
minni sú breyting, aS fyrsti málsliSur
11. greinar er færður i sama horf og
var i frumvarpinu eins og það var
lagt fram I háttvirtri neðri deild. Þar
var tekið fram, að hin skriflega, rök-
studda greinargerð skyldi vera um
En fóstureyðingar eru ekki ein-
ungis brot á rétti hins veika og
varnarlausa mannlega lifs i móður-
kviði. Þær fela i sér hættuna á þjóð-
félagslegri upplausn. Ef þjóðfélagið
viðurkennir, að fólk geti notið ham-
ingju, ánægju og unaðar, en það
þurfi ekki að bera afleiðingarnar. ef
það ekki vill það, þá er það sama
þjóðfélag að kippa stoðúnum undan
sjálfu sér og stefnir til hruns. Fóstur-
eyðing á því ekki að koma til greina
nema lif móður sé i fyrirsjáanlegri
hættu eða telja má auðsætt, að
barnið verði vangert svo ekki verði
hjá þvi komizt að gripa til örþrifa-
ráða.
Herra forseti. Það væri fróðlegt að
ræða hér um reynslu annarra þjóða
af fóstureyðingum. Þeim mun frem-
ur væri ástæða til þess, að oft er
látið liggja að því i umræðum um
þessi mál. að við gætum ýmislegt
lært af þeim, sem frjálsastar hafa
fóstureyðingar. En ég held. að sá
lærdómur örvi ekki til að auka frelsi
til fóstureyðinga hér á landi, þvert á
móti, sporin hræða. Og þar sem ég
þekki til, virðist margt benda til
þess. að þróunin hnígi frekar i öfuga
átt, þ.e.a.s. að þrengja heimildir til
fóstureyðinga. Það yrði of langt mál
að fara að ræða þessi mál almennt i
þessum umræðum i annriki siðustu
daga þingsins. En ég get ekki stillt
mig um að vikja rétt aðeins að
tvennu i þessu sambandi.
Haustið 1972 var lögð fram á
þingi Evrópuráðsins tillaga, vandlega
undirbúin og itarleg, um fóstureyð-
Frumvarp þetta hefur verið mikið
rætt á háttvirtu Alþingi og meðal
almennings. Skoðanir um það hafa
verið mjög skiptar og það valdið
miklum deilum. Þvi miður var ég
utan þings. erlendis í opinberum
erindum, þegar frumvarpið kom til 1.
umræðu hér i þessari háttvirtu deild.
Ég átti þvi þess ekki kost að tjá mig
almennt um mál þetta við 1.
umræðu. Samt mun ég nú takmarka
mál mitt við það efni, sem varðar
breytingartillögur minar, en þær fela
i sér atriði, sem hafa grundvallarþýð-
ingu fyrir skipan þeirra mála, sem
frumvarp það, sem hér er til
umræðu, fjallar um.
Áður en ég sný mér að breyt-
ingartillögum mínum vil ég aðeins
taka fram þetta: Frumvarpið, sem er
að stofni til það sama og fyrrverandi
heilbrigðisráðherra lagði fram á sið-
asta reglulega Alþingi, hefur i núver-
andi mynd sinni tekið miklum breyt-
ingum til bóta. Svo er fyrir að þakka
núverandi hæstvirtum heilbrigðis-
ráðherra, sem hafði látið taka það til
handargagns, áðuren hann lagði það
fram á þessu þingi. Hins vegar hefur
frumvarpið ekki batnað að minu áliti
i meðförum háttvirtrar neðri deildar.
Mér eru það vonbrigði, að háttvirtur
meiri hluti heilbrigðis- og trygginga-
nefndar þessarar háttvirtu deildar
skuli ekki hafa lagt til í nefndaráliti
sinu, að við hér betrumbæti það,
sem þeir hafa gert þar neðra. Skal ég
nú vikja að því sem mér finnst mest
um vert að lagfæra og felst i breyt-
ingartillögum minum á þingskjali nr.
588. Fyrsta breytingartillaga min er
við 9. gr. frumvarpsins. Niunda
greinin kveður á um, hvenær fóstur-
eyðing skuli heimil. Þar eru til-
greindar þrjár ástæður. I fyrsta lagi
félagslegar ástæður, i öðru lagi
læknisfræðilegar ástæður og f þriðja
lagi sú ástæða. að konu hafi verið
nauðgað eða hún orðið þunguð af
afleiðingum af öðru refsiverðu at-
ferli. Mín tillaga er sú að fella niður,
að félagslegar aðstæður geti
heimilað fóstureyðingu.
Hér er um grundvallaratriði að
ræða. Min skoðun er sú, að félags-
legar ástæður eígi aldrei að réttlæta
fóstureyðingu. I fyrsta lagi eru
félagslegar ástæður ákaflega rúmt
og teygjanlegt hugtak. f öðru lagi á
að bæta úr félagslegum ástæðum
með öðrum hætti en að tortirna
mannlegu lifi. Það á að gera með
félagslegum ráðstöfunum. Frum-
varpið gerir ráð fyrir, að félagslegar
ástæður heimili fóstureyðingu þegar
ætla má, eins og það er orðað, að
þungun og tilkoma barns verði kon-
unni og hennar nánustu of erfið
vegna óviðráðanlegra félagslegra
ástæðna. í frumvarpinu er svo að
finna leiðbeiningar um það, hvað
skuli tekið tillit til við mat á þvi,
hvað er „of erfitt" i þessu sambandi
og hvað er „óviðráðanlegar félags-
legar ástæður". Þar er tiltekið sem
ástæða fyrir fóstureyðingu, að
„konan hafi alið mörg börn með
stuttu millibili og skammt sé liðið frá
siðasta barnsburði". Ég bið menn að
taka eftir, að sam' æmt þessari
reglu getur fóstureyðing verið
heimil, þó að heimilisástæður séu
góðar og heilsufar gott á heimilinu.
Ef barnið er ekki velkomið i heiminn,
af einhverjum öðrum ástæðum, skal
lífi þess tortimt, ef óskað er. Þá er
önnur leiðbeiningarreglan sú, að
Svipmynd úr efri deild. — Deildarforseti, Þorvaldur Garðar Kristjánsson, stýrir atkvæðagreiðslu
um tillögur sínar, sem hlutu aðeins eitt atkvæði, hans sjálfs. Sitt hvorum megin við forseta eru
þingskrifarar, þingmennirnir Steinþór Gestsson og Ingi Tryggvason; forsætisráðherra, Geir
Hallgrímsson, lengst til hægri.
hvað áunnist hefur á siðustu áratug-
um til lausnar hinum ýmsu félags-
legu vandamálum. En satt er það. að
mörgu er enn ábótavant. Hygg ég,
að þar sé eitt það helzta. að trygg-
ingarkerfið, samhjálpin og hin opin-
bera aðstoð af hinu takmarkaða fé.
sem úr er að spila, er um of dreift á
alla jafnt. verðuga sem óverðuga,
þurfandi sem þá, er ekki þurfa
aðstoðar við. Afleiðingin er sú, að of
lítið er gert fyrir þá, sem eru mestrar
hjálpar þurfi. Ég tel, að við endur-
skoðun tryggingarlöggjafarinnar og
allrar samhjálpar i landi okkar þurfi
að ráða bót á þessu umfram allt.
Þá kemur ekki sizt til greina gagn-
gerðar ráðstafanir til að bæta enn
frekar en áður hefur verið gert úr
þeim félagslegu vandamálum, sem
tiltekin eru i 9. gr. þessa frumvarps,
sem við nú fjöllum um. Það þarf að
beita almannavaldinu og samhjálp
þjóðarinnar til aðstoðar við þá konu,
sem býr við bágar heimilisástæður,
vegna ómegðar eða alvarlegs heilsu-
leysis annarra á heimilinu, svo að
barnið, sem hún gengur með, verði
velkomið í þennan heim og góður
aðbúnaður þess sé tryggður. Ekkert
annað er til lausnar þeim félagslega
vanda, sem hér er fjallað um. Fóstur-
eyðing leysir ekki þennan vanda og
það samrýmist ekki menningu og
arfleifð þjóðarinnar að ætla að leysa
félagsleg vandamál manna með þvi
nauðsyn aðgerðarinnar. Háttvirt
neðri deild felldi niður úr þessari
grein orðin: „um nauðsyn aðgerðar-
innar", og legg ég til, að þessi orð
séu aftur tekin inn i frumvarpið.
Þriðja breytingartillaga min er við
2. málsgrein 28. greinar frumvarps-
ins. Hún er um það, að læknir í stað
félagsráðgjafa skuli eiga sæti i nefnd
þeirri, sem skipuð skal i þeim til-
gangi að hafa eftirlit með fram-
kvæmd laganna þannig að nefndina
skipi tveir læknar og einn lögfræð-
ingur. Þessi breytingartillaga leiðir
af því, að félagslegar ástæður heimili
ekki fóstureyðingu.
Ég sagði áðan, að breytingartillög-
ur minar við þetta frumvarp vörðuðu
afstöðu til fóstureyðingar i grund-
vallaratriðum. Ég tel, að félagslegar
ástæður geti aldrei réttlætt fóstur-
eyðingu. Þetta leiðir af þvi. að það er
um mannslíf að tefla, þegar rætt er
um eyðingu fósturs. Það er grund-
vallaratriði, að þetta mannlega lif
hefur rétt til þess að vera borið i
þennan heim. j okkar lýðræðisþjóð-
félagi sem byggir á kristilegri mann-
úðararfleifð og virðingu fyrir mann-
gildinu verður rétturinn til lifsins að
vera viðurkenndur. Þess vegna
verður það að vera fyrsta siðferðis-
lega skyldan að varðveita lif, jafnvel
lif ófædds barns. Þetta verður að
vera sú forsenda, sem allar umræður
um fóstureyðingar byggja á.
ingar í aðildarríkjum Evrópuráðsins.
Um þessa tillógu urðu miklar og
eftirminnilegar umræður. i tillögu
þessari fólst meðal annars áskorun á
aðildarriki Evrópuráðsins um að
rýmka heimildir til fóstureyðinga
þannig, að i undantekningartilfell-
um, eins og það var orðað, yrðu
fóstureyðingar heimilaðar af félags-
legum ástæðum. Reglurnar um
fóstureyðingar eru mjög mismunandi
i aðildarrikjum Evrópuráðsins, svo
sem kunnugt er. Það urðu lika
miklar deilur um mál þetta á þingi
Evrópuráðsins og aðallega um heim-
ild til fóstureyðinga af félagslegum
ástæðum. Tillaga þessi hlaut þau
örlög að vera felld, svo ekki hefur
ísland sem aðildarríki Evrópuráðsins
fengið uppörvun úr þessari átt til
þess að lögfesta heimild til fóstur-
eyðinga af félagslegum ástæðum,
svo sem lagt er til i frumvarpi þvi,
sem við nú fjöllum um.
Ég skal vikja að öðru atriði erlend-
is frá um fóstureyðingar. Það er frá
Vestur Þýzkalandi. í júnimánuði s.l.
samþykkti rikisþingið i Bonn lög um
fóstureyðingar, sem rýmkuðu
►'oimilHir til fóstureyðinga. Þessi lög
voru samþykkt eftir mikinn ágrein-
ing og sterka andstöðu i vestur-
þýzka þinginu. Andstæðingar þess-
arar lagasetningar áfrýjuðu lögum
þessum til stjórnlagadómstóls rikis-
ins á þeirri forsendu, að sú rýmkun
AIÞMGI
heimildar til fóstureyðingar, sem lög-
in fólu í sér, brytu i bága við stjórnar-
skrá Vestur-Þýzkalands. Stjórnlaga-
dómstóllinn kvað upp úrskurð sinn
25. febrúar s.l. á þá leið, að fóstur-
eyðingarlögin voru dæmd ógild, þar
sem þau samrýmdust ekki stjórnar-
skrá ríkisins. I forsendum úrskurðar-
ins vitnaði dómstóllinn til 1. máls-
greinar 1. greinar stjórnarskrár ríkis-
ins, þar sem segir, að mannhelgi
megi ekki raska og það skuli vera
skylda ríkisvaldsins, að virða hana
og vernda. Dómstóllinn vitnaði og til
2. málsgreinar 2. greinar stjórnar-
skrárinnar, þar sem segir, að sérhver
maður skuti hafa rétt til lífs og frið-
helgi. Með þessum úrskurði hafnaði
stjórnlagadómstóllinn, að nokkur
stjórnskipulegur mismunur væri á
mannlegu lifi. hvort heldur það væri
fætt eða ekki fætt. Þá var tekið fram
i forsendum þessa úrskurðar, að hin
bitra reynsla af þýska nasismanum
hvetti til þess, að ófætt mannlif væri
verndað.
Þessi tvö dæmi, sem ég hef nú
drepið á erlendis frá, sýna harðnandi
andstöðu gegn fóstureyðingum og
vissa tilhneigingu til að þrengja
heimildir til að eyða fóstri. Þetta er
ekki að ófyrirsynju. Þetta er vegna
hinnar hörmulegu reynslu, sem feng-
ist hefur viða um lönd af frjátsum
fóstureyðingum eða rúmum heimild-
um til fóstureyðinga. Það er þvi full-
komin öfugþróun, ef nú væri sam-
þykkt að heimila fóstureyðingar af
félagslegum ástæðum, eins og frum-
varp það, sem hér liggur fyrir, gerir
ráð fyrir.
Það er mikið talað um frelsi i
þessu sambandi. Það hljómar vel að
tala um frelsi. Háttvirtur 7. lands-
kjörinn þingmaður talaði i þeim
anda. Mér verður i því sambandi
hugsað til lands frelsisins, Banda-
ríkja Norður-Ameriku. Og ég veit, að
þegar minnst er á frelsi, þá verður
háttvirtum 7 landskjörnum þing-
manni líka hugsað til þessa lands
frelsisins. Fyrir einni öld og nær 1 7
árum betur fóru fram kappræður
milli tveggja manna á mörgum fund-
um á sléttum lllinois rikis. Þar deildu
menn hart um frelsið. Annar kapp-
ræðumannanna var einn af áhrifa-
mestu stjórnmálamönnum Banda-
ríkjanna á þeirri tið, glæsilegur
ræðumaður. öldungardeildarþing-
maðurinn frá Washington, Stephen
Douglas. Hann hélt því fram i nafni
frelsisins, að það ætti að vera á valdi
hinna einstöku rikja Bandaríkjanna,.
að ákveða, hvort þar skyldi vera
lögleitt þrælahald eða ekki. Hinn
kappræðumaðurinn var litt þekktur
málaf ærslumaður frá afskekktum
stað, sem þá var litið sveitaþorp,
Springfield i lllinois. Þessi maður var
Abraham Lincoln. Hann hélt því
fram, að svo mjög sem bæri að virða
frelsið ættu hin einstöku riki Banda-
ríkjanna ekki að hafa frelsi til að
kveða á um, hvort þar skyldi vera
lögleitt þrælahald eða ekki. Lincoln
byggði þessa skoðun sina á þvi, að
þrælahald væri rangt i sjálfu sér og
samræmdist ekki þeim manngildis-
og mannhelgissjónarmiðum, sem
hinir visu landsfeður hefðu lagt til
grundvallar þeirri stjórnarskrá. sem
Bandaríkjunum var i upphafi sett að
loknu frelsisstriðinu gegn breska
heimsveldinu. Lincoln hélt þvi fram,
að allir menn hefðu sama rétt til að
ráða lífi sinu og það skipti þar engu,
hvort hörundslitur manna væri svart-
ur eða hvitur. Þessar frægu kapp-
ræður þeirra Stephens Douglas og
Abraham Lincoln vöktu storma og
strið, svo sem alkunnugt er, og
leiddu til atburðarásar, sem að lok-
um færði þrælum i Bandarikjunum
frelsi. Enginn frýjar nú Abraham
Lincoln fjandskapar við frelsið, þótt
hann samþykkti ekki frelsi til að
hneppa menn ífjötra.
Við skulum jafnan gjalda varhug
við þvi, þegar frelsishugsjóninni er
hampað í þeim tilgangi að heimta
frelsi til handa þeim, sem vilja beita
aðra órétti. Það er þetta. sem við
skulum hafa hugfast, þegar rætt er
um fóstureyðingar. Frelsi ber ekki að
veita til fóstureyðingar vegna þess,
að það brýtur þann grundvallarrétt.
sem hvert mannslif i móðurkviði
hefur, réttinn til þess að fæðast i
þennan heim.
Þorv. Garðar Kristjánsson.