Morgunblaðið - 10.07.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JULl 1975

hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. simi 10 100.
Aðalstræti 6. stmi 22 4 80.
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Samkvæmt opinber-
um gögnum, sem fyrir
liggja, jókst innlend verð-
bólga á sl. ári um 54%.
Þrátt fyrir þetta verð-
bólguflóð fóru rekstrar-
gjöld Reykjavíkurborgar
aðeins 13% fram úr fjár-
hagsáætlun borgarsjóðs
fyrir árið 1974, sem sýnir
að stjórnendur borgar-
innar hafa brugðizt skjótt
og hyggilega við þeim efna-
hagsvanda, sem sveitar-
félögin almennt áttu við að
glíma. Er mjög til efs að
aðrar sambærilegar stofn-
anir í þjóðfélaginu þoli
hlutlausan samanburð við
Reykjavíkurborg i þessu
efni.
Tekjur Reykjavíkur-
borgar á árinu 1974 fóru
hinsvegar aðeins 2% fram
úr áætlun. Þetta stafar af
því að tekjur sveitarfélaga
eru fast bundnar í krónu-
tölu í upphafi árs, en hreyf-
ast ekki með verðbölgunni,
nema framlag úr Jöfnunar-
sjóði sveitarfélaga. Helztu
tekjustofnar sveitarfélaga,
eins og útsvör og aðstöðu-
gjöld, miðast vió efnahags-
ástand ársins á undan.
Ljóst er því að svo ör verð-
bólga, sem hér hefur
geisað síðustu árin, leikur
sveitarfélögin mjög grátt
og skerðir framkvæmda-
getu þeirra verulega.
Tekjuafgangur Reykja-
víkurborgar á sl. ári til
framkvæmda og greiðslna
reyndist því um 280 m.kr.
minni en áætlað var í
upphafi árs, á sama tíma og
framkvæmdakostnaður
allur jókst verulega í sam-
ræmi við verðlagsþróunina
í landinu. Þessi lækkun á
tekjuafgangi hafði þó ekki
í för með sér lækkun fjár-
framlaga til eignabreyt-
inga, en hinsvegar varð að
fresta nokkrum fram-
kvæmdum.
Orsakir þess að fram-
kvæmdir sveitarfélaga
almennt hafa dregizt
nokkuð saman eru augljós-
lega fólgnar í mjög óhag-
stæðri verðlagsþróun, sem
hér hefur verið örari og
illskeyttari en í nágranna-
löndum, sem og því, að
þeim hefur verið settur
stóllinn fyrir dyrnar með
tekjuaukningu, til að mæta
stórauknum rekstrar- og
framkvæmdakostnaði.Þessi
þróun er að sjálfsögðu
þeim stjórnmálaöflum að
skapi, sem veikja vilja f jár-
hagslegt sjálfstæði og
framkvæmdagetu sveitar-
félaga og gera þau háðari
miðstjórnarvaldi, sem
virðist hafa verið sér-
stakt keppikefli kommún-
ista. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur hinsvegar lagt
áherzlu á valddreifingu í
þjóðfélaginu, bæði með
stuðningi við byggðastefnu
og eflingu sveitarfélaga, en
sveitarstjórnir þekkja
gerst þarfir og hugðarefni
þegna sinna, og hafa mesta
möguleika á að mæta þeim
á hagkvæman og árangurs-
ríkan hátt. Staðbundin
þekking á þörfum og að-
stæðum er meiri hjá
heimaaðilum en fjarlægu
miðstjórnarveldi, jafnvel
þótt jákvætt kunni að vera
í viðhorfum sínum.
Gagnrýni sú, sem nú
er fram haldið á stjórn-
un Reykjavíkurborgar,
beinist aðeins að mjög tak-
mörkuðu leyti að fjármála-
stjórn borgarinnar, sem
verið hefur farsæl um
langt árabil. Hún hefur
einkum verið fólgin í að
tína til ýmsar þarfar fram-
kvæmdir sem borgin hefur
vandlega undirbúið og
komnar eru á eða að fram-
kvæmdastigi, en ytri
aðstæður, einkum skert
framkvæmdageta, hafa
leitt til frestunar á. Þessi
gagnrýni bitnar því ekki í
raun á borgarstjórnar-
meirihlutanum, sem henni
er þó beint gegn, heldur
þeim stjórnmálaöflum, er
bera ábyrgð á þróun verð-
lagsmála undanfarin ár og
skertri framkvæmdagetu
sveitarstjórna almennt. I
því efni þurfa talsmenn
fyrri ríkisstjórnar að líta
sér nær og fara ekki yfir
bæjarlækinn til að sækja
sér vatn eða efni í leiðara-
skrif. Ástæðunnar er
að leita í þeirra eigin
stefnu og störfum í fyrri
ríkisstjórn.
Reikningar Reykjavíkur-
borgar fyrir árið 1974 fela í
sér, þegar grannt ér skoðað,
margar athyglisverðar
staðreyndir Sú athyglis-
verðasta er e.t.v. sú, að á
reikningsári, sem fól í sér
54% aukningu innlendrar
verðbólgu, samkvæmt
opinberum heimildum,
fara rekstrargjöld Reykja-
víkurborgar aðeins 13%
fram úr fjárhagsáætlun,
samþykktri í desember
1973 og að meginefni
byggðri á verðlagi í nóvem-
ber það ár. Þessi reiknings-
lega staðreynd ber vitni
traustri fjármálastjórn
Reykjavíkurborgar og
gerir gagnrýni minnihluta-
flokkanna marklitla.
Ör vöxtur Reykjavíkur-
borgar, þar sem ný borgar-
hverfi hafa risið á fáum
árum, á stærð við þau
sveitarfélög önnur, sem
fjölmennust eru í landinu,
kallar á fjárfrekar fram-
kvæmdir og þjónustu.
Furðu gegnir, hve mörgum
af þessum þörfum borgin
hefur getað mætt, hve
miklu hefur verið áorkað á
skömmum tima, þó fjöl-
margt standi enn til bóta
og bíði framkvæmda. 1 þvi
efni ræður fjárhagsgetan
ferðinni eins um fram-
kvæmdir annarra aðila.
Rétt er í þessu sambandi að
minna á það ákvæði í
málefnasamningi nú-
varandi ríkisstjórnar, að
hún vilji stuðla að auknu
sjálfstæði og framkvæmda-
getu sveitarfélaganna en
það er ótvírætt í flokki
brýnustu viðfangsefna í ís-
lenzku þjóðfélagi í dag.
13% aukning rekstrar-
útgjalda 154% verðbólgu
Jón úr Vör:
Menn eru nefndir...
i.
22. marz s.l. birti Morgun-
blaðið grein, sem ég hafði ritað
um svonefnd lögbannsmál.
Fjallaði hún aðallega um ein-
hliða afstöðu stjórnarmanna í
rithöfundasamtökunum gegn
þeim, sem gripið höfðu til leyfi-
legra varnaraðgerða vegna
meintra árása rithöfunda á
einkalíf þeirra. Ég minntist og
nokkrum orðum á meiðyrðalög-
gjöfina og varpaði fram þeirri
spurningu, hvort hún myndi
ekki orðin úrelt. Þar komu
einkumtil umræðu mál Indriða
G. Þorsteinssonar og Sverris
Kristjánssonar. En síðan hefur
þriðja málið komið til sögunn-
ar, það sem ég leyfi mér að
kalla Lénharðsfógetahneykslið.
Hver er þar hinn raunverulegi
höfundarréttur? Samkvæmt nú
gildandi lögum er e.t.v. hægt að
semja um það við erfingja
skálds, að klám og hryllings-
kvikmynd sé kennd við nafn
hans látins, þótt um siðapostula
sé að ræða, sem aldrei hefði í
lifanda lífi viljað láta orða sig
við slíkt. Það virðist því vera
orðið aðkallandi að endurskoða
bæði gamla meiðyrða- og lög-
bannslöggjöf jg ný höfundalög
— og hverjum stæði nær en
rithöfundum að beita sér fyrir
því?
Indriði G. Þorsteinsson kast-
aði strax að mér nokkrum skæt-
ingsorðum, sem voru þess eðlis
að bezt fór á því að láta þeim
ósvarað. — En annað er verra.
Samkvæmt Þjóðviljanum 20.
júní hefur hæstaréttarlögmað-
ur Gunnar M. Guðmundsson að
nafni, sem er talsmaður svo-
nefndra „varins lands“-manna
nefnt mig í réttarsal og auglýst
þar misskilning sinn á þessari
umræddu grein minni. Hér vil
ég aðeins leiðrétta þetta: Mér
vitanlega hefur enginn rithöf-
undur mótmælt réttmæti meið-
yrða- og lögbannslaga. En það
er ekki sama hvernig slík lög
eru. Þau verða að vera f sam-
ræmi við heilbrigða réttlætis-
kennd almennings I samtíðinni.
Þessvegna verður stöðugt að
endurskoða þau, a.m.k. á nokk-
urra áratuga fresti. — Þá vil ég
og mótmæla þeim orðum, sem
Þjóðviljinn hefur eftir þessum
sama lögmanni, G.M.G., að ég
„hafi komist að þeirri niður-
stöðu“ að ég „ætti að láta dóm-
stóla i friði við að rækja sín
hlutverk". Dómarar eru að
mínu áliti engar heilagar kýr.
Þeir eiga að hlusta á raddir
almennings og hugleiða hvað
leikir menn hafa til mála að
leggja, og hafa það til hliðsjón-
ar, er þeir kveða upp dóma.
Islenzkir lögfræðingar hafa
sem stétt aflað sér virðingar og
trausts með þjóðinni. Nú hefur
þeim fjölgað um of og eru I
hópi þeirra fleiri misjafnir
sauðir en áður var. Samt held
ég að enn sé full ástæða til að
bera mikið traust til þeirra
manna, sem valizt hafa í þýð-
ingarmestu dcmaraembættin.
En allir menn þurfa aðhald.
II.
Ég horfði á þáttinn hans
Sverris Kristjánssonar í sjón-
varpinu, sem menn höfðu svo
lengi beðið eftir. Ég hlustaði
líka daginn eftir á yfirlýsingu
frá sjónvarpinu, þar sem það
var tekið fram að gefnu tilefni
að þátturinn hefði verið fluttur
óstyttur, eins og upphaflega
hefði verið frá honum gengið.
— Ég varð satt að segja undr-
andi á þessari athugasemda-
lausu yfirlýsingu. Eðlilegast
hefði verið að segja greinilega
frá því I sambandi við flutning
þáttarins hversvegna komið
hefði til lögbannsins, hlutlaust
og samvizkusamlega. En það
var ekki gert. Fólk er ótrúlega
fljótt að gleyma fréttum. Það
vissi því ekki að deilan stóð í
raun og veru ekki eingöngu um
efni þessa þáttar, heldur um
heimild Sverris Kristjánssonar
til að lýsa Árna Pálssyni, pró-
fessor í fjölmiðlum á þann hátt
sem honum sjálfum sýndist.
Hvert var hið raunverulega
deilumál? Mér virðist það vera
þetta: Það er gömul borgaraleg
háítvísishefð að lýsa því ekki
nákvæmlega á opinberum vett-
vangi, sem menn kuqna að hafa
aðhafzt á æskuárum eða fram-
eftir ævi, sem telja má að þeir
sjálfir eða vandamenn þeirra
vilji að liggi i þagnargildi, eink-
um þykir sjálfsagt að fylgja
þessari reglu, þegar um látna
merkismenn er að ræða, sem
eiga nána ættingja eða afkom-
endur á lífi.
1 útvarpsdagsskrá flutti
Sverrir Kristjánsson fyrir
nokkrum misserum lýsingu á
Árna Pálssyni, sem hann hefur
alla tíð mjög dáðst að, sakir
gáfna og lífsforma. Dætur Arna
heitins urðu svo illa snortnar af
þessari lýsingu á föður sínum,
að þær fólu lögfræðingi sínum
að skrifa Ríkisútvarpinu. Þær
frábáðu sér umsagnir Sverris
um föður þeirra á vegum þeirr-
ar stofnunar. Mun lögfræðing-
urinn hafa stutt mál sitt það
sterkum lagarökum að það ent-
ist til Iögbannsins á þætti
Sverris, sem ekki kvaðst geta
talað um sitt eigið líf, án þess
að láta Arna getið. Þessu lög-
banni var svo hrundið, eflaust
einnig með réttum lögum.
Þessi afstaða þeirra systra
vakti þjóðarathygli og manna á
meðal hef ég heyrt ýmsa hall-
mæla þeim fyrir að stinga með
þessum hætti upp í hinn þjóð-
kunna gáfumann Sverri
Kristjánsson og meina þjóðinni
að hafa skemmtan og fróðleik
af upprifjun hans á viðburða-
ríkum æviferli. Um viðkvæmni
þeirra systra má deila og um
þann þátt, sem hafður var á
rekstri þessa máls. Hversvegna
þessi langi dráttur nýs úrskurð-
ar? En baksvið þessarar sögu
þekkir almenningur ekki.
Nú er manni spurn: Var það
ekki skylda fjölmiðla að sjá um
að almenningur gleymdi ekki
forsendum máls, sem svona
lengi var á dagskrá? Hér blasir
við glöggt dæmi þess hve hlut-
drægir fjölmiðlarnir eru. Ann-
ar aðili þessa máls er þjóðkunn-
ur rithöfundur og skemmtimað-
ur, sem varpa vill rómatískum
blæ yfir lífshlaup sitt. Hann
hundsar margar helztu sið-
ferðisreglur og þær borgara-
legu dyggðir, sem almenningur
viðurkennir a.m.k. I orði og
mestrar virðingar njóta, ófeim-
inn leikur hann hlutverk hins
bersynduga. Mótparturinn er
hinsvegar tvær konur, sem
helzt eru kunnar fyrir það aö
þær vilja fá að halda í helgi
sinni eigin mynd af þjóðfræg-
um föður sínum og spyrna gegn
því að aðrir menn varpi — að
þeirra dómi — skugga á minn-
ingu hans. Slíkt hefði nú ein-
hverntíma þótt virðingarvert.
Og þetta eru mannréttindi, sem
löghelgi njóta á Islandi. Sjón-
varpsviðtalið við Sverri fúlkar
ekki nema þá með óbeinum
hætti, ólík viðhorf hans og
þeirra um hvað þessum deilu-
aðilum þykir sæmilegt. Skoðan-
ir beggja eiga rétt á sér að mínu
áliti, en ég skal játa að svo
gamaidags er ég, að meiri sam-
úð hef ég með dætrum Árna
Pálssonar, en Sverri og hans
fylgdarmönnum.
En hvernig bregðast nú sjón-
varp og blöð við? Þau láta í það
skína að hér hafi verið um
frumhlaup systranna að ræða.
Hjá þeim vaknar ekki sú spurn-
ing hvernig viðtalið myndi hafa
orðið, ef engin mótmæli hefðu
birzt við útvarpsdagsskránni,
sem að sumu leyti var sam-
hljóða þessari. Maður spyr: Er
sjónvarpið ekki með yfirlýs-
ingu sinni á slá ryki í augu
almennings og auka þann mis-
skilning, sem það hefði áður átt
að leiðrétta.-Eru hér ekki aðilar
sem hlut eiga að máli i þessari
deilu, viljandi eða óviljandi, að
nota aðstöðu sína til að ná sér
niðri á dætrum Árna Pálssonar,
sem valdið höfðu truflunum á
dagskrá sjónvarpsins — og taf-
ið Sverri Kristjánsson frá því
að auglýsa stöðu sina í lífinu og
með vissum hætti boða ákveðn-
ar siðakenningar?
En þess ber að geta að Sverr-
ir talar virðulega og hlýlega um
sina eigin foreldra og einkum
þó móður sina. Hann bætir og
gagnrýnislaust nýjum dráttum
i hinar klassisku þjóðsagna-
myndir af feðgunum Thor
Jensen og Ólafi Thors. En til
hvers er þátturinn um meykerl-
ingarnar? Þrátt fyrir bersögli
sína vekur viðtalið fleiri spurn-
ingar en það svarar um Sverri
sjálfan, lífsstefnu hans og hans
kynslóðar. Hann drekkur t.d.
ungur í sig kenningar kommún-
ismans og er jafnsannfærður
nú allroskinn maður og hann
Framhald á bls. 23