Morgunblaðið - 29.11.1975, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1975
Mér fínnst allt merkilegt
sem vel er gert og afeinlœgni
Samtal við Eyborgu Guðmundsdóttur, listmálara
„Ég hef haldið áfratn
að vinna í geometríu
vegna þess, að sú grein
myndlistar hentar mér
bezt. Kannski er það tákn
uppreisnar minnar gegn
umhverfinu, gegn meng-
un, sóðaskap og óheiðar-
leika. Ég vil hafa dálítið
hreinar línur í lífinu,
hafa hlutina skýra og
klára. Og ég er þeirrar
skoðunar, að verk Iista-
manns spegli hans innri
mann — alla vega eins og
hann vill að hann sé eða
telur hann vera.“
Það er Eyborg Guðmunds-
dóttir, listmálari, sem taiar. Við
sitjum í stofu hennar við
Laugalæk, stofunni, sem jafn-
framt er vinnustofa málarans,
við vinnuborðið, sem jafnframt
er borðstofuborð fjölskyldunn-
ar. Ýmislegt ber á góma, eins og
jafnan þar sem Eyborg er ann-
ars vegar. Hún er ómyrk í máli,
hvort heldur umræðurnar snú-
ast um smámuni daglegs lffs
eða um listsköpun, listkynn-
ingu, listasöfn eða listgagnrýni.
Ég hef innt hana eftir því,
hvers vegna hún hafi haldið
fast við optisku geometríuna í
myndlist. Hún segir: „Ég held
því ekki fram, að geometrían,
— eða konstruktivisminn — sé
öðrum stefnum fremri eða rétt-
ari. Mér finnst allt merkilegt,
sem vel ergert og af einlægni.
Það vill aðeins svo til, að hún
hentar mér. Mér finnst hún
spennandi viðfangsefni. Frum-
form hennar, hringur, ferhyrn-
ingur og lína, eru undirstaða
alls umhverfis okkar og í öllu
áþreifanlegu Iffi — og það er
hægt að brjóta þessi form upp i
óendanlegum tilbrigðum. Þvf
fer fjarri, að optfsk geometría
hafi gengið sér til húðar, eins
og stundum er haldið fram á
Islandi. Möguleikar hennar eru
óþrjótandi og hafa ekki verið
nýttir nema að sáralitlu leyti,
hvorki hér heima né erlendis.
Margir listamenn hafa helgað
þessari stefnu allt sitt líf en
telja sig þó vera rétt að byrja.
Michel Seuphor segir til dæmis
um Josef Albers, að hann hafi
helgað ferhyrningnum allt sitt
líf — og hann er nú á nfræðis-
aldri.“
Eyborg hefur lengi haft
áhuga á því að auka listkynn-
ingu meðal almennings, bæði i
Reykjavík og úti um lands-
byggðina — og tekið virkan
þátt í slíku starfi, til dæmis með
skipulagningu farandsýningar
á Blönduósi, Sauðárkróki,
Húsavík og Selfossi, árið 1973.
„Það hefur alltaf verið mitt
hjartans mál,“ segir hún, „að
sem flestir geti notið iistar af
öllu tagi og að það séu ekki
forréttindi útvaldra að njóta
þess, sem ég tel gefa Iífinu mik-
ið gildi. Söfn og sýningar í
Reykjavík hafa til þessa verið
svo til eini vettvangurinn, þar
sem fólk hefur getað kynnzt
list. En það þarf að gera meira
af því að flytja listina til fólks-
ins, bæði á vinnustaði og aðra
fjölsótta staði og út um landið
þarf að senda miklu fleiri sýn-
ingar, bæði einka- og samsýn-
ingar, safnverk og söluverk.
Fólkið úti á landi þarf að eiga
þess kost að eignast listaverk
ekki síður en borgarbúar. Þessi
áhugi minn hefur kannski mót-
azt af því, að ég er sjálf alin upp
í afskekktu byggðarlagi, þar
sem menningarlíf var fábreytt.
Lístamenn hafa því miður ekki
almennt skílið gildi þess að
sýna utan Reykjavfkur,“ heldur
Eyborg áfram. „Ég dreg þá
ályktun af því, að fáir geta þess,
ef þeir hafa sýnt úti á landi, en
eru vísir með að tíunda og telja
sér til gildis að hafa sýnt í ein-
hverri krummavfk erlendis.
Slíkt er mér ekki að skapi — og
er ég þó ekki að stæra mig af
því að vera meiri Islendingur
en aðrir.“
Einhvern tfma var haft eftir
sovézka sellósnillingnum
Rostropovich, sem nú er land-
flótta, að hann hefði engu
minni ánægju af því að leika í
smábæ i Siberíu en í Lundúna-
borg eða New York — og teldi
sér sem listamanni nauðsynlegt
að eiga beggja kosta völ. Er það
eitthvað i þá veru, sem þú átt
við?
„Já, ég tel mikilvægt bæði
fyrir listamenn og fólkið í land-
inu, að þeir komi til þess og
miðli af þvl, sem þeir hafa fram
að færa. Að slíku starfi þarf að
stuðla. Það þarf lfka að efla
starfsemi Listasafns íslands,
bæði að gera því kleift að færa
starfsemi sína til fólksins út um
landið qg að efla samstarf sitt
við listamenn. Listasafnið er
enn olnbogabarn i þjóðfélag-
inu, sem ráðamönnum virðist
torskilið að þarf sérstakrar uffi-
hyggju og skilnings við, ef það
á að geta vaxið úr grasi og þjón-
að sínu mikilvæga menningar-
hlutverki. Listasafnið er eign
þjóðarinnar allrar og það á að
gera því kleift að starfa í sam-
ræmi við það. Ef við ætlum að
stuðla að jafnvægi í byggð
landsins með ráðstöfunum á
sviði fjármála, atvinnu- og
menntamála, til dæmis, verðum
við líka að hafa slíka lands-
byggðarstefnu i listum. Og í því
sambandi mætti líka minnast á,
að þeir, sem skrifa listgagnrýni,
hvort heldur er um myndlist,
leiklist eða hljómlist, þurfa að
hafa tök á að fjalla af fullri
alvöru um listviðburði úti á
landi rétt eins og í Reykjavík.“
Vel á minnzt, gagnrýni. Þú
hefur stundum látið á þér
heyra, að þú værir ekki ýkja
ánægð með hvernig á henni er
haldið hér á landi.
„Já, mér finnst mjög slæmt,
að lærðir listgagnrýnendur
skuli ekki fást meira við að
skrifa gagnrýni. Það er satt að
segja heldur hæpið, að málarar
skrifi gagnrýni um aðra mál-
ara, sem vinna kannski með allt
öðru móti. Það er einfaldlega
ekki hægt að gera kröfur til
þessara manna, sem gagnrýni
hafa skrifað um árabil, — enda
hafa kunningsskapar-
sjónarmiðin alltaf skinið í gegn.
Hér hefur skort hlutlaust,
ábyrgt mat og hæfileika til leið-
beiningar, sem eru náttúrulega
frumskilyrði heiðarlegrar gagn-
rýni.
Kunningja-partízkan hefur
sett ljótan svip á íslenzka gagn-
rýnendur f vel flestum tilfell-
um. Vonandi fara nú listfræð-
ingar að Iáta meira til sín taka á
þessum vettvangi — og ég
vona, að dómgreind þeirra
brenglist ekki af vináttusjónar-
miðum. Eins og þessum málum
er nú háttað getur listamaður,
sem sýnir verk sfn, átt það und-
ir dómgreindarlausri hlut-
drægni, hvort hann fær lof eða
last úr penna gagnrýnandans
— og í mörgum tilfellum getur
slík óábyrg gagnrýni nálgast at-
vinnuróg."
Það ætlar að ganga seint að
leysa Kjarvalsstaðadeiluna og'
nú er Félag fslenzkra myndlist-
armanna með haustsýningu
sína f Norræna húsinu. Hvað
vilt þú segja um þessa deilu?
„Mér finnst hörmulegt, að til
hennar skuli hafa komið. Allir
með heilbrigða dómgreind
hljóta að sjá og skilja, að list er
ekki til án listamanna — og að
listamiðstöð er nafnið tómt án
náinnar samvinnu við lista-
menn. Það er ekki nóg að viður-
kenna og viðra sig upp við lista-
menn á stórhátíðum. Að mínu
áliti ætti starfsemi Kjarvals-
staða að vera sjálfsagður þáttur
f daglegu lífi Reykvfkinga — og
mætti sannarlega taka Norr-
æna húsið til fyrirmyndar í
þeim efnum. Kjarvalsstöðum
var ætlað að vera lista- og
menningarmiðstöð, en ekki
vettvangur fyrir föndurstarf-
semi og við það verður að
standa.“
Sérðu nokkurn tíma eftir því
að hafa farið að mála’
„Nei, aldrei, það var ekki
annað hægt. Ég get samt ekki
sagt að myndlistin hafi verið
mér allt eða gefið mér allt, ég
hef fengið svo ótal margt annað
í lífinu annarsstaðar frá, en ég
hefði ekki viljað vera án henn-
ar.“
Nú hefur þú á seinni árum
þurft að samræma myndlistar-
störf heimilishaldi og barna-
uppeldi. Segjum svo, að þú
hefðir þurft að velja á milli,
hvort hefðir þú tekið fram yfir?
„Þessari spurningu er erfitt
að svara."
Kannski á hún heldur ekki
rétt á sér?
„Nei, eiginlega ekki. Svona
spurning væri aldrei lögð fyrir
karlmann. Ég hef aldrei hugsað
um, að ég þyrfti að gefa mynd-
Iistina upp á bátinn vegna
heimilisins, af þvf að ég væri
kona. Kona, sem tekur sjálfa
sig alvarlega, hvort heldur er
sem listmálari eða í öðru starfi,
hlustar ekki á neitt kyngreining
argelt. Ég fyrir mitt leyti hef
ekki orðið fyrir barðinu á því,
að heitið geti — og alls ekki þar
sem ég bjó lengst erlendis.
Sennileg hef ég verið svo lán-
söm að umgangast fólk, sem
hafði komizt yfir þessar hug-
myndir. Það er fjarstæðukennt
og beinlfnis hlægilegt, að við,
konur á Vesturlöndum, sem er-
um þokkalega upplýstar, skul-
um þurfa að vandræðast þetta
út af mannréttindum okkar,
sem við gætum haft, ef við vild-
um sjálfar og hefðum einurð til
að berjast fyrir þeim. Það er
konum sjálfum mest að kenna
að ástandið skuli ekki vera
betra. En það er náttúrulega
ekki hægt að gera ráð fyrir
miklum breytingum til batnað-
ar meðan til eru konur, sem
stæra sig af því, að eiginmenn
þeirra hafi gefið þeim hrærivél-
ar eða önnur heimilistæki í
jólagjöf. Það eru svo ótal marg-
ar konur, sem vilja engar breyt-
ingar. Þær virðast bara ánægð-
ar með þetta eins og það er —
og halda áfram að ala börnin
upp á sama hátt og áður, stelp-
urnar við uppþvottinn og strák-
ana í Tarzanleik. Þær vilja
nefnilega hafa sína Tarzana
bæði sem eiginmenn og syni.“
— mbj.
ORÐ
í EYRA
STRIPL
Ekki er ofsögum sagt af
geingi islenskrar menníngar
þessa dagana. Fyrir nú utan
venjulega haustgrósku í mynd-
list og bókaútgáfu, að
ógleymdu lystilegu spilverki
Symfóníunnar, hefur menn-
íngu vorri, standandi á eld-
gömlum merg, borist óvæntur
feingur frá sambandsþjóð
okkar fornri, Dönum.
Að vísu var laungum á orði
haft í hlíðum þeirrar eldspú-
andi vítisgáttar, Heklu, að fátt
kæmi gott frá þeim baun-
versku. Enda sú þjóð forðum
tíð talin elskari að svínum og
fiðurfé en fögrum listum, svo-
sem rímum og fornsögum.
Það er þó, l.s.g., hvorki tívolí
né upplestur úr Rifbjergs
Samlede værker sem þeir láta
okkur í té þessar skammdeigis-
stundir. Síður en svo. Þeir vita
að skammdeigið er mörgum
þúngt norður hér. Þess vegna
hafa þeir sent híngað kven-
snift eina sem ku gegna nafn-
inu Marja Teresa og geri aðrar
betur. Hún gerir það mönnum
til dægrastyttíngar að tína ut-
anaf sér spjarirnar og lofa
þeim að sjá hvernig hún fer að
því.
Sagt er að mörlandinn sæk-
ist eftir að berja kvenmanns-
belg þenna augum, einkum og
sérílagi meðan hann háttar.
Hefur jafnvel verið farið með
hann útum sveitir til að gefa
búandkörlum kost á að kynna
sér hvurninn dönsk selskaps-
dama fer úr buxunum. Þykjr
sumum raunar að þar sé farið
yfir lækinn til að sækja vatn,
því sjálfsagt kunni íslenskar
bóndakonur lika að klæða sig
úr þó þær iðki þá list aðallega
heima hjá sér. Að minnsta
kosti enn sem komið er. Is-
lenskar húsfreyjur eru líka að
sjálfsögðu miklu fullkomnari
að öllu útliti, yst sem innst, en
kona sú er um landið fer
þeirra erinda að klæða sig úr
fyrir pétur og pál, enda stríð-
aldar á velniðurgreiddu smjöri
og dilkakjöti. En sú baun-
verska vltamín- og merglaus
af sterilíseruðu dósaglundri úr
fabrikkunum þeirra dönsku.
Aungvuaðsíður þeytast nú
kívanisklúbbar og önnur vitr-
íngafélög með konukindina út-
um allar þorpagrundir þegar
umboðsmenn fagurs mannlífs
eru ekki að sýna tilburði henn-
ar með klæðisplöggin í höfuð-
staðnum. Og hvað sem allri
menníngu Iíður ,,þá skiptir
mestu máli / að maður græði á
því“, einsog Steinn kvað sællar
minníngar fyrir margt laungu.
Tapaði Minolta-
myndavél
MAÐUR hefur beðið Morgunblað-
ið að lýsa fyrir hann eftir Minolta-
myndavél sem hann glataði áleið-
inni milli Akureyrar og Borgar-
fjarðar um sl. helgi. Telur hann
sennilegt, að hann hafi skilið
hana eftir í sæluhúsinu á Öxna-
dalsheiði en einnig komi til
greina að hann hafi glatað henni
á Hólum, þar sem hann kom einn-
ig við. Er vélin merkt eigandan-
um, Gunnlaugi Árnasyni, og bið-
ur hann finnandann að gefa sig
fram við barnaskólann á Varma-
landi.
AIMJLÝSINGASÍMINN ER:
22480
IRorflunblnbib