Morgunblaðið - 29.11.1975, Blaðsíða 17
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1975
17
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
I sjávarháska
Steinar J. Lúðvfksson
Steinar J. Lúðvfksson:
ÞRAUTGÓÐIR A RAUNA-
STUND VII. 185 bls.
Örn & Örl. hf.
Rvfk 1975.
SU VAR tíðin — þó nú sé orðið
háskalegra að ganga yfir götu í
Reykjavík en hreppa óveður á
Hala — að islenskur sjávarút-
vegur krafðist mannfórna sem
hlutfallslega jafnaðist á við
manntjón milljónaþjóða í stór-
styrjöldum. Um þetta má gerst
fræðast af Björgunar og sjó-
slysasögu Steinars J. Lúðviks-
sonar sem er orðin hvorki
meira né minna en sex bindi
(auk einnar bókar sem samin
var af öðrum) og nær yfir árin
1925 — 58. Sjöunda bindi
ritsins, sem nú er nýkomið út,
tekur til áranna 1925 — 27. Þar
segir meðal annars mikið frá
Halaveðrinu svokallaða i
febrúar 1925 en þá fórust tveir
islenskir togarar með allri
áhöfn og einn vélbátur, líka
með allri áhöfn, auk þess sem
mannskaðar urðu á landi. Alls
misstu íslendingar sextíu og
átta manns i þessu eftirminni-
lega fárviðri. Steinar segir i for-
mála að umrætt ár hafi verið
„eitt af meiri slysaárum í sögu
þjóðarinnar.“
Þó tæknin væri skammt á
vegi komin fyrir fimmtiu árum
miðað við það sem nú eiymun
fólk þá hafa treyst á hana öllu
meira en nú, t.d. „höfðu menn á
þessum árum tröllatrú á sjó-
hæfni togaranna," segir Steinar
i frásögnunum af halaveðrinu.
Ekki átti trú þeirra þó eftir að
rætast, fjarri því. Víst munu
togararnir hafa staðið undir
ærnum hluta af rekstri þjóðar-
búsins á millistríðsárunum og
heil bæjarfélög byggðust
nánast upp af rekstri þeirra. En
af riti Steinars að dæma hafa
þeir verið í meira lagi mann-
frek atvinnutæki, hálfgerðar
manndrápsfleytur. Hugsanlega
hefur mikil og harkaleg sókn
átt sinn þátt i tiðum slysum,
einnig útbúnaður sem treyst
var um of en brást þegar mest á
reyndi, til að mynda loftskeyta-
tækin en um þau segir Steinar:
„Fyrsta loftskeytastöðin, sem
sett var í íslenskan togara kom
um borð í Egil Skallagrímsson í
Englandi í marsmánuði 1920,
og á næstu árum fengu allir
aðrir togarar slík tæki. Með til-
komu þessarar tækni spratt
upp ný stétt sjómanna: Ioft-
skeytamennirnir. Tæki þeirra
voru næsta frumstæð miðað við
það sem síðar gerðist. Sendi-
stöðvarnar voru svokallaðar
neistastöðvar, sem drógu stutt,
svo fremi sem miklar loft-
skeytastengur voru ekki fyrir
hendi. Gripið var því til þess
ráðs, að setja háar stengur ofan
á möstur skipanna og sprengja
síðan loftnetin milli þeirra.
Þetta var fyrirferðarmikill út-
búnaður, sem sýnt hafði sig að
ekki var nægjanlega traustur,
og hætti til að bila, ef skipin
lentu í slæmum veðrum.“
Ef til vill hefðu björgunar-
bátar ekki orðið tíl mikils gagns
þó á hefði reynt í fárviðrum á
hafi úti en þeir virðast oftast
hafa farið sömu leið og loftnet-
in samanber eftirfarandi dæmi
úr frásögnum Steinars af
hrakningum íslensku togar-
anna í Halaveðrinu: „Báða
björgunarbátana tók fyrir
borð“... „báðir björgunarbát-
arnir losnuðu úr festum og fóru
fyrir borð“. . . „björgunarbátur-
inn stjórnborðsmegin kastaðist
inn á bátaþilfarið og
brotnaði“ . . . „stjórnborðs-
björgunarbáturinn losnaði úr
sæti og kastaðist inn að aftur-
mastrinu."
Þegar svo var komið — auk
þess sem öll björgunartæki
voru farin veg allrar veraldar
— að skip var lagst á hliðina
svo vantaði inn í reykháfinn var
örugglega orðið tvísýnt að
nokkur yrði til frásagnar um
endalokin. Eftir það gat ekkert
bjargað nema ódrepandi kjark-
ur og harðfengi áhafnar en
hvort tveggja sýnist hafa dugað
mun betur en sú tækni sem
sjómenn höfðu yfir að ráða
fyrir fimmtíu árum.
En náttúran er þrátt fyrir allt
heiðarlegur andstæðingur. Og
sýnilega standa íslendingar nú
feti framar í slysavörnum á sjó
en á ári Halaveðursins bæði
með hliðsjón af útbúnaði f skip-
unum sem og aðstöðu í landi —
til björgunar úr strönduðum
skipum svo dæmi sétekið.
Allmargar myndir eru í þess-
ari bók, aðallega af gömlu
togurunum, stolti islensks
sjávarútvegs á morgni tækni-
aldar. Sjálfir eru þeir víst allir
horfnir af sjónarsviðinu nú. En
nöfn margra þeirra geymast
enn i minni: Egill Skallagríms-
son, Hilmir, Tryggvi gamli, Jón
forseti, Gylfi, Leifur heppni,
svo nokkrir séu nefndir.
Öll vekja nöfn þessi endur-
minningar um gróða og tap, von
og vonbrigði, gleði og tár — og
tima sem einu sinni voru en
koma aldrei aftur.
Bókmennllr
eftir ERLEND
JÓNSSON
Ljóð frá Gotlandi
Gustaf Larsson.
Gustaf Larsson:
GOTLENZK LJÓÐ. 32 bls.
Þóroddur Guðmundsson fs-
lenzkaði.
Rvík 1975.
Síðast liðið sumar ferðaðist
Þóroddur Guðmundsson skáld
frá Sandi til sænsku eyjarinnar
Gotlands. Þar kynntist hann
skáldinu Gustaf Larsson og
varð árangur kynnanna meðal
annars sá að Þóroddur tók að
íslenska ljóð eftir hann, ýmist
úr sænsku eða gotlensku sem
Þóroddur segir að sé „ein af
upprunalegustu tungum Norð-
urlanda" og svipi „meir til há-
þýzku (og íslenzku) en öðrum
málum.“
Þóroddur hefur nú sent frá
sér litla en snotra bók með nf-
tján kvæðum eftir Larsson sem
hann hefur þýtt. Larsson er
ekki mjög kunnur fremur en
títt er um skáld þjóðarbrota og
því hefur þýðandi séð þann
kost vænstan að byrja bókina
með því að kynna skáldið í
stuttum inngangi. Þar segir
meðal annars:
„Gustaf Larsson er ekki að-
eins skáld. Hann hefur líka ver-
ið atkvæðamikill minja- og
byggðasafnari. í Norrlanda hef-
ur verið endurreist heilt þorp
af gotlenzkum bændabýlum
með húsgögnum og búsáhöld-
um fyrir hans frumkvæði. Með
þvi hefur hann reist sér óbrot-
gjarnan minnisvarða. Einnig
hefur hann tekið fjölda ljós-
mynda af fólki, sem varðveitt
hafa forn svipmerki frá
gleymsku."
Þóroddur Guðmundsson er
sjálfur ágætt skáld auk þess
sem hann hefur löngum fengist
við þýðingar og er því enginn
byrjandi á því sviði. Eins og títt
er um ljóðaþýðendur sem eru
jafnframt skáld hyllist hann
einkum til að íslenska ljóð sem
minna á kveðskap hans sjálfs,
bæði að efni og formi: þýðar og
ljóðrænar náttúrustemmingar
þar sem hugurinn leitar í senn
næringar og fróunar í skauti
móður jarðar. Þess konar Ijóð-
list hefur lengi verið hugþekk
okkur íslendingum af því við
búum í landi þar sem náttúran
er allt en við sjálfir næstum
ekkert. Larsson er eyjarbúi
eins og við með myrkt og úfið
haf í kring og því ekki að furða
þó hann tengi saman von sina
og lífstrú í kvæði sem heitir
Viti: Það er svona:
Vitinn hann vakir á bergi,
vfsar á rétta leið
nætur í nidamyrkrum,
náð hans var lengi þreyd.
Sjórinn sýður á keipum,
svelgja vill gamla skeið.
Vitinn vakir á bergi,
vísar mér heim í neyð.
Skáld nýrómantísks, sýmból-
isks og ljóðræns kveðskapar
lýsa tilfinningum sínum gjarn-
an með því að skírskota til ein-
hverra hliðstæðna i náttúrunni.
Söngfuglinn verður þá algeng
táknmynd fyrir Ijóðlistina.
Hljóðfærið harpa hefur líka sitt
tákngildi i skáldskap. Hugsan-
lega er Larsson að tjá ófull-
nægða skáldskaparþrá og liðna
ævidaga sem ekki koma aftur
(hann er maður aldraður) í eft-
irfarandi ljóði sem heitir Minn
hjartans hörpufugl:
Minn hjartans hörpufugl
er flaug með vind f vængjum
um veröld, sem var vfð,
f vetrarkulda kól
á þungri þrautatíð,
einn Iftinn þröst í þey
á þallargrein er sat
og kvað sinn yndis óð:
Hver Ijær mér Ijóð mitt aftur
og Iffs míns orkusjóð?
Þóroddur Guðmundsson.
Þýðandi segir að Larsson eigi
„nokkuð bóka um íslenzk efni
og ber lotningarkennda virð-
ingu fyrir þeim.“ Raunar virð-
ist hann gera meira en eiga þær
því ljóðið Geirlaukur Eddu
bendir til að hann lesi þær
einnig og heyi sér þaðan yrkis-
efni en það er á þessa leið:
Villilaukurinn
— segir þú —
er firrtur allri fegurð.
Segðu heldur,
að hann hafi
á öllum öldum verið
heilsuiind fólksins
og hamingjugjafi,
mót göldrum og gerningum,
geirlaukur Eddu,
angan mannkyns
og yngingariind.
Þóroddur Guðmundsson hef-
ur unnið gott verk með því að
kynna sænskan skáldbróður
sinn með svona ágætum hætti:
að snúa mörgum Ijóðum hans
til islensks máls og — skáld-
skapar.
Allflestir ljóðaþýðendur hafa
hingað til glímt við stóru nöfn-
in: stórskáld, þjóðskáld, nóbels-
skáld, höfuðstaðaskáld — en
lítt eða ekki Ieitað til breiðfylk-
ingar fjöldans eða til skálda
sem bera á herðum sér bók-
menning afskekktra byggðar-
laga og takmarkaðra málsvæða.
Framtak Þórodds Guðmunds-
sonar er fyrir þá sök nokkuð
sér á parti og eftirtektarvert.