Morgunblaðið - 22.08.1976, Síða 14

Morgunblaðið - 22.08.1976, Síða 14
14 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. ÁGUST 1976 Síöasti hluti ritdóms Medvedev: Solzhenitsyn og Krylenko Solzhenitsyn fer ekki í bók sinni mildum höndum um neinn rússnesku byltingar- flokkanna. Byltingasinnaðir vinstri-jafnaðarmenn eru ein- faldlega afgreiddir sem hryðju- verkamenn og slagorðatrúðar, „sem aldrei nutu heiðvirðrar forystu". Fylgismenn minni- hlutaflokks kommúnista (menshevikar) eru kallaðir slagorðatrúðar, og þar með virðist allt sagt, sem segja þarf um þá. En hranalegustu lýs- ingarorðin velur hann meiri- hlutaflokki kommúnista (bolshevikum), sem tókst að ná og halda völdum f Rússlandi með miklu ofstæki og alls óþarfri illmennsku. Solzhen- itsyn dregur einkum fram fsviðsljósið einn forystumanna meirihlutaflokksins, N.V. Krylenko, sem var formaður æðsta dómsráðsbyltingar- manna, dómsmálaráðherra byltingarlýðveldisins og aðal- saksóknari í mörgum „sýndar"- réttarhöldum á fyrstu árum ráðstjórnar. Tvo kafla helgar Solzhenitsyn svo til ein- vörðungu þessum réttarhöldum („Bernska laganna" og „Hin fullþroskuðu Iög“), og nafn Krylenko kemur vfða fyrir í öðrum köflum bókarinnar. Það má halda þvf fram, að á fyrstu valdaárum ráðstjórnar hafi byltingarlýðveldið þurft að berjast af öllum mætti fyrir til- veru sinni. Hafi byltingin og ráðstjórn verið tímabær og nauðsynleg, hefði verið óhjá- kvæmilegt annað en verja árangurinn fyrir mörgum og miskunnarlausum andstæðing- um og slíkt hefði reynzt úti- lokað án bardaga, byltingar- dómsráða og C.H.E.C.A. (öryggis- og leyniþjónustu). En jafnvel þótt þessir fyrirvarar séu gerðir er óhjákvæmilegt að sjá, hversu óréttlátar, tilgangs- lausar og hrottalegar þessar hefndarráðstafanir voru, hvort heldur þær voru ákvarðanir dómsráða eða ákvarðanir teknar án þess að gera tilraun til að gefa þeim réttarfarslegt yfirbragð. Þá er einnig óhjá- kvæmilegt að veita því athygli, hversu margir heimskir, þráir og óendanlega hatursfullir menn völdust bæði í öryggis- og leynilögreglu og önnur dóms- ráð. Við þessar aðstæður varð Krylenko fljótlega aðalleikstjói og svipaði til formanns dóm- stóls Jakobína (Jean Baptiste), Coffinhal.sem í félagi með nokkrum konungssinnum sendi óbreytta borgara undir fallöx- ina (m.a. sjötugar konur og átján ára stúfkur), byltngar- sinna.sem voru óángæðir með Robespierre, svo og hinn frá- bæra efnafræðing Lavoisier. (Þegar Lavoisier bað hæversk- lega um að fá að ljúka mikil- vægum tilraunum svaraði Coffinhal: „Við höfum ekki þörf fyrir vfsindamenn."). Auðvitað var Krylenko engin undantekning úr röðum meiri- hlutaflokks kommúnista. Þvf miður eru það ekki ein- vörðungu heiðarlegustu og hug- rökkustu mennirnir, sem gerast byltingarmenn. Félagslega spilltir menn, hæfileikasnauðir sjálfbirgingar, framagosar, fólk með hugarfar málaliða, kald- rifjaðir menn, fingralangt fólk, svo og margir, sem eru einfald- lega heimskir, bjálfalega of- stækisfullir og trúandi til alls ills; hinar ólíkustu manngerðir af slíku tæi reyna einnig að stökkva á byltingarvagninn, einkum þegar eldmóður fer vaxandi. En þessi staðreynd gefur alls ekki tilefni til að fordæma allar byltingar og alla byltingarmenn. Taka verður tillit til eins atriðis enn. Erfiðasta raun byltingarmannanna var hvorki vistin í fangelsum og nauðungarvinnubúðum, né hugdjarfar árásir móti vél- byssuskothríð hvftliða, hvorki hungur né harðrétti, heldur valdið sem féll þeim í skaut, — og f fyrstu fóru þeir með nærri ótakmarkað vald. Það eru gömul sannindi, að valdið skemmir og spillir þeim, sem með það fara og að valdið getur gert hina ágætustu menn að mútuþægum varmennum. Ég verð þvi miður að játa að margir kommúnistar úr meiri- hlutaflokknum stóðust ekki þá eldraun, sem fólst í valdinu, sem þeir fengu í hendur. Löngu áður en þeir létu lífið í of- sóknarmyllu Stalintímans, höfðu þessir sömu menn sjálfir skipulágt og tekið þátt í ótal- mörgum og grimmilegum of- sóknum, oftast óréttlætanleg- um, ónauðsynlegum og reyndar flestar til tjóns fyrir mál- staðinn. Af þessum athuga- semdum má ekki draga þá ályktun, að allir þessir kommunistar hafi fyrir bylting- una verið rangsleitnir, grimmir menn, umhyggjulausir um þjáningar annarra; það má ekki draga þá ákyktun að þeir hafi fyrir byltinguna jafnvel ekki haft að leiðarljósi hinar jákvæðustu hvatir, háleitustu markmið og hugsjónir. Solzhenitsyn gerir sér ljósa grein fyrir þessum siðspillandi áhrifum valdsins. Af einstakri hreinskilni segir hann frá sjálf- um sér að eftir áralanga veru f hernum, þar sem hann erfiðaði og leið hungur, eftir heilt ár við stöðugar liðskipanir og æfingar í fylkingum, þar sem hinir yngri liðsforingjar þráfaldlega beittu hinn óbreytta hermann misrétti, þá gleymdi hann öllu þessu um leið og hann varð sjálfur liðsforingi og skömmu síðar höfuðsmaður. I hugskoti sínu fór hann að gera skarpan greinarmun á sjálfum sér og hermönnunum, sem lutu stjórn hans, hann varð skilningssljór á hið þungbæra hlutskipti hermannanna f vfglfnunni og fjarlægðist þá meir og meir rétt eins g þeir væru annarrar teg- undar eða ólfkrar ættargöfgi. Án þess að nema staðar og gefa þvf gaum féllu honum vel í geð öll forréttindin, sem fylgdu liðsforingjatigninni. Hann var yfirmáta kumpánlegur við menn, sem voru honum eldri, feður og afar. Hann varð mis- lyndur við aðstoðarmann sinn og stundum svo smásmugulega kröfuharður við hermenn sina, að einu sinni við liðskönnun sá reyndari herforingi ástæðu til að ávíta hann. Og Solzhenitsyn gerir eftirfarandi játningu: „Það kom' f Ijós, að axlaskraut liðsforingjatignarinnar hafði sáldrað gullnu eitruðu dusti niður á milli rifja mér.“ Þá má minnast þess að við lá að Solzhenitsyn yrði sjálfur liðs- foringi í N.K.V.D. (öryggis- og leyniþjónustunni); gerð var til- raun til að fá hann til að ganga í N.K.V.D.-skóia, og hefði verið gengið harðar á eftir honum þá hefði hann jafnvel fallizt á það tilboð. Þegar Solzhenitsyn minnist þessara ára, þegar hann var liðsforingi, er hann óvæginn við sjálfan sig, t.d. er hann gerir eftirfarandi játningu: „Ég taldi sjálfan mig vera ósérhlífinn og óeigingjarn. En ég var þá þrautþjálfaður vfgamaður Og hefði ég hafnað á N.K.V.D-skólanum undir handarjaðri Yeshovs, þá hefði mér e.t.v. skotið upp á réttum stöðum 1938, þegar Beria tók við af honum ...“ (Yeshov var illræmdur innanrikisráðherra, yfirmaður öryggis- og leyni- þjónustu og aðalböðull i hreins- ununum 1936—8.). En úr því að Solzhenitsyn gat tekið slfkum sinnaskiptum á þeim tveimur árum sem hann var undirforingi, við hverju var þá að búast af Krylenko, sem skaut á enn skemmri tfma upp frá þvf að vera fánaberi í stöðu æðsta yfirmanns alls herafla Rússlands, verður síðan for- maður æðsta dómsráðsins, að- stoðardómsmálaráðherra og aðalsaksóknari sovétrfkisins Rússlands. Þótt Krylenko væri þaulmenntaður og hefði tekið lokapróf frá tveimur háskóla- deildum fyrir byltinguna, þá bráðeitruðu og afskræmdu hin miklu völd hann, svo hann var óþekkjanlegur fyrir sama mann. Solzhenitsyn ritar: „Svo virðist, sem til sé eins konar þröskuldur í vegi stigmögnunar hins illa. Já, sérhver maður ver lffi sínu þannig að hann sveiflast, kastast milli hins góða og hins vonda, honum skrikar fótur, hann hrasar, iðrast en umlykst myrkrinu að nýju, en svo framarlega sem hann yfir- stigur ekki þau mörk, sem í þröskuldinum felast, getur hann risið upp að nýju, og við getum haldið áfram að binda vonir við hann. En þegar ódæði hans verða svo tfð eða svívirði- leg, þegar völd hans verða svo algjör og eigingjörn að hann yfirstígur þennan þröskuld, þá hefur sá maður fyrirgert mennsku sinni og á e.t.v. ekki afturkvæmt." Á öðrum stað ritar Solzhen- itsyn: „Sá lesandi, sem heldur að þessi bók sé pólitísk afhjúp- un, ætti að skella henni aftur þegar í stað. Bara að það væri svo einfalt! Ef til væri ein- hversstaðar fólk, sem væri ein- göngu vont og bruggaði öll launráð þyrfti ekki annað en að skilja það frá hinum og tortíma því. En mörkin milli hins vonda og hins góða liggja um hjarta sérhvers manns. Og hver getur tortímt hluta af eigin hjarta? Svo lengi sem maðurinn lifir flytjast þessi mörk til. Stundum þrengjast mörkin vegna þess að hið vonda hrósar sigri, en hina stundina rýmkast vegna þess að hið góða boðar bjartan dag. Sami maður ber breytilegan persónuleika eftir aldri og ytri kringumstæðum. Stundum hallar hann sér að djöflinum stundum að dýrlingum. En nafn mannsins breytist ekki og við tilreiknum þessu nafni bæði kost og löst.“ I þessari djúpspöku athugasemd Solzhenitsyns má finna a.m.k. að nokkru leyti skýringuna á harmleiknum og hrösun margra hinna gömlu kommúnista meirihluta- flokksins (bolshevika). Löngu áður en þeir urðu sjálfir ógnar- stjórn Stalíns að bráð, höfðu þeir gegnt siður en svo lítil- vægu hlutverki sem tannhjól i harðstjórnarvélinni, sem var einnig eldri uppfinning. Hverjar eru tillögur Solzhenitsyn? Ef völd skemma og siðspilla þeim, sem með þau fara, eins og Solzhenitsyn segir og ef stjórn- mál „eru ekki vísindalegt kerfi heldur vettvangur sífelldra til- rauna sem ekki verður lýst með stærðfræðilegum líkönum, og auk þess auðveld bráð fyrir eig- HER birtist þriðji og sfðasti hluti ritdóms rússneska sagnfræðingsins Roy Medvedev um Gulag- eyjaklasa Solzhenitsyns. Fyrsti hluti ritdómsins birtist f Mbl. 24. júlf sl., annar hluti 15. ágúst sl. t þessum sfðasta hluta rit- dómsins kemur glöggt fram sú yfirlýsing Medvedevs að hann er sannfærður marx- isti, sem bindur vonir sfnar við framkvæmd kommún- ismans, þótt hann viður- kenni ótvfrætt að hina kommúnfsku byltingu hafi skort alla siðræna leiðsögn og þvf hafi farið sem fór. Túlkun hans á viðhorfum og boðskap Solzhenitsyns nær hvergi nærri þeirri breidd eða dýpt sem hugsjónir Solzhenitsyns sjálfs hafa. Til þess að skynja það verður hver og einn að lesa Gulag-eyjaklasann sjálfur — og þess gefst ts- lendingum senn kostur, þvf fslenzk þýðing á ritverkinu kemur innan skamms f bókaverzlanir. Hugmyndafræði, sem þarf að þröngva upp á Kápumynd af fslenzkri útgáfu Gulag-eyjaklasans, sem kemur innan tíðar f bókaverzlanir. Siðrænn grundvöllur mannsins er af trúarlegum toga fólk með valdi, er harla lítils virði

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.