Morgunblaðið - 22.08.1976, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. ÁGUST 1976
VER' >LD
RANNSÓKNIRI
Vísindaleiðangur á hálum ís
BANDARÍKJAMENN hyggjast
sigla göum ísbrjóti norður í íshaf,
festa hann í ísnum þar og láta
hann reka með íshellunni eins og
leið liggur fram hjá norðurpóln-
um og inn á Atlantshaf. En íshell-
an er ekki sérlega hraðskreið og
ferðin mun að líkindum taka eitt-
hvað á þriðja ár. Um borð í ís-
brjótnum verða vísindamenn frá
mörgum löndum. Þegar skipið er
orðið fast I isnum verður það
nefnt „rekstöð" og hún kennd við
Friðþjóf Nansen Nansen var
nefnilega í þrjú ár á reki á þess-
um slóðum í skipi sínu, Fram, sem
frægt er í sögum. Aftur á móti
verður ísbrjóturinn öllu betur bú-
inn tækjum en Fram gamla var.
Ætlunin er sú að leita skýringa á
ísöldunum, sem gengið hafa yfir
heiminn og reyna svo að segja
fyrir um loftslagsbreytingar eftir
þeim upplýsingum.
Leiðangurinn verður liður í
mikilli rannsóknaráætlun, sem
lengi hefur verið á döfinni og
rækilega er undirbúin. Og nú á að
sækja norður í Ishaf allan fáan-
legan fróðleik um hreyfingar iss
og átök og þrýsting, sem verða I
íshellum. Sá fróðleikur mun ef-
laust koma að margvíslegu gagni,
en fyrst um sinn verður hann
líklega þeim að mestum notum,
sem þurfa að sækja olíu sjóleiðina
til norðurstrandar Alaska.
Menn hafa þegar farið nokkrar
undanrásir fyrir leiðangurinn í
ísbrjótnum. T.d. fór kjarnorku-
kafbátur þarna norður í april síð-
astliðnum og var botn íshellunnar
þá rannsakaður rækilega. Og í
fyrra voru fjórar rannsóknar-
stöðvar reistar á stórum ísjökum
á þessum slóðum. Á hafinu í
kringum þær var komið fyrir
sjálfvirkum sendibaujum, sem
sendu upplýsingar gervihnetti
nokkrum.
Rannsóknir í Ishafinu ganga
ekki alltaf snurðulaust. ísbirnir
hændust að mælitækjum á víða-
vangi, átu þau, sem þeim leizt
bezt á, en brutu önnur. Þá rofnaði
ishellan undir stærstu rann-
sóknarstöðinni og varð fimm
metra breitt sund undir matsal
leiðangursmanna. Misstu þeir þá
matarlistina og höfðu sig á brott.
Fluttu þeir í aðra stöð; þar var
völlur fyrir skiðaflugvélar. Einn
morguninn var svo komið 100
metra sund milli vallarins og búð-
anna. Þá leizt leiðangursmönnum
ekki á blikuna. En flugvöllurinn
skilaði sér aftur og upp frá því
urðu fá hrakföll. Frh á bls. 27
AUSTANTJALDSI
Pólitísk gerjun
er í Póllandi nú
EINS og sagt hefur verið frá I
fréttum kom nýlega til töluverðra
uppþota I Póllandi vegna ákvarðana
stjómarinnar um verðlag á mat-
vælum. f kjólfar óeirðanna hefur
fjöldi fólks verið settur á bak við lás
og slá. Minnug örlaga Gomulka-
stjórnarinnar frá 1970, sem varð að
segja af sér vegna óeirða. er einnig
spruttu af verðlagsákvörðun á mat-
vælum, dró Piotr Jaroszewics for-
sætisráðherra upphaflegu verð-
ákvarðanirnar til baka er stjórninni
urðu Ijósar móttökurnar. Skömmu
siðar voru þó nýjar verðlagsáætlanir
gerðar opinberar. Þær mótuðust af
fyrri aðgerðum stjórnarinnar, nema
nú var gert ráð fyrir helmingi minni
verðhækkun.
Verðhækkanir voru taldar nauð-
synlegar fyrir landbúnaðinn, en þeim
var ætlað að stemma stigu fyrir
hugsanlegum landflótta vegna
lélegrar afkomu. Meðferð hækkan-
anna hefur þó mælzt misjafnlega
fyrir og eftir pólskum fregnum að
dæma er framtlð þeirra Jaroszewics
forsætisráðherra og Jan Szydlaks
yfirhagfræðiráðunauts flokksins
^ RANYRKJAI
Að
hnupla
tónlist
ÞAÐ ER mikið vandamál þeirra,
sem gefa út tóniist á plötum og
segulbandsspólum (svonefndum
cassettum), að óvandaðir menn
taka upp tónlistina og gefa hana
sjálfir út án þess að borga
höfundarlaun og annan kostnað.
sem fellur á lögleg útgáfufyrir-
tæki. Er þetta stundað víða um
heim. Hong Kong mun þó einhver
mesta gróðrarstia þessa tónlistar-
þjófnaðar.
Talið er, að nærri 45 milljónir
segulbandsspólna með stolinni
tónlist seljist I Hong Kong á
hverju ári og séu þrjátiu slíkar
spólur fyrir hverja eina löglega.
Aftur á móti er erfitt að telja þær
spólur, sem fluttar eru út úr landi
og víða um heiminn. En talið er
víst, að arðurinn af þeim skipti
hundruðum milljóna dollara.
Ólöglegar segulbandsspólur frá
Hong Kong hafa fundizt i flestum
löndum I heiminum. Þó er lang-
mest selt til miðausturlanda, Ind-
lands og Suðausturasíu. En
Gierek
næst valdamesta manns Póllands á
eftir Edward Gierek, f hættu.
Vaxandí nafn I flokknum er Jerzy
Lukaszewics en hann er yfirmaður
upplýsinga og áróðursdeildar flokks-
ins. Að undanförnu hefur hann þótt
standa sig vel f að bæla niður mót-
mæli pólskra menntamanna sem
gagnrýna stjórnina fyrir að stjórna
landinu samkvæmt Sovét hagfræði
Lagt hefur verið bann á útgáfu verka
sumra vel þekktra manna. Lektorar
og jafnvel námsmenn sem álitnir
Evrópumenn og Suðuramerikan-
ar kaupa lika talsvert af góssinu.
Mörg ríki eiga ekki aðeins að
striða við innfluttar ránsspólur,
heldur einnig innlendar. Til
dæmis hefur tónlistarþjófnaður
lengi verið arðvænleg atvinnu-
grein I Bandaríkjunum og varð
gróðinn mestur fyrir þremur ár-
um, einar 250 milljónir dollara,
en nú er búið að þrengja svo að
músíkræningjum, að þeir græddu
vist ekki nema 100 milljónir I
hafa verið „hættulegir" hafa verið
gerðir burtrækir frá háskólunum f
Warsaw, Lodz og Wroclaw. Ofan á
þetta bætist svo að ýmsir fræðimenn
hafa gffurlega takmarkað ferðafrelsi
innan lands sem utan.
Ágreiningur stjórnarinnar og
menntamannanna mótast ákaflega
mikið af stjórnkerfinu. Stjórn Pól-
lands og helzta málgagn hennar telja
að hraða verði þróun landbúnaðarins
upp f samyrkjuskipulag á borð við
önnur A Evrópulönd. Þetta skal gert
á Kremlar-máta. Menntamennimir,
en þeirra helstur er prófessor
Edward Lipinski. vilja breytingu á
stjómskipulaginu. Þeir vilja sósfal-
isma, en grundvöllur hans sé frjáls-
ræði dreifing vatds og samábyrgð
þegnanna varðandi ákvarðanir um
efnahags-. stjórnmálaleg og félags-
leg málefni. Að stjórna Póllandi sam-
kvæmt Kremlarformúlum sé and-
stætt sósfalisma og landinu, segja
menntamennirnir, en málstað þeirra
hefur vaxið mjög fiskur um hrygg að
undanfornu Við endurbætur á land
búnaði m.a., telja þeir óraunhæfar
og samhengislausar verðákvarðanir
litlu breyta, heldur eigi að setja sjálf-
stæði Póllands frá Moskvu númer
eitt. Þessu una leiðtogar landsins
ekki og saka menntamennina um
„and-kommúnfskar svfnshausa
hugsanir." PAUL NEUBURG
fyrra. Hins vegar færast starfs-
bræður þeirra i Asíu alltaf í auk-
ana. Má nefna, að hálfmilljón
ránsspólna selst í Indónesiu I
hverri viku. Japanar eru einu
Asiumennirnir, sem gína við þjóf-
stolinni tónlist.
Það eru löglegar tónlistarútgáf-
ur, sem tapa mestu á ránsskap
þessum. Ræningjarnir hafa
gnægð rekstrarfjár, góð upptöku-
tæki og sizt er dreifingarkerfið
þeim til skammar, enda gengur
þeim víðast hvar eins og i sögu.
Óttast sumir plötu- og spólufram-
leiðendur, að ræningjarnir muni
bola þeim af markaðinum áður ne
langt liði.
1 Hong Kong eru 10—20 mikils
háttar tónlistarræningjar, og auk
þess fjölmargir smærri karlar,
sem stunda iðnaðinn í bilskúrum
og heimahúsum. Er lögreglan allt-
af að handsama einhverja, og sér
þó aldrei á, þvi að aðrir hlaupa
undir eins í skörðin. Það er ekki
furða. Fé er fljóttekið í þessum
iðnaði. Gróðinn er svo sem þre-
faldur kostnaðurinn. Og fram-
leiðslan er fljótleg. Nýlega réðst
lögreglan í Hong Kong inn í eitt
ræningjabælið; þar voru þá tvö
upptökutæki og mátti taka upp í
þau báðar hliðar sex klukku-
stundarlangra segulbandsspólna
— á fimm mínútum!
Það er því von, að löglegir
hljómlistarútgefendur séu orðnir
uggandi um hag sinn. Eru þeir
alltaf að reyna að fá fleiri til að
undirrita Genfarsamkomulagið
um útgáfurétt tónlistar, en það
gengur hægt, sem vonlegt er, og
ræningjarnir leika lausum hala á
meðan. Kannski er eina vonin að
hætta alveg að gefa út tónlist, svo
að ekki verði framar neinu að
ræna..
— GRAHAM EARNSHAW

ÍÞRÓTTIR^^Hl
Ólympíuleikar
fatlaðs fólks
ÞAÐ fer víst fram hjá fæstum, að hinir
„einu, sönnu" Ólympiuleikar eru
haldnir fjórða hvert ár Kjörorð þeirrá
er ..heilbrigð sál i hraustum Ifkama" og
þar mæta til leiks þrautþjálfuð vöðva-
knippi og þrekmenni hvaðanæva að,
og áhorfendur verða frá sér numdir af
fögnuði, ef ..þeirra manni" tekst að
hnika hlaupameti til um brot úr
sekúndu ellegar kastar málmkúlu fimm
sentimetrum lengra en dæmi voru til
áður Ekki munu margir vita, að aðrir
Olympíuleikar eru haldnir — og það á
hverju ári Þeir hafa verið haldnir i
Bandaríkjunum fram að þessu og
standa Rotarýmenn í Boston fyrir
þeim Þetta eru Ólympiuleikar fatlaðra
Keppt er i fjölmörgum greinum, sundi,
köstum, skotfimi og hjólastólaakstri.
Fótlama kúluvarpari á Olympíu
leikum fatlaðra reynir við nýtt
vallarmet.
svo að einhverra sé getið, og verðlaun
veitt, rétt eins og á ..alminlegum"
Ólympíuleikum Það er enda full
ástæða til þess að verðlauna þessa
íþróttamenn Margir keppenda hafa
haft svo mikið fyrir afrekum sínum, að
það er nærri lygilegt Það er alkunna,
að þótt líkamsþrekið þrjóti getur skapið
dregið menn töluvert áfram, ef það er
mikið Og sumir keppenda I Ólympíu-
leikum fatlaðra ganga nærri því fyrir
skapinu einu saman
— THE ROTARIAN
Keppni f 55 metra akstri „hand-
vagna" að hefjast og vantar að-
eins rásSkotið.
Constance Head, sigurvegari I sex
greinum á Ólympfuleikum fatl-
aðra, á endaspretti f 55 metra
hjólastólsakstri. Tfmi hennar var
15 sek. Hún sigraði Ifka f spjót-
kasti og fjórum sundgreinum.