Morgunblaðið - 13.11.1976, Síða 12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. NOVEMBER 1976
12
Dr. Jóhannes Nordal:
Hægur afturbati
Dr. Jóhannes Nordal,
Seðlabankastjóri, ritar
forystugrein í nýútkomið
tölublað Fjármálatíðinda og
fer grein hans hér á eftir:
Nú er rúmlega ár liðið
síðan þess fór fyrst að sjá
örugg merki, að efnahags-
þróunin í heiminum stefndi í
átt til bata, eftir mesta efna-
hagssamdrátt í fjóra áratugi.
Efnahagsbatinn hefur haldið
áfram á þessu ári, svo að nú
má öruggt telja, að um veru-
lega og almenna framleiðslu-
aukningu verði að ræða á
árinu um allan heim. Þótt
vonir standi til, að þessi bati
hafi þegar lagt grundvöll
áframhaldandi hagvaxtar og
batnandi efnahagsástands,
eru horfur í þvi efni að ýmsu
leyti tvísýnni en venjulegt er
á þessu skeiði hagsveifl-
unnar. Er orsaka þessarar
óvissu einkum að leita í þeim
vandamálum, sem hin
óvenjulega efnahagsþróun
undanfarinna ára hefur skilið
eftir sig Hér er einkum um
þrenns konar vanda að ræða.
í fyrsta lagi er verðbólga
enn verulegt vandamál viða
um heim, og dregur hún
bæði úr svigrúmi stjórnvalda
til að beita eftirspurnar-
aukandi aðgerðum og úr
getu og áhuga fyrirtækja á
því að leggja í framleiðslu-
aukandi fjárfestingu. í öðru
lagi eiga margar þjóðír enn
við mikla greiðsluerfiðleika
að etja, sem að miklu leyti
má rekja tíl þeirra breytinga á
greiðslustöðu, sem oliuverð-
hækkunin hafði í för með sér.
Hafa þessar þjóðir mjög litið
svigrúm til þess að auka ínn-
lenda eftirspurn, nema þeim
takist jafnframt að halda
greiðslujöfnuði sinum í
horfinu með auknum út-
flutningi. í þriðja lagi er enn
við að stríða almennara og
rótgrónara atvinnuleysi en
þekkst hefur, síðan fyrir
heimsstyrjöldina síðustu.
Hefur tiltölulega lítið dregið
úr því, þrátt fyrir framleiðslu-
aukningu undanfarinna árs-
fjórðunga. Það er á engan
hátt auðvelt að ráða bót á
þessum þremur vanda-
málum og tryggja jafnframt
æskilegan hagvöxt.
Jóhannes Nordal
Sá hagstjórnarvandi, sem í
þessu felst, er líklega megin-
skýringin á þvi, að hægt
hefur um skeið á efnahags-
batanum, eftir öra
framleiðsluaukningu á fyrra
helmingi þessa árs. Eru skipt-
ar skoðanir um það, hvort
hér sé aðeins um tíma-
bundna breytingu á vaxtar-
hraða að ræða eða varanlegri
samdráttarvanda, sem
aðeins sé hægt að ráða bót á
með nýjum eftirspurnar-
aukandi aðgerðum. Úr þessu
fæst ekki skorið, fyrr en að
nokkrum tima liðnum, en þó
er þegar Ijóst, að miklu meiri
tregða er á aukningu fjár-
festingar meðal helztu iðn-
aðarrikja en æskilegt væri, ef
tryggja á varanlegan efna-
hagsbata. Án breytingar í
þessum efnum er varla að
búast við mjög örri fram-
leiðsluaukningu næstu
mánuði.
Fyrir íslendinga hefur
þróunin að ýmsu leyti orðið
hagstæðari en búizt hafði
verið við í upphafi ársins.
Ástæðan var mikil og óvænt
hækkun hráefna og mat-
vælaverðs, einkum á öðrum
ársfjórðungi þessa árs og þar
af leiðandi batnandi
viðskiptakjör íslendinga.
Þessi hækkun matvæla og
hráefnaverðs virðist hins
vegar hafa stafað af tima-
bundum orsökum, svo sem
birgðasöfnun eftir langt sam-
dráttarskeið, enda var hún
miklu meiri en aukning
almennrar eftirspurnar gaf
tilefni til. Sú hefur líka orðið
raunin á, að ekki hefur orðið
framhald á þessum verð-
hækkunum, nema í takmörk-
uðum mæli, og lítið bendir til
frekari bata viðskiptakjara
næstu mánuði.
Sá bati, er varð á
viðskiptakjörum, einkum á
fyrra helmingi ársins, hefur
verulega létt íslendingum
róðurinn i efnahagsmálum.
Vegna hagstæðari ytri skil-
yrða, áhrifa markvissari
stefnu í lánsfjármálum og
bættrar stöðu ríkissjóðs hefur
tekizt að draga mjög úr
hinum alvarlega viðskipta-
halla við útlönd Til dæmis
varð hallinn á vöruskiptajöfn-
uðínum 5200 milljónir króna
á fyrstu þremur árs-
fjórðungum þessa árs, en
það er aðeins einn fjórði af
hallanum á sama tíma á
árinu 1975, ef báðar
tölurnar eru reiknaðar á
meðalgengi þessa árs. Hér er
vissulega um mikil umskipti
að ræða, eftir hinn gífurlega
viðskiptahalla undanfarinna
tveggja ára. Virðist nú
ástæða til að ætla að við-
skiptahallinn verði á árinu i
heild innan við 10 milljarða
króna, þ.e.a.s. aðeins rúm-
lega þriðjungur greiðslu-
hallans á síðastliðnu ári, ef
hann er reiknaður sem hlut-
fall af þjóðarframleiðslu. Er
þetta betri árangur en
áætlanir i upphafi ársins
gerðu ráð fyrir, en mis-
munurinn felst allur í áhrifum
bættra viðskiptakjara og örari
útflutningi á áli, en miklar
álbirgðir höfðu safnazt fyrir á
árinu 1975 vegna sölu-
tregðu.
Þennan þakkarverða
árangur verður þó aðeins að
skoða sem áfanga að þvi
marki að endurreisa stöðu
þjóðarbúsins út á við. Enn er
viðskiptahallinn við útlönd
um 4—5% af þjóðarfram-
leiðslunni, nettógjaldeyris-
eign bankanna sáralítil og
skuldabyrðin við útlönd ört
vaxandi. Jöfnun viðskipt-
hallans er þvi eftir sem áður
brýnasta verkefnið í efna-
hagsmálum. Ekki er ástæða
til að ætla, eins og nú horfir i
efnahagsmálum i um-
heiminum, að enn frekari
bati viðskiptakjara verði þar
að liði á næstunni. Þvert á
móti eru ýmsar blikur á lofti
bæði i hægari afturbata í
efnahagsmálum og yfirvof-
andi hækkun oliuverðlags,
sem sett gætu strik í
reikninginn. Er nauðsynlegt
að hafa þessi vandamál öll í
huga, þegar gengið er frá
afgreiðslu fjárlaga og láns-
fjáráætlun fyrir árið 1977.
Aðeins með áframhaldandi
aðhaldi i útgjöldum opin-
berra aðila og fjármögnun
framkvæmda er von til þess
að koma stöðunni út á við
aftur í viðunandi horf.
J.N
Sala á mjólk
dregst sam-
an um 4%
MJÓLKURFRAMLEIÐSLAN I
landinu hefur heldur aukist
sfðari hluta ársins, ef miðað er
við sömu mánuði I fyrra og má
þar þakka einmuna veðurbllðu
um allt land sfðustu mánuði, að
því er segir I fréttabréfi Upplýs-
ingaþjónustu landbúnaðarins.
Innvegin mjólk til mjólkursam-
laganna á tfmabilinu 1. janúar til
30. september 1976 er 0,6% minni
en á sama tfma árið áður. Sala á
nýmjólk er það sem af er árinu
4% minni en f fyrra og koma þar
m.a. tif áhrif verkfaflsins á sfðast
liðnum vetri.
A árinu hefur sala á undan-
rennu aukist um 27,5% og móti
hverjum lftra af undanrennu
hafa verið seldir 30 lítrar af ný-
mjólk en að jafnaði voru seldir
134 þúsund lítrar af undanrennu
á mánuði. Framleiðsla á smjöri
var 19% meiri í ár en í fyrra.
Ostaframleiðslan hefur dregist
saman um 39%. Birgðir af smjöri
og öðrum mjólkurvörum eru nú
það miklar að ekki er talin hætta
á því að grípa verði til innflutn-
ings eða annarra ráðstafana þó
mjólkurframleiðslan verði í lág-
marki næstu mánuði.
Höfn:
Gagnfræðaskóla-
nemendur söfnuðu
116 þús. kr. handa
þroskaheftum
SEM kunnugt er, þá er Hjálpar-
stofnun kirkjunnar, að safna fé til
styrktar þroskaheftum og hefur
söfnun á vegum stofnunarinnar
verið í gangi i tæpar tvær vikur,
en söfnuninni lýkur nú um helg-
ina. Nemendur Gagnfræðaskól-
ans á Höfn í Hornafirði tóku sig
til nú í vikunni og söfnuðu í
byggðalaginu alls 116 þýs. krón-
um á stuttum 'tíma og hafa nú
komið fénu áleiðis til Hjálpar-
stofnunarinnar.
Haukur Eggertsson:
Óvænt liðveizla
„ÞAO er fjarstætt að
útlendingar fái slík réttindi,
að öll samkeppni sé úr sög-
unni."
„Þessi kjör hafa aldrei
staðið íslendingum til
boða."
„Skattlagning fyrirtækja
á íslandi er orðin hagstæð
útlendingum."
Ofangreindar setningar
eru megin uppistaða eða
inntak ágætrar greínar, sem
Haraldur Blöndal skrifar í
dagblaðíð Vísi í gær (þriðjud.
2. nóv ), en ber annars heitið
RÁÐHERRA-NELLIKAN Til-
efnið er hið fyrirhugaða
ylræktarver, sem stjórnmála-
mennirnir berjast nú ákafast
fyrir, að Hollendingar komi
hér upp
Er ylrækt iðnaður eða land-
búnaður? Hver fær nellikuna,
sem á að rækta: iðnaðarráð-
herra eða landbúnaðarráð-
herra? Hvað sem þvi liður, þá
er röddin ekki Jakobs. Rödd-
in er ekki iðnrekandans,
röddin er skynseminnar. En
hví vaknar hún svo seint, og
hví vaknar hún utan þeirra
raða, sem ákvörðunarvaldið
hafa um lif eða dauða
íslenzks athafnalífs á mjög
breiðu sviði, sérstaklega
íðnaðarins? Islenzkir iðn-
rekendur hafa barizt fyrir þvi
árum saman, að fá i einhverj-
um mæli að njóta sambæri-
legrar aðstöðu atvinnulega
séð og aðrir atvinnuvegir —
og útlendingar. Það er bara
kallaður barlómur — iðnað-
urinn blómstrar!
Ég vona, að það verði ekki
kallaður ritstuldur, þótt ég
taki hér á eftir upp nokkrar
málsgreinar úr skrifum
Haralds.
..Undanfarið hafa farið
fram viðræður um ylræktar-
ver, sem reka á i nágrenni
Reykjavikur og með þátttöku
hollendinga. í þessum við-
ræðum og umræðum vegna
þeirra á opinberum vettvangí
hefur enn komið fram (hinn)
sérkennilegi skilningur
ýmissa ráðamanna í hlutverki
tolla og skatta, ef útlendingar
eiga í hlut. Jafnframt hefur í
þessum umræðum komið í
Ijós, að mönnum finnst meira
um vert, að þeirra sé getið
við nýjungar en að þeir
standi vörð um það sem fyrir
er."
„Skattlagningin hefur aftur
orðið til þess, að erlend fyrir-
tæki telja það fjarstætt að
eiga hlut að fyrirtækjum hér
á landi, nema að sett séu
sérstök skattalög um þessi
fyrirtæki. Stjórnvöld hafa
viðurkennt þetta sjónarmið
og veitt erlendum fyrirtækj-
um skattfriðindi og tollfríð-
indi."
„Hollenska ylræktarverið
er ágætt dæmi um, hversu
opinber skattlagning á fyrir-
tækjum heftír vilja islendinga
til að stofna ný fyrirtæki á
eigin vegum, en verða að
sækja styrk að utan til að fá
sæmileg starfsskilyrði."
„íslendingar eru aðilar að
ýmsum alþjóðlegum sam-
þykktum um tollamál Þeir
Haukur Eggertsson
geta ekki varið ofsköttuð
fyrirtæki með tollmúrum.
Þess á heldur ekki að vera
þörf. íslensk fyrirtæki hafa
aldrei beðið um sérréttindi
fyrir sig. Þau hafa aðeins
beðið um, að stjórnvöld
sviptu þau ekki því fjár-
magni, sem þeim er nauð-
synlegt til að verja sig og
sækja á ."
„Ég er ekki mótfallinn
erlendu fjármagni í íslensku
atvinnulífi. Ég er hins vegar
mótfallinn því, að einungis
útlendingar fái að njóta rétt-
látrar skattlagningar á ís-
landi." —
Svo mörg eru þau orð, og
þau eru enn fleiri í greininni.
Þau eru öll sönn, en það er
einnig meiri sannleikur. Það
er sannleikur, að
Reykjavíkurborg og Hvera-
gerðishreppur berjast um
ylræktarverið. Það eru boðn-
ar fríar lóðir og alls kyns
önnur aðstaða, auk ódýrrar
orku. Það er lika sannleikur,
að á forsiðu Timans, laugard.
30. okt. s.l. stendur með
stóru letri. „HOLLENDING
AR FRAMLENGJA FREST-
INN UM TVÆR VIKUR."
„Viðræður um niðurfell
ingu tolla og aðflutnings
gjalda standa yfir." Það eru
sem sagt úrslitakostir, sem
Hollendingar setja íslenzku
ríkisstjórninni! Tvær vikur!
Hugsið ykkur! Og við erum
að reyna að halda reisn okkar
gagnvart umheiminum. Geta
íslendingar sett slika kósti?
Og að lokum þetta: Hvar
ætla núverandi ylræktar-
menn í Hveragerði og víðar
að selja sín blóm, þegar ráð-
herrarnir geta keypt sínar
ódýru nellikur frá hollenzku
ylræktarstöðinni, sem mun
starfa við allt önnur og hag-
stæðari skilyrði? Eru þeir ekki
að kveða upp sinn eigin
dauðadóm?
Þökk sé Haraldi fyrir hans
ágætu grein.