Morgunblaðið - 16.11.1976, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. NÓVEMBER 1976
,, Afskaplega
gáfuð
forsetafrú”
Rosalynn Carter er 49 ára gömul.
Hún fæddist i Plains, Georgia. Faðir
hennar lézt þegar hún var 13 ára, móð-
ir hennar vann fyrir heimilinu og fjór-
um börnum sínum með saumaskap.
Frú Carter er sæt kona, miklu sætari
i raunveruleikanum heldur en á sjón-
varpsskermi. Hún er sæt eins og skóla-
stúlka á bekkjarmynd, nema hvað aug-
un eru gáfulegri. Ég hafði það á tilfinn-
ingunni þegar ég hitti hana á hótelher-
berginu hennar, að stundum langaði
hana ekki til að virðast gáfuð og þá
kemur annars konar glampi í augun.
Ég hefi séð þetta gerast hjá öðrum
konum líka. Konum, sem halda að gáf-
ur hljóti endilega að þýða klæki og að
klækir séu eitthvað ókvenlegt og óað-
laðandi. En leikurinn með augun gagn-
ar ekki — gáfurnar gera vart við sig í
tali eða hegðun og verða ekki faldar,
þær koma alltaf í Ijós. Mikið hlýtur að
vera þreytandi að reyna alltaf að
breiða yfir þær, fyrir utan hversu mik-
il símasóun það er.
Það er greinilegt að frú Carter er
afskaplega gáfuð kona, jafnvel þótt
hún segi alltaf að hún sé ver menntuð
og ver að sér en eiginmaður hennar.
„Hann er sílesandi, allt og alls staðar."
Við ræddumst tvisvar við, lengi, dag-
ana kring um kosningarnar, þegar ég
elti hana hvert sem hún fór. Mig grun-
aði oft, að svörin, sem hún var að gefa
spyrjendum sfnum — mér líka — væru
örugg og stjórnmálalega hættulaus. En
ég efaðist aldrei um virðingu hennar
og aðdáun á bónda sínum. Þær tilfinn-
ingar eru sannar og djúpar og fallegar.
Gagnkvæmur kærleikur og virðing
fólks, sem hefur lifað saman í langan
tíma, er sjaldgæft.
Hér hef ég fyrst svarað spurningum
um bernsku frú Carter. Ég þekkti svör-
in sjálf. En ég hafði ekki kynnst hlýj-
unni og stoltinu, sem kemur fram þeg-
ar hún talar um strit móður sinnar eða
um bakgrunn sinn, sem er verkalýðs-
stétt, lágstétt. Hún talar oft um traust
sitt og áhuga á ,,fólki“ og þá á hún við
venjulegt, blátt áfram fólk. Þetta er
mér framandi hugsunarháttur, mér,
sem ólst upp í Suðurrfki, þar sem mað-
ur þóttist alltaf vera betur settur um
leið og komið var út fyrir nánasta um-
hverfið.
En Carter-fjölskyldan er lfka frá nýj-
um Suðurríkjum. Ekki alls fyrir löngu
voru aðeins til forríkir bubbar eða blá-
fátæklingar á stöðum eins og Birming-
ham Alabama. Það kom aðeins örsjald-
an fyrir, að þeim fátæku tækist að
komast í einhver efni. Þess f stað strit-
uðu þeir, kynslóð fram af kynslóð, án
þess nokkurn tímann að eiga von um
betri kjör.
En nú orðið — Ifklega síðan f lok
seinni heimsstyrjaldarinnar — tekst
oft að vinna sig upp í millistéttirnar.
Það er aðeins eðlilegt að þeir sækist
eftir völdum, sem fyrir 50 árum hefðu
aldrei getað orðið annað en fjarlægur
draumur. En, ef ég hef rétt fyrir mér í
því að þetta sé upphaf Carters, þá má
ekki gleyma þvf, að þau eru stolt yfir
slíku upphafi. E.t.v. er þetta það dýr-
mætasta, sem þau hjónin hafa að gefa
okkur.
Alþýðleikinn er ekkert svindl. Frú
Carter minnist þess þegar maður henn-
ar var ríkisstjóri og fjöldi fólks hvaðan-
æva frá i fylkinu kom í heimsókn til
þeirra. Hún minnist þess af mikilli
ánægju, sem ég held ekki geti verið
svikin. Þetta er amerfski draumurinn
orðinn að veruleika. „Fólkið", —
„endurvakning á trúnni á landið“...,
þessi orð f munni hennar hljóma rétti-
lega, þótt það væri ekki úr vegi að fá
þau betur skilgreind. Ég reyndi oft að
fá skilgreiningar, skýringar. Á okkar
fyrsta fundi minntist frú Carter á Viet-
nam-strfðið og sagði Carter hafa verið á
móti því. Hvenær, spurði ég. 1971. Á
sfðari fundinum sagði ég henni, að mér
fyndist það hafa verið nokkuð seint að
byrja að vera á móti Vietnam. Hún
svaraði um hæl: Þangað til 1971 hafði
Carter aldrei tækifæri til að lýsa af-
stöðu sinni og hvað hefði gagnað að
einhver hnetubóndi hefði verið á móti
striðinu? (Carter sjálfur er miklu
hreinskilnari varðandi þetta mál, hann
viðurkennir að hafa tekið afstöðu gegn
stríðinu of seint.)
Tal okkar um Vietnam varð að sjálf-
sögðu til þess að við ræddum um unga
fólkið. Ég sagði henni að ég hefði
kennt í háskólum í 15 ár og að sfðan
Vietnam-stríðinu lauk, fyndist mér
stúdentarnir hafa lítið traust á ríkis-
stjórnum, þær gætu engu breytt hvort
eð er. Frú Carter sagðist ekki geta
áfellst það fyrir þetta, unga fólkið
hefði enga ástæðu til að trúa á „hið
góða í Iandinu“ eftir Watergate, Viet-
nam eða Kambodíu. Henni þótti, sem
það hefði nú snúið sér að trúnni, „þetta
eru tímar trúarinnar," sagði hún.
Ég sat og sneri kaffibollanum milli
handanna. Hvað gat ég sagt við þessa
trúuðu konu? Mér virðist sjálfri þessi
„snúningur unga fólksins ekki vera af
trúarlegum toga, heldur vegna ein-
hvérs annars, eigingirni, sjálfsins —
hvað um Hara Krishna? En áður en ég
gat sagt þetta, sagði frú Carter að það
væri ekki nauðsynlegt að leita til henn-
ar eigin trúar, kristinnar trúar. „Unga
fólkið er f leit að nýju gildismati — því
eru þetta tfmar trúarinnar."
Ef mér hefði fundist við standa hvor
annarri ofurlítið nær, þá hefði ég sagt
henni að hún hefði rangt fyrir sér.
Fjórir menn, sem starfa við mennt-
unarmál, hafa sagt mér, að nemendur
þeirra og eigin börn væru nú eins og
unga fólkið var fyrir árið 1950 — elsku-
leg, kurteis með áhuga á -engu nema
því að gera það gott. Frú Carter álítur,
að þau hafi fullan rétt til firringar —
en með ,,góðri“ rfkisstjórn, virkum
leiðtoga muni þau verða hólpin.
Lfklega finnst mér enginn hafa rétt
til firringar og ég held ekki að þau
verði hólpin. „Þú getur ekki áfellst
þau,“ sagði frúin. Nei, það er ekki hægt
að saka þau um neitt, en ásakanir
skjóta of oft upp kollinum í samtölum
fólks og hafa þó ekkert að segja. Þær
gera fyrirfram ráð fyrir einhverjum
böðli.
í seinna skiptið, sem við ræddumst
við, sagði ég henni nokkuð, sem ég
hafði ekki viljað segja áður; að mörg-
um þætti það notaleg tilfinning að
óþekktur maður gæti verið valinn for-
setaefni af svo valdamiklum stjórn-
málaflokki. Slikt hefði þá þýðingu fyr-
ir mörgum, að auðvald og auðhringir
gætu ekki verzlað með okkur eftir allt
saman. Húrra fyrir Jimmy Carter og
húrra fyrir okkur. „Það stjórnar eng-
inn Jimmy og það mun enginn gera
það,“ sagði frú Carter.
Stundum er erfitt að skilja hvað
Jimmy Carter á við, sagði ég. Eins og
t.d. hvenær? spurði hún.
Yfirlýsing hans um Kelley, starfs-
mann FBI, var það fyrsta sem mér kom
til hugar.
Sjáðu til, svaraði frúin hægt, það er
hluti af áróðri Fords, að Carter sé
sjálfum sér ósamkvæmur í skoðunum
sfnum.
Áður en ég gat neitað að taka mark á
áróðri Fords, hélt hún áfram:
Kappræðurnar munu skýra allt.
Ég hlustaði á kappræðurnar. Þær
voru stundum spennandi likt og fót-
boltaleikur, en mér þótti ekki mörgum
spurningum svarað.
Ég kvaddi frú Carter og yfirgaf hana
full af virðingu fyrir rósemi hennar og
jafnvægi og hvernig henni tókst að
svara öllum spurningum. En þetta er
framkoma stjórnmálamanns, og ég mat
meir aðrar hliðar frúarinnar. Hún er
kona með raunverulegar tilfinningar,
orku og heilbrigði og persónuleika.
Ég veit ekki til hvers við ætlumst af
forsetafrúnni okkar. Sjálf hef ég að-
eins orðið reglulega hrifin af tveimur
konum um ævina — Eleanor Roosevelt
og Jacqueline Kennedy. Ég varð hrifrn
af þeim vegna þess, að þær, hvor á sinn
hátt, kröfðust þess að vera þær sjálfar,
frekar en að aðlaga.sig eftir kröfum
tíma og staðar. Frú Rosalynn Carter
gæti vel átt eftir að marka jafn djúp
spor og þær.
Bandaríski rithöfundurinn, Lillian Hellman, ferdadist
með eiginkonu nýkjörins Bandaríkjaforseta á kosninga-
ferdalögum hennar. Hún skrifadi eftirfárandi spjall,
um og við Rosalynn Carter, sem nú er orðin „fyrsta frú”
Bandaríkjanna.