Morgunblaðið - 26.01.1977, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 1977
Hefur smíð-
að hundruð
langspila
og gítara
í GÖMLU verkstæði i
gömlu húsi við höfnina á
Akureyri vinnur Friðgeir
Sigurbjörnsson hljóðfæra-
smiður. Hann er liðlega 80
ára gamall, en vinnur full-
an vinnudag og smíðar og
gerir við hljóðfæri sem
fólk á öllum aldri styttir
sér síðan stundir við. Hann
hefur smíðað mörg hundr-
uð hljóðfæri, mest gítara
og langspil með sama sniði
og hefur verið þjóðarhljóð-
færi íslendinga um aldir.
Friðgeir er Þingeyingur,
úr norðursýslunni, fæddur
í Þistilfirði, en bjó síðan á
Sléttu þar til hann flutti til
Akureyrar 1927 og þar hef-
ur hann búið síðan. Hann
vann við húsgagnasmíði til
1948, en varð þá að vera á
Kristneshæli um tíma, en
er hann útskrifaðist þaöan
tók hann til við hljóðfæra-
smíðina.
Við röbbuðum við þenn-
an rólynda heiðurs- og hag-
leiksmann eitt stundar-
korn á verkstæði hans fyr-
ir skömmu.
— Ég byrjaði á hljóð-
færasmíðum um 1950,
sagði Friðgeir en í raun-
inni er ég húsgagnasmiður
og hafði áhuga á því. Ég
byrjaði fyrst á venjulegum
belggíturum, síðan komu
rafmagnsgítarar og ég
smíðaði mikið af þeim á
tímabili. Þá hafði ég mik-
inn tíma fyrir nýsmíði, því
þá vissu fáir um mig, en
síðan hefur þetta farið
mikið út í viðgerðir, Ég læt
þær sitja fyrir og það kem-
ur mikið til mín frá
Reykjavík í viðgerðir.
Kontrabassa hef ég einn-
ig smíðað, 4—5 stykki.
Fyrsti bassinn var fyrir
Ingvar Níelsson frá
Neskaupsstað, þá mennta-
skólanema, síðar verkfærð-
ing. Hann hefur síðan ver-
ið í Asíu við störf, að setja
niður kælikerfi í hús, síðast
í Singapore.
Friðgeir hljóð-
færasmiður
á Akureyri
sóttur heim
Friðgeir með 128. iang-
spilið sem hann hefur
smíðað. Ljðsm. Mbl. á j.
LITLA ÍSÖLD
OG AUSTUR-
ÍSLANDSSTRAUMUR
Áður var minnst á bækling eftir
fslenska náttúrufræðinga um
náttúru Islands og mannlíf i land-
inu í ellefu aldir, sem var lagður
fram á Umhverfismálaráðstefn-
unni f Stokkhólmi 1972.
Breski veðurfræðingurinn
Hubert Lamb hefur einnig gert
sér far um að líta aftur í tímann
til að glöggva sig á liðandi stundu
og hver hugsanleg framvinda geti
orðið. Kuldaskeið hófst um allan
hinn „gamla heim'* seint á mið-
öldum, eða á 13. og 14. öld, og stóð
allt fram yfir aldamótin 1900.
Timabilið eftir um 1600 og langt
fram á 19. öld hefur stundum
verið nefnt „litla ísöld". Lamb
telur að á íslandi og Grænlandi
hafi veðurfarinu réttilega verið
kennt um hnignum þeirra tíma
Llnurit sem sýnir að samband er
á milli hitafars á íslandi og hags
þjóðarinnar á umliðnum öldum
(Sig. Þórarinsson 1961).
ÍSTÍMI, VIKUR ÁRLEGA
(m«6altol Ó öld)
IOOO 1200 1400 1600 1600 1700 1800 '900
V eðr áttan
og hafið
(hann gleymir Dönum!), en víða
á meginlandi Evrópu var hnign-
unin kennd við „pláguna miklu"
eða svarta dauða. Víst má ætla að
veður válynd, matvælaskortur,
styrjaldir og sjúkdómar haldist í
hendur þegar svo ber undir og
herji á menn og skepnur. Slæmt
árferði og stríð minnka viðnám
gegn sjúkdómum, en erfiðleikarn-
ir geta einnig rutt nýjum hugsjón-
um braut. Lamb reynir þannig á
sögulegan hátt að finna skýringar
á veðurfarssveiflum á stórum
svæðum nú með samanburði á
aðstæðum í Norðurhöfum og ná-
lægum löndum fyrr á tímum.
Hann og ýmsir aðrir telja Austur-
Islandsstrauminn sérstaklega
áhugaverðan til rannsókna á
þessu sviði vegna áhrifa hans á og
tengsla við veðurfar á tslandi,
Færeyjum og I Vestur-Evrópu al-
mennt. Guðbrandur biskup Þor-
láksson kann að hafa verið á sama
máli, þvi að engan sýnir hann
hafísinn við ísland á landabréfi
sínu nema út af Langanesi 1 Aust-
ur-lslandsstraumi. Þetta landa-
bréf er frá upphafi „litlu ísaldar"
(1590).
FISKVEIÐAR VIÐ
FÆREYJAR OG ISLAND
Lamb hefur m.a. fjallað um
gögn frá Færeyjum. Hann telur
þau gefa vísbendingu um míkinn
kulda i sjónum við Færeyjar á 17.
öld. Að hans mati eru þessi gögn
e.t.v. þau lengstu samfelldu, sem
til eru um hitastig sjávar, og
byggjast þau á mælingum frá
1867 fram á þennan dag, en fyrir
þá tíð allt aftur að 1600 á upplýs-
ingum um þorskveiðar, sem tak-
markast við u.þ.b. 2°C hitastig í
sjó. Fiskleysi mun hafa verið
óþekkt fyrirbrigði við Færeyjar
fyrir 1600 og eftir 1839. A 17. öld
brugðust aftur fiskveiðar við eyj-
arnar tiðum, stundum um árabil,
og má ætla að kaldur pólsjór úr
Austur-lslandsstraumi með hita
stig lægra en a.m.k. 3°C hafi þá
náð til Færeyja. Pólsjávar gætti á
seinni timum lítillega við Færeyj-
ar á árunum 1888 og 1968. Þessi
ártöl eru reyndar athyglisverð,
þvi að þá áraði einnig illa á ls-
landi, og 1968 gætti pólsjávar
meira í Austur-lslandsstraumi en
Haffsbrúnin á hafinu við tsland
nú á tfmum. Vinstri helmingur
myndarinnar sýnir legu haffs-
brúnarinnar að hausti, þ.e.
minnstu útbreiðslu (1), meðallag
(2) og mestu útbreiðslu fss (3).
Hægri helmingur myndarinnar
sýnir haffsinn að vori, minnstu
útbreiðslu (1), meðallag (2),
mestu útbreiðslu, þ.e. 1968 (3) og
auk þess mestu útbreiðslu á sögu-
legum tfma (4), eins og t.d. 1695 á
„litlu fsöld“ (J.Eyþ. og III. Sigtr.
1971).
TALA HUNGURSÁRA A ÖLO
'000 '200 »400 «00 «00
Pólfronturinn f hafinu er á mót-
um heitu og köldu straumanna
fyrir norðan 40 gr. norðurbreidd-
ar.
dæmi eru til um samkvæmt mæl-
ingum. Lamb segir, að andstætt
fiskleysinu við Færeyjar á 17. öld
hafi þorskveiðar við suður- og
vesturströnd Islands aldrei
brugðist svo vitað sé. Ekki er
þetta rétt hjá Lamb. Lúðvik Krist-
jánsson, sagnfræðingur, hefur
f jallað um þetta efni í Sögu, tima-
riti Sögufélagsins, og bendir hann
þar á, að sjávarafla haf: tekið af f
mörg ár á íslandsmiðum. Um slikt
er getið i Grettissögu og i athug-
unum Lúðvíks á heimildum
1685—1704, „sem sýna að þá var
mikill aflabrestur, að visu ekki
stöðugur, en svo sár sum árin að
torvelt er að benda á aðra eins
ördeyðu í annan tima". Þetta var
á timum „litlu isaldar", en Lúðvfk
leiðir hjá sér getgátur um hvort
skýringar á aflabrestinum séu all-
ar tengdar veðurfari þessa kulda-
skeiðs. Hann getur þess einnig að
aflaleysið hafi bitnað harðar og
lengur á Norðlendingum en
landsbúum vestan- og sunnan-
lands, og að fjöldi þurrabúða á
Snæfellsnesi, húsmannshúsa í
Vestmannaeyjum og grasbýla um
land allt hafi lagst í auðn.
Þessar upplýsingar um fiskleysi
bæði við Færeyjar og ísland fyrr
á öldum eru athyglisverðar í Ijósi
staðhátta nú á timum. Má minna á
ísaárin 1965—1970, þegar kal I
túnum og kaldur sjór og snauður
fyrir Norðurlandi með sfldarleysi
olli efnahagsörðugleikum hér á
landi og jafnvel nokkrum land-
flótta.
Hlýsjórinn sunnan úr hafi eða
Irmingerstraumurinn, eins og
hann er nefndur við Island, hefur
á 17. og 18. öld, eða hámarki „litlu
ísaldar", þrátt fyrir allt borist til
suðurstrandar íslands eins og
hann gerði á ísaárunum 1965—
1970. Að vfsu má þó ætla að hlý-
sjórinn á þessum tímum hafi ver-
ið svalari en nú er vegna blöndun-
ar við kalda sjóinn að norðan og
vegna árferðisins almennt. Er það
í samræmi við hald manna nú um
breytingar á hringrás hafstrauma
í Norður-Atlantshafi á isaárunum
1965—‘1970, eins og áður sagði.