Morgunblaðið - 10.03.1977, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. MARZ 1977
Vísitala
(logarithmar)
ALMENN ÞJÓÐARÚTGJÖLD OG VÖRUFRAMLEIÐSLA
FYRIR HEIMAMARKAÐ 1969-1975.
VÍSITÖLUR. 1969= 100.
lausleg athugun bendir til þess, að afkoman
hafi ekki versnað í'rá því sem var árió 1975
nema e.t.v. i húsgagnasmíði. Einna stöðug-
ast hefur hagnaðarhlutfallið verið i fata-
gerð og sælgætisgerð, en i húsgagna- og
innréttingasmíði hefur afkoman verið all-
breytileg ár frá ári. Afkoman var mjög góð
árið 1971, eins og í flestum öðrum greinum,
en hefur siðan versnað, og árið 1975 sýna
bráðabirgðatölur, að reksturinn hefur tæp-
lega staðið í járnum eftir afskriftir og er
það ásamt afkomu pappirsvöruiðnaðar á
árinu 1975 eina dæmið um hreint tap i
samkeppnisgrein á tímabilinu 1968 til 1975.
í öllum öðrum greinum hefur ætið verið um
hreinan hagnað að ræða og hafa breytingar
á hlutfalli hreins hagnaðar, þ.e. vergur
hagnaður að frádregnum afskriftum, ætið
gengið í sömu átt og áður var lýst um
vergan hagnað, en sveiflurnar hafa verið
meiri. í viðauka eru sýndar töiur um af-
komu einstakra greina iðnaðar á árunum
1968—1975.
Afar erfitt er að greina i sundur og meta
sérstaklega þá þætti, sem einkum hafa
áhrif á afkomu iðnaðarins. Hér að framan
var fjallað nokkuð um framleiðslubreyting-
ar og framleiðni, sem sennilega hafa ráðið
mestu um batnandi hag iðnaðarins á árun-
um 1969—1971 og góðan hag iðnaðarins á
árunum þar á eftir. Einnig má benda á
önnur atriði, svo sem verðlagsmál iðnaðar-
ins, launabreytingar, gengi o.fl., sem áhrif
Afkoma
Afkoma iðnaðarins á árunum 1968—1975
hefur 1 heild reynzt allstöðug, samkvæmt
niðurstöðum iðnaðarreikninga Þjóðhags-
stofnunar. Fyrir iðnaðinn í heild (án áls)
hefur vergur hagnaður fyrir afskriftir og
beina skatta yfirleitt verið á bilinu 6—7%
af vergum tekjum á árunum 1968—1974.
Árið 1971 sker sig úr með mjög góða af-
komu og var hagnaðarblutfallið þá um 8%,
en árð 1975 var undir meðallagi og nam
vergur hagnaður þá um 5‘A% af tekjum.
Þetta tiltölulega stöðuga hlutfall getur þó
leynt meiri mun og sveiflum í afkomu ein-
stakra greina. Hagnaður eftir afskriftir en
fyrir beina skatta hefur yfirleitt numið
2Vi—4% af tekjum mena árið 1971, en
hagnaðarhlutfallið var um 4.7%. Sér litið á
meginflokka iðnaðarins kemur fram, að á
árunum 1971—1975 (sundurgreindar tölur
ná ekki lengra aftur en til 1971) var afkoma
vöruframleiðslugreina heimamarkaðar að
meðaltali svipuð og afkoma iðnaðarins í
heild. Ef rekstur álversins er skilinn frá
annarri útflutningsframleiðslu, var hagnað-
arhlutfall útflutningsgreina um 5—6% á
árunum 1971—1973, en á árunum
1974—1975 batnaði afkoma þessara greina
stórlega og er hagnaðarhlutfallið talið hafa
verið 7.3% 1974 og 9.8% 1975. Að álfram-
leiðslunni meðtalinni verður þetta hlutfall
hins vegar mun breytilegra og yfirleitt lak-
ara. Afkoma viðgerðargreina hefur aó með-
altali verið svipuð á hlutfallslegan mæli-
kvarða og afkoma annarra heimamarkaðs-
greina. Á árunum 1971—1975 var vergur
hagnaður í þessum greinum að meðaltali
um 6% af tekjum, en samkvæmt bráða-
birgðatölum var það tæplega 7% árið 1975.
í viðgerðargreinum var hagnaðarhlutfallið
7.3% árið 1974 en lækkaði í 5.5% árið 1975.
Áætlanir um hag iðnaðar í lok ársins 1976
benda til þess, að afkoma heimamarkaðs-
greina hafi ekki versnað frá árinu 1975,
sem eins og áður sagði var ekki undir
meðaltali áranna 1971 til 1975. Hagur við-
gerðargreina virðist hafa skánað 1 fyrra og
var vergur hagnaður áætlaður um 6% við
rekstrarskilyrði í árslok samanborið við
5,5% 1975.
Sé litið á afkomu helztu samkeppnis-
greina iðnaðar, hefur afkoma þeirra flestra
breytzt á svipaðan hátt. Afkoman fór yfir-
leitt batnandi á árunum 1969—1971, eink-
um þó tvö síðustu árin, enda fór þá saman
mikil framleiðsluaukning og mun minni
kostnaðarhækkun en síðar varð. Á þessum
árum voru því allar aðstæður þannig að
búast mátti við mun hærra hagnaðarhlut-
falli en í meðalári. Sú varð einnig raunin,
að hagnaðarhlutfallið lækkaði yfirleitt árið
1972 og var undir meóaltali á árunum
1974—1975. Ekki liggja fyrir áætlanir um
afkomu einstakra greina á árinu 1976, en
frá byrjun árs 1971 til ársloka 1973 hækk-
uðu innlendar vörur meira í verði en inn-
fluttar. Síðustu þrjú árin hefur svo aftur
dregið saman, þar sem verð á innfluttum
vörum hefur hækkað meira en verð á ís-
lenzkum neyzluvörum.
Þótt ströng verðlagsákvæði hafi formlega
verið í gildi síðustu sex ár, hafa þau i reynd
aðeins að hluta náð til innlendrar vöru-
framleiðslu og verðmyndun i flestum grein-
um því sennilea lítt frábrugðin því, sem
verið hefði án verðlagsákvæða, þ.e. hún
hefur aðallega ráðizt af framleiðslukostnaði
og markaðsaðstöðu. Þetta á þó ekki við allar
greinar, eins og áður var nefnt um ákvörð-
un hámarksverðs. í þjónustugreinum iðnað-
ar hafa afskipti verðlagsyfirvalda verið
mun meiri en í flestum greinum vörufram-
leióslu og fyrst og fremst á þann hátt, að
verðlagsnefnd ákveður álagningu á útselda
vinnu iðnaðarmanna. Er álagning þessi
ákveðin í krónutölu nema álagning á
ákvæðisvinnu, sem er hlutfallsleg.
Laun
hafa á afkomuna. Verða þessi atriði rakin
nokkru nánar hér á eftir.
Yerðlagsmál
Frá því í febrúar 1968 þangað til í nóvem-
ber 1976 hækkaði visitala vöru og þjónustu
um 618%. Sé vísitölugrunninum skipt eftir
vöruflokkum og markaðsaóstöðu kemur i
ljós, að íslenzkar neyzluvörur í vísitölunni
aðrar en landbúnaðarafurðir og fiskur hafa
hækkað á þessu timabili um 590% og inn-
fluttar neyzluvörur um nær sama hlutfall
eða 586%. Innlendar vörur, sem litt eru
háðar heimsmarkaðsverði, hafa hækkað
nokkru meira eða um 647% og vörur sem
háðar eru heimsmarkaðsverði vegna inn-
fluttra hráefna um 610%. Þær vörur, sem
eiga í samkeppni við innflutning, hafa hins
vegar hækkað minna eða um 539%. Er það
mjög svipuð hækkun og varð á innfluttum
vörum, sem eiga í samkeppni við islenzkar
vörur, en þær hafa hækkaó um 534%. Aðr-
ar innfluttar vörur hafa hækkað í verði um
rúmlega 600% á timabilinu. Þótt slfk flokk-
un eftir markaðsaðstöðu kunni oft að orka
tvímælis, gefa þessar tölur þó vísbendingu
um, að verðhlutfall milli íslenzkrar og inn-
fluttrar neyzluvöru hafi lítið breytzt á und-
anförnum níu árum. Fyrstu árin voru verð-
hækkanir á innfluttum samkeppnisvörum
meiri en á innlendum vörum og gætti þar
áhrifa gengislækkananna 1967 og 1968 en
Launakostnaður iðnaðarins í heild hefur
verið um 25—30% af tekjum á undan-
gengnum árum og í vörugreinum, sem
framleiða fyrir heimamarkað, er hlutfallið
svipað. Breytingar á launum og iaunatengd-
um gjöldum hafa þvf veruleg áhrif á hag
iðnaðarins og samkeppnisstöðu. Launa-
kostnaður fyrirtækjanna ræðst af breyting-
um á samningsbundnum kauptöxtum, ýms-
um greiðslum utan samninga, skiptingu
vinnutíma í dagvinnu og yfirvinnu og
launatengdum gjöldum.
Frá árinu 1969 til ársins 1976 hækkuðu
kauptaxtar iðnverkafólks um nálægt 500%
en kauptaxtar verkamanna og iðnaóar-
manna nokkru minna eða um það bil 450%.
Meðaltimakaup verkamanna og iðnaðar-
manna hækkaði meira en kauptaxtar eða
um rúmlega 500% og gætir þar bæði auk-
inna yfirborgana, launaskriðs, og meiri
yfirvinnu. Séu launatengd gjöld tekin með,
þ.e. aðallega framlag i lifeyrissjóð, launa-
skattur og tryggingariðgjöld atvinnurek-
enda, er hækkunin um 580% frá árinu 1969
til ársins 1976. Þetta er mun meiri hækkun
en orðið hefur f helztu viðskiptalöndum,
þar sem launakostnaður á hverja vinnu-
stund hefur sennilega hækkað að meðaltali
um 200% á þessu tfmabili. Ef hins vegar er
tekið tillit til gengislækkunar krónunnar
hverfur munurinn, en launakostnaður á
hverja vinnustund hefur hér á landi hækk-
að um 200% i erlendri mynt. Þrátt fyrir
þessa miklu hækkun launakostnaðar hafa
laun og launatengd gjöld ekki hækkað sem
hlutfall af tekjum fyrirtækjanna og árið
1975 var þetta hlutfall lægra en að meðal-
tali á árunum 1969—1975.
Á árunum 1969—1975 hækkaði meðal-
tímakaup verkamanna og iðnaðarmanna
um allt að 375% en launakostnaður á
hverja vinnustund hækkaði um rúmlega
420%. Sé hins vegar litið á launakostnað i
iðnaði, eins og hann kemur fram í reikning-
um greinarinnar (undanskilið: álvinnsla,
slátrun og kjötiðnaður, mjólkuriðnaður,
niðursuóuiðnaður.), þá hækkaði launa-
kostnaður á hvern vinnandi mann um 395%
á þessu timabili, en vegna aukinnar fram-
leiðslu á hvern vinnandi mann var hækkun
launakostnaðar á hverja framleiðsluein-
ingu mun minni eða 290%. Hækkun launa-
kostnaðar á hverja vinnustund var öll árin
nema 1975 meiri en hækkun launakostnað-
ar á hverja framleiðslueiningu, en mestu
munaði árið 1971, er einingarkostnaður var
óbreyttur þrátt fyrir rúmlega 20% hækkun
launakostnaðar. Hin mikla framleiðniaukn-
ing árið 1971 er tvimælalaust helzta skýr-
ingin á hinni góðu afkomu iðnaðarins á þvi
ári, eins og áóur var að vikið.
Mannafli í iðnaði 1966-1970
Hlutdeild í heildarmannafla Breyting mannafla frá fyrra ári Breyting framleiðni i frá fyrra ári
o. 0 % með áli án áls
1966 17,3 . . .
1967 16,7 • • .
1968 16,0 -3,7 -1,2 -1,2
1969 16,9 5,9 3,6 3,6
1970 17,7 8 ,6 12,5 2,8
1971 18,0 7,1 6,6 7,3
1972 18,2 3,7 4,3 4,1
1973 18,0 1,3 12,5 7,7
1974 17,3 -0,6 0,3 1,1