Morgunblaðið - 10.03.1977, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. MARZ 1977
23
Iðnþróunarsjóðs hafi einnig verið gengis-
tryggð, námu útlán sjóðsins aðeins um
helmingi heildarútlána sjóðanna til iðnaðar
og meðalvextir í iðnaðarlánum því nokkru
lægri, þar sem lánskjör Iðnlánasjóðs voru
mjög hagstæð. Þær reglur, sem giltu i árs-
lok 1976, sýna, að mjög hefur dregið saman
með heildarlánskjörum atvinnuveganna og
samkvæmt dæmunum býr sjávarútvegur-
inn við léttbærustu lánskjörin, en iðnaður-
inn sætir hins vegar þyngstum kjörum.
í ljósi þess, sem að framan segir um útlán
fjárfestingarlánasjóða, virðist mega leiða
að þvi nokkur rök, að verulegs misræmis
gæti hvað snertir útlán sjóðanna til at-
vinnuvega, þar sem telja verður, að iðnaður
beri all skarðan hlut frá borði i samanburði
við sjávarútveg. Þótt þessa sjái ekki veru-
lega stað í fjármunamyndun iðnaðar á síð-
ari árum, er fjárfestingarhneigð í iðnaði
óefað nokkuð þröngur stakkur skorinn með
þeirri útlána getu sem lánasjóðir iðnaðar
búa við.
Framvindan frá árinu 1970 hefur verið á
þann veg, að lánskjör hafa þyngzt, einkum
vegna aukinna verðtryggingar útlána en
auk þess hafa formlegir vextir almennt
hækkað. Lánskjörin hafa á síðari árum
heldur færzt iðnaðinum i óhag og sætir
hann nú ótvírætt lakari kjörum en bæði
sjávarútvegur og landbúnaður, hvort sem
litið er á jafngildisvexti eða raungildis-
vexti. Við þær verðlagsaðstæður, sem ríkt
hafa á undanförnum 2—3 árum, hefur iðn-
aðurinn samkvæmt þessum dæmum greitt
jákvæða raungildisvexti af nýjum lánum
sem nemur 1—3% að meðaltali, en sjávar-
útvegur hefur greitt mun lægri raungildis-
vexti, um -3.0%, og landbúnaður hefur bor-
ið raungildisvexti, um -1.0%, og virðist því
iðnaðurinn búa við lökust vaxtakjör við
þessar verðlagsaðstæður. Þótt hér hafi að-
eins verið fjallað um nokkurn hluta útlána
fjárfestingarlánasjóða, ætti athugunin þó
að gefa visbendingu um þau lánskjör, sm
atvinnuvegirnir búa við.
Aðrir fjármögnunarm
Efnahagsyfirlit iðnaðar á siðustu árum
sýna, að iðnfyrirtæki sækja um fimmtung
fjármagnsins til lánastofnana, er veita löng
lán og veita fjárfestingarlánasjóðirnir um
helming þessara lána. Nær helmingfjár-
mögnunar i iðnaði má hins vegar rekja til
skammtímalána, en hlutur eigin fjár nemur
um þriðjungi. Þessi skipting lánsfjáröflun-
ar iónfyrirtækja hefur verið nokkuð stöðug
undanfarin ár og gildir jafnt um iðnaðinn í
heild að frátöldum áliðnaði sem og um
helztu samkeppnisgreinarnar. Um þær
greinar, sem framleiða til útflutnings, gegn-
ir þó nokkuð öðru máli, en þar er hlutur
langra lána annarra en útlána fjárfestingar-
lánasjóða langstærstur og nemur tæpum
helmingi af heildarfjáröflun þessara iðn-
greina. Hlutur skammtfmalána í út-
flutningsiðnaði hefur á síðustu árum
minnkað ört eða úr 47% á árinu 1970 í 26%
við árslok 1974 og hlutur langtímalána vax-
ið að sama skapi. Á hinn bóginn hefur
hlutur eigin fjár haldizt nokkuð stöðugur
og nemur um fimmtungi fjármögnunar.
Meðalstaða útlána bankakerfisins, þ.e.
Seðlabanka og innlánsstofnana, gefur
nokkra vísbendingu um, hvernig lánsfjár-
öflun atvinnuveganna er háttað og jafn-
framt, hver hlutur einstakra atvinnuvega
hefur orðið á undanförnum árum.
Hvort sem Iitið er á útlán bankakerfisins
í heild eða innlánsstofnana eingöngu virðist
hér gæta sömu þróunar og í útlánum fjár-
festingarlánasjóða, þar sem hlutur sjávar-
útvegs hefur aukizt mjög frá 1970 og nemur
að meðaltali um fimmtungi heildarútlána
bankakerfisins, en hlutur iðnaðar hefur
hins vegar lækkað og nemur að meðaltali
um 11% útlánanna. Utlán til verzlunar hafa
nokkuð dregizt saman i hlutfalli við önnur
útlán, en landbúnaður hefur að mestu hald-
ið sínum hlut óskertum.
Viðskiptabankarnir vega lang þyngst í
útlánum innlánsstofnananna og lætur
nærri að hlutdeild þeirra í heildarútlánum
nemi um 95%. Hér á eftir verður þvi fjallað
nokkru nánar um helztu tegundir útlána
viðskiptabanka til atvinnuvega og rakin
þróunin frá árinu 1971 fram til ársloka
1976.
Bankarnir veita atvinnuvegunum einkum
þrenns konar lánafyrirgreiðslu, þar sem i
fyrsta lagi eru veitt skulda- og verðbréfalán
til langs tíma, i öðru lagi er veitt lánafyrir-
greiðsla i skamman tíma, og eru það eink-
um almenn vixillán eða heimildir til yfir-
dráttar á reikningum viðskiptabankanna,
og i þriðja lagi er iónaði, sjávarútvegi og
landbúnaði veitt sérstök rekstrarlánafyrir-
greiðsla með svonefndum afurðalánum.
Aðrar
fj ármögnunarleiðir
Bankarnir hafa um all langt skeið veitt
sjávarútvegi og landbúnaði sérstaka rekstr-
arlánafyrirgreiðslu með víxillánum með
mun hagstæðari vaxtakjörum en gildir um
Hlutur atvinnuvega í útlánum bankakerfisins 1970 -1976
Meðalstaða hvers árs. Meðaltal
1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1970-1976
% % % % % O, 0 %
Iðnaður 13,0 12,2 11,6 11,9 11,1 9,9 9,4 11,3
S j ávarútvegur 15,8 14,0 15,6 17,7 22,2 25,0 24,1 19,2
Landbúnaður 7,9 8,1 7,4 7,5 7,1 6,7 7,5 7,5
Verzlun 20,4 20,3 19,1 18,6 16,7 15,1 14,7 17,8
Atvinnuvegir alls 62,7 62,6 62,3 64,6 65,9 64,6 63,0 63,7
almenn rekstrarlán og eru lán þessi veitt
gegn veði í vörubirgðum framleiðanda.
Til þess að tryggja atvinnuvegunum
greiðan gang að rekstrarfé, hefur sá háttur
jafnan verið á hafður, að Seðlabankinn
endurkaupir afurðavíxla af viðskiptabönk-
um samkvæmt samkomulagi en þó aðeins
að ákveðnu marki eða sem nemur 55—58%
af skilaverði, og eru bankarnir jafnframt
ábyrgir fyrir greiðslu þessara víxla gagn-
vart Seðlabankanum.
Hvað sjávarútveg snertir, taka afurðalán-
in einungis til útflutningsframleiðslu að
hámarki 75% skilaverðs, og fer endur-
greiðsla yfirleitt fram við gjaldeyrisskil.
Hins vegar eru afurðalán til landbúnaðar
aðeins að litlu leyti veitt til útflutnings-
framleiðslu.
Á árinu 1972 var ákveðið, að iðnaðinum
skyldi veitt aukin lánafyrirgreiðsla með þvi
að Seólabankinn endurkeypti víxla jafnt út
á birgðir fullunninnar vöru, sem hráefnum
og vörum í vinnslu. Lánin áttu einkum að
taka til útfluttrar inaðarvöru, en þó skyldu
heimil endurkaup vegna framleiðslu
iðnaðarvöru á heimamarkað. Lánahlutfall
bankanna er hið sama og gildir fyrir aðra
atvinnuvegi, og endurkaupahlutfall Seðla-
bankans hið sama og í landbúnaði en held-
ur lægra en fyrir sjávarafuróalán eða 55%
á móti 58,5%.
Auk almennra afurðalána veita bankarn-
ir svonefnd viðbótarafurðalán og í sérstök-
um tilvikum eru veitt aukaafurðalán, þó
eingöngu til sjávarútvegs. Afurðavíxlar
vegna þessara Iána eru ekki endurkeyptir
af Seðlabankanum og er því einungis um að
ræða fyrirgreiðslu viðskiptabankanna við
atvinnuvegina.
Afurðalán til iðnaðar hafa aukizt veru-
lega á siðari árum og námu í árslok 1976 um
9% allra afurðalána og um 18% af heildar-
útlánum viðskiptabankanna til iðnaðar.n
Hlutur sjvarútvegs i heildarafurðalánum
hefur hins vegar haldizt nokkuð stöðugur
allt timabilið 1971—1976 eða um 60%, en
vægi þessara lána í heildarlánum til sjávar-
útvegs hefur heldur aukizt eða úr 47% i
63% á sama tima. Þótt aðeins þriðjungur
afurðalánanna renni til Iandbúnaðar, er
vægi þeirra í heildarlánum bankanna til
landbúnaðar mun meira eða um 70% að
meðaltali.
Hlutur endurkaupa Seðlabankans i útlán-
um viðskiptabankanna hefur einnig vaxið
um sem næst helming á árunum 1971—1976
og úr 12,6% árið 1971 i 23,8% árió 1976.
Hér veldur mestu, að hlutur endurkeyptra
afurðavixla iðnaðar jókst að meðaltali um
sem næst fjórðung á ári. Þannig námu
endurkeypt afurðalán tæplega 7% heildar-
útlána viðskiptabankanna til iðnaðar á ár-
inu 1971, en á árinu 1976 hefði þetta hlut-
fall hækkað upp í 22,4%. Endurkeyptir
vixlar Seðlabankans frá sjávarútvegi jukust
hins vegar mun minna eða um 6% að meðal-
tali á ári og nam hækkunin um 2% hvað
landbúnað varðar.
Vaxtakjör afurðalánanna eru til muna
hagstæðari en á öðrum skammtimalánum
bankanna og eru með tvennum hætti, þar
sem vextir af afurðalánum vegna út-
flutningsframleiðslu eru lægri en vextir af
lánum til framleiðslu vöru fyrir heima-
markað. Að því er almenn afurðalán varðar,
sæta atvinnuvegirnir sömu vaxtakjörum, en
vextir af viðbótarafurðalánum til sjávarút-
vegs eru hins vegar til muna lægri en af
lánum til landbúnaðar og iðnaðar. Þannig
greiðir sjávarútvegur samkvæmt þeim regl-
um, er giltu við upphaf þessa árs, 11%
forvexti en iðnaður og landbúnaður þurfa
að greiða almenna víxilvexti eða 1634%
fyrir þessi lán. í yfirliti því sem hér fylgir
eru sýnd meðalvaxtakjör hvers atvinnuveg-
ar á afurðalánum á árunum 1971—1976, að
teknu tilliti til tegundaskiptingar lánanna
og þeirra formlegu vaxta, sem hver lána-
flokkur hefur borið á hverjum tíma. Sam-
kvæmt þessari athugun virðast vaxtakjör
lánþega í landbúnaði og iðnaði vera nokkuð.
ámóta, og nema að meðaltali um 9Í4%, en
sjávarútvegurinn nýtur hins vegar nokkru
hagstæðari kjara og greiðir um 8% meðal-
vexti á þessu tímabili. Hér veldur mestu, að
útflutningsframleiðsla nýtur almennt lægri
vaxta, auk þess sem sjávarútvegur sætir
hagstæðari vaxtakjörum af viðbóarlánun-
um.
Iðnaður, sjávarútvegur og landbúnaður
mega nú teljast nokkuð jafnt settir að því er
varðar lánskjör á almennum afurðalánum.
Hvað snertir raunverulegan gang að lánsfé
í formi afurðalána, verður hins vegar að
telja þann iðnað, sem framleiðir fyrir
heimamarkað, nokkru lakar settan en land-
búnað, en útflutingsiðnaðurinn sætir sömu
meðferð og aðrar þær greinar, sem fram-
leiða vöru til útflutnings.
Flest bendir til, að mestu valdi um þá
mismunun, sem fram kemur í skiptingu
afurðalána milli iðnaðar og sjávarútvegs, að
lang mestur hluti sjávarafurða er fram-
leiddur til útflutnings, og nýtur því bæði
hagstæðari kjara og meiri lánafyrir-
greiðslu, þar sem iðnaðarframleiðslan er
hins vegar að verulegu leyti fyrir heima-
markað.
••
Onnur útlán
viðskiptabankanna
Þróun annarra útlána viðskiptabankanna
á síðustu árum er að nokkru rakin i töflu
þeirri, sem hér fer á eftir. Þannig virðist
hlutur langra lána 1 heildarútlánum til
iðnaðar nokkuð hafa aukizt, en vægi
skammtimalána annarra en afurðalána hins
vegar minnkað verulega eða úr 87% að
meðaltali á árinu 1971 í 70% á árinu 1976. í
sjávarútvegi og landbúnaði hefur vægi ann-
arra lána en afurðalána minnkað að mun á
þessu tímabili.
Þau frávik, sem verða i lánskjörum
einstakra atvinnuvega i þessum lánaflokk-
um, stafa einungis af mismunandi samsetn-
ingu útlána, þar sem formleg vaxtakjör eru
hin sömu fyrir alla, sem lánanna njóta. Eins
og fram kemur i töflunni ér á eftir hafa
vextir yfirleitt hækkað á árunum
1971—1976 og eru vaxtakjörin nokkuð
svipuð hvort sem litið er til skammtímalána
eða langra lána, þó heldur hærri á skemmri
Iánunum. Jafnframt gætir mjög lítillar mis-
mununar í kjörum einstakra atvinnuvega.
Þegar litið er á útlán Iðnaðarbankans á
þessu timabili sést, að hlutur hans i útlán-
um viðskiptabankanna til iðnaðar hefur
aukizt úr 17,4% á árinu 1971 í 18,1 % á
árinu 1976. Hlutfallið hefur haldizt nokkuð
stöðugt allt timabilið 1971—1976, enda þótt
hlutur bankans i heildarútlánum viðskipta-
bankanna hafi minnkað úr 6lA% á árunum
fyrir EFTA-aðildina i rúm 5% á árinu 1976.
Hlutur iðnaðarins i útlánum Iðnaðar-
bankans á þessu tímabili hefur verið mjög
stöðugur og numið að meðaltali rétt innan
við 50% ár hvert. Hjá Iðnaðarbankanum
gætir sömu þróunar og í útlánum viðskipta-
bankanna i heild til iðnaðar, að hlutur
skammtímalána hefur dregizt saman og er
nú um þrír fjórðu hlutar allra lána en
afurðalán og löng lán nema um fjórðungi
lánanna.
Þegar á heildina er litið og dregnir eru
saman helztu þættir í útlánum bankanna,
sem hér hefur verið getið um, virðist þróun-
in hafa orðið á þann veg, að hlutur sjávarút-
vegs i heildarútlánum viðskiptabankanna
hefur aukizt verulega, einkum frá árinu
1973, og hlutur landbúnaðar heldur stefnt
upp á við, en iðnaóurinn hefur í þessum
efnum borið nokkuð skaróan hlut frá borði,
og hlutur hans i heildarútlánum bankanna
fremur lækkað á þessum árum.
Þegar litið er á þróun heildarútlána á
þessu tímabili virðist iðnaðurinn einnig
sæta nokkru lakari vaxtakjörum en land-
búnaður og sjávarútvegur, og virðist frem-
ur hafa dregið sundur með vaxtakjörunum.
Þannig býr iðnaðurinn á þessum árum að
meðaltali við um fjórðungi lakari vaxtakjör
en landbúnaður og sjávarútvegur, en hart-
nær þriðjungi lakari þegar miðað er við
vexti viðskiptabankanna i árslok 1976.
Tollvemd
Framhald af bls. 20
staklega f járfestingarvörur til iðnaðar, sem
eru vörugjaldsskyldar. Því meginmark-
miði hefur hins vegar yfirleitt verið fylgt,
að innlend framleiðsla sem á i erlendri
samkeppni sæti sömu kjörum og innfluttar
samkeppnisvörur. Helztu frávik frá þessari
reglu snerta þær vörur, sem auk þess að
vera efnivörur til innlendrar framleiðslu
eru jafnframt almennar neyzlu — eða fjar-
festingarvörur. Dæmi um hið síðarnefnda
er innflutningur á furu, sem er efnivara i
húsgagnasmíði og fjárfestingarvara i
byggingariðnaði. í nýju tollskrárlögunum,
sem tóku gildi i ársbyrjun 1977, er gert ráð
fyrir að tollar á fjárfestingarvörum til bygg-
ingariðnaðar lækki í áföngum unz þeir yrðu
yfirleitt felldir niður að fullu i ársbyrjun
1980.
Dæmi um lánskjör fiárfestingarlánasjo'ða.
Meðalársvextir
JAFNGILDISVEXTIR RAUNGILDISVEXTIR
ver ’ðlagsaðstasður verðlagsaðstæður
i II III I II III
— — "■ * ■ - ■
'LÁNTAKA 1970 % % % % - % %
Iðnlánas jóður 8,8 8,8 8,8 -13,0 -13,9 -15,6
Iðnþróunars j óður 16,5 17,0 .17,6 -7,0 -7,1 -7,5
Fiskveiðasjóður 12,0 13,1 14,5 -6,8 -8,6 -11,7
Stofnlánadeild landbúnaðar • 6,5 6,5 6,5 -10,8 1 M ro -16,0
LÁNTAKA 1977
Iðnlánasjóður 17,4 20,2 25,8 7,5 6,0 4,1
Iðnþróunars j óður 15,2 19,6 25,0 4,7 4,0 0,0
Fiskveiðasjóður 13,0 16,3 21,3 2,7 1,1 -3,0
Stofnlánadeild landbúnaðar 12,8 14,1 16,9 3,6 1,7 -0,8
í þeim dæmum, sem her eru tilfærð, er miðað við fasteignalán í
Iðnlanasjoð1, almenntlán í^lðn^róunarsjóði, skipalán í Fiskveiða-
s]oði og lan til byggingar útihúsa í-Stofnlánadeild landbúnaðar.
Hagfræðideild Seðlabankans reiknaði jafngildis- og raungildisvextina
a grundvelli endurgreiðsluraföa Þjóðhagsstofnunar að teknu tilliti
til tryggingarakvæða og endurgreiðslukjara og gefnum forsendum
aænanna þriggja um verðlagsaðstaeður, sem her eru reifuð.