Morgunblaðið - 13.03.1977, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAffUR 13. MARS 1977
^.LL'J. ]
NJOSNIR
MAÐURINN
SEM VISSI
EINHVER
Að verða barn
í annað sinn —
það er enginn
bamaleikur...
BYSN..
0 Svetozar Siniko hcitir martur oy var lont>i í
It'kknc.sku It’vniþjónu.stunni l'yrir skiimmu hljóp
hann úr lióinu aó undirlat>i hrczku lc.vniþjónust-
unnar. Munu lcyniþjónustumcnn á vcsturlöndum
tclja hann mcsta ..fcnjí" sinn frá þvi. aó Olctt
Pcnkovsk-v ofursli í lcyniþjónustu sovczka hcrsins
strauk fyrir nærri 20 árum.
Svo hct. aó Simko væri frctlamaóur tckkncsku
frcttastofunnar Cctcka. Sat hann i Bonn í Vcstur-
Þýzkalandi. ok hafói starfaó þar i scx ár. Kkki mun
hann hafa vcrió alhollur hinum tckknesku hús-
hændum sínum. Kom hann oft í skrifstofu British
Council í Bonn. og hclur hann trúlojta vcrió uaí'n-
njósnari Kn þaó var svo um miójan fchrúar síóast
lióinn. aó hann (taf siy fram vió hrczk vfirvöld oy
haóst haúis í Brctlandi.
Brczk vfirvöld hafa faynaó stroki Simkos svo
ákaflcya. aó hann hlýtur aó hafa vcitt þcini mikils-
vcróar u|)i>lýsinj;ar. Kflaust hefur hann komió upp
utn fjölmarga austantjaldsnjósnara i Þýzkalandi.
Auk þcss mun hann hafa hcnt á vopnahirfíóir ok
sendistöóvar, scm Tckkar höfóu komió lyrir hcr ofí
hvar í Þýzkalandi ou ætlaóar voru til taks kommún-
iskum skærulióum. cf kæmi til st.vrjaldar. Sjállur
var Símko í cinum höpi skærulióa. scm áttu aó vcra
viðhúnir of> koma saman cf tíl ófríóar horfói.
Þaó var citt vcrk Simkos aó lcita uppi mcnn. scm
vildu vcita tckkncsku loyniþjónustunni umhcónar
upplýsinftar ftcfjn hóflcyri þóknun. Varó honum vcl
áfjcnKt i þessu. Bæói þckkti hann fjölmarya hlaóa-
mcnn ofí cinnift láftt sctta cmhættismcnn. scm voru
auövcld hráó marftir hvcrjir — öánæfjöir i starfi.
kaupláf'ir cllcf’ar haldnir cinhvcrjum hrcvzklcik-
um. scm nýta mátti.
Svo viröist. aó Simko hali aldrci vcriö hcils hutíar
í starfi of> hafi þaö fvrst of> frcnist vakaö fvrír
honunt. cr hann ftckk í tckknesku lcvniþjönustuna.
aó komast til útlanda — of> strjúka. Honuin var
fvrst slcppt aö hcimail áriö 1967. Þá fckk hann aö
fara til Bretlands. Uni þaö Icvti var hann ckki
kominn i lc.vniþjónustuna. hcldur var hann vara-
maöur i sjúkraliöi hersins. Kn hann varö aö vinna
þaö til utanfararinnar aó skrifa hjá scr allt. scm
SVETOZAR SIMKO — Sneri baki
við njósnastarfinu ok leitaði á
náóir Breta.
hann kæmist aó um alla þá. scm hann kvnntist í
Brctlandi of? fíefa vfirmönnum sinum nákvæmar
skýrslur. er heim kæmi.
Mcóan Alexander Duheek var viö völd. árió 1968.
OK meöan stóó á hrcinsununum eftir þaö lct Simko
litiö á sér bera ofí le.vndi því alvcfí, aó hann hcfói
nokkuö vió stjórn Kremlverja aó athufía. Þaö
rc.vndist h.vfífíilefía ráóiö. Þefíar hrcinsunum lauk í
Tékkóslóvakíu var Simko ráóinn i leyniþjónustuna.
Þar haföi orðiö nokkur mannfækkun.
Áriö 1970 kom Simko öóru sinni til Bretlands. þá
túlkur tékkneskrar sendinefndar. .lafnframt var
hann aö „fréttamennsku". Seinna var hann svo
scndur til „fréttamennsku" í Bonn. Kréttir sínar
þaóan bar hann aðallefía í „tenfíilió" i tékkneska
sendiráóinu.
Þaó er eitt meó öóru. sem Simko 1 jóstraöi upp, aö
mikill rífíur er mcð le.vniþjónustu tékkneska hcrs-
ins ofí hinni pólitisku leyniþjónustu. (Hin sióar
nefnda er mun umfanfísmeiri). Hann skýröi ofí frá
því. aó tékkneska le.vniþjónustan horfíaöi „laus-
ráónum" útlendinfíum sjaldnast meira en 500
þýzka mörk (30 þús, kr.) fvrir upplýsinfíar hverju
sinni. Mun hún þó fjáóust allra levniþjónusta
austantjalds. Simko lét þess revndar fíetió, aö mcnn
fenfíju jafnan vel horfíaó í upphafi svo, aó þcir
„kæmust á brafíóió". Hufísjónamönnum fcr nefni-
lefía æ fækkandi i njósnaheiminum ofí þcfíar Sintko
kom til Bretlands hafói hann þaö eftir æósta erind-
reka tékknesku levniþjónustunnar i Bonn. aö „nú
oróió værí enginn maóur i Vestur-Þýzkalandi fáan-
lefíur til aó gera neitt fvrir okkur af hufísjón
einni".
Telja má víst, aó marfíir njósnarar austantjalds-
ríkja vcrói nú reknir frá Vestur-Þýzkalandi cöa
„Keróir óskadlegir" einhvern veginn. I þeim hópi
veróa trúlega 17 af 27 diplömöfum í tékkneska
scndiráóinu, sumir þeirra hátt scttir. Ersvo aö híóa
og sjá, hvort af því veróur milliríkjastreita áþckk
þeirri. sem varó milli Bretlands ok Sovétríkjanna
f.vrir nokkrum árum. þcgar Bretar ráku marga tufíi
sovézkra díplómata úr landi.
— ANDRKW W'IISON.
DAGLEGA LIFIÐ
0 í fvrra sumar leit-
uóu þeir í Rannsókna-
stofnuninni 1 Offcn-
hach I Vestur-
þýzkalandi til 2000
manna eldri cn 14 ára
og spuröu þá, hvernig
þcim Ifkaói Iffió
hcima hjá scr og
hverju þcim þætti
helzt áhótavant. Kom
þá margt fróólcgt á
daginn. Mcóal þcss
þaö, aó haóherhergi og
setustofur voru hclztu
rifrildisstaóir á heim-
ilum. 13% aóspuróra
rifust vikulega. aó
minnsta kosti. viö ein-
hvern eöa einhverja
úr fjölskvldu sinni í
setustofunni. cn 9% I
haóhcrherginu.
Þrióji hver maöur
kvartaöi um . aó ckki
væri nema eitt haöhcr-
hcrgi á hcimilinu.
Þriója hvcrn langaói
hclzt í mióstöóvarhit-
un, cn fimmta hvcrn í
svalir cða cigin garó.
Miirgum fannst þcir
illa í sveit scttir. 29%,
þótti of langt f
skemmtistaói. 20%,
vildu húa nær mióhæ
og 20%, vildu húa nær
vinnustaó. 26%, kvört-
uóu um hávaóa af um-
fcró á götum. Einting-
is 3%, kvörtuóu um
lcióinlcga húscigcnd-
ur, cóa gadudýr
nágranna. En 41%,
voru sátt vió allt og
alla og sögóust hafa
yfir cngu aó kvarta.
Rannsóknarmcnn í
Offenhach segja, aó
fólk sé greinilega mis-
ána-gt cftir því,
hvcrsu lengi þaó hef-
ur búió á sama staó.
Flestir munu fara aó
nöldra eftir svo sem 5
— 10 ára húsetu á
sama staö, en eftir 15
ár eru þeir orónir sátt-
ir viö lífió þar og
kvarta Iftiö úr því.
V'erkamenn og ungt
fólk er óánægóast
allra meó heimili sfn.
Anæfíóastir eru þeir.
sem hafa miklar tekj-
ur og húa í nýjum
húsum.
Eitt þaö. sem upp
kom f þessari könnun.
hefur valdió rann-
sóknarmönnum mikl-
um heilahrotum. Þaó
er „baóherbergisgát-
an“, scm þeir nefna
svo og enn er ólevst.
Þannig er ncfnilega,
aö því meiri sem tckj-
ur fjölskvldu eru
þeim mun oftast rífst
heimilisfólkió um
baóherbergió.. .
— TIIE GKRMAN
TRIBUNE.
Staðbundnar heimiliser jur
0 „Spftalaveiki" hefur það
verið kallað, er sjúklingar í
sjúkrahúsum veikjast af ein-
hverju innanhússmiti þar. Hef-
ur þetta nafn verið haft um
líkamlega sjúkdóma eina. En
nú er komið í ljós, að menn geta
líka tekið — og taka margir
hugræna sjúkdóma i sjúkrahús-
unum.
Siðar töldu sjúkdómarnir
hafa verið nefndir „spítalasál-
sýki". Þeir eiga sér margar ræt-
ur. En í höfuðatriðum er orsök-
in sú, að menn, sem leggjast inn
í sjúkrahús verða ofurseldir
„kerfinu" þar. Öll ráð eru tekin
af þeim svo, að þeir verða
hjálparvana og eiga allt sitt
undir starfsliði sjúkrahússins.
Fullorðið fólk, sem fram að því
hefur ráðið lífi sínu sjálft, er
svipt sjálfræðinu og farið með
það eins og börn. Meðan það
dvelur I sjúkrahúsinu taka aðr-
ir allar ákvarðanir, smáar sem
stórar, fyrir það. Sjálft fær það
ekki einu sinni að leggja neitt
til eigin mála; hjúkrunarliðið
tekur öll völd.
Þetta fær töluvert á marga
sjúklinga. Þeir verða ruglaðir í
ríminu og vita ekki hvað halda
skal. Þeir eru neyddir til að
gjörbreyta háttum sínum með-
an þeir eru í sjúkrahúsinu.
Bregðast menn þá misjafnlega
við. Sumum fer þannig, þegar
komið er fram við þá eins og
smákrakka, að þeir fara að
haga sér eins og smákrakkar.
Sumir taka niðurlægingunni
Þeir
auglýsa
svosem
líka 1
Sovét
0 Auglýsingar hafa löngum verið
mikið deiluefni í Bretlandi Menn deila
um það, hvað megi auglýsa, hvernig
megi auglýsa og jafnvel hverjir mega
auglýsa
Til eru þeir, sem eru mótfallnir flest-
öllum auglýsingum, en einkum auglýs-
ingum neyzluvara Þeir halda því fram,
að þær séu aðallega fallnar til þess að
verð fári síhækkandi, samkeppni
minnki og gerviþarfir myndist með
almenningi Auglýsingar séu lágkúru-
legar yfirleitt, og auglýsendur notfæri
sér breyzkleika neytenda. Síðast en
ekki sízt séu auglýsingar oft villandi og
jafnvel lygi að miklu leyti
Svo mikið kvað að hinu síðast
nefnda, að árið 1974 lýsti Shirley
Williams, sem fór með verðlagsmál og
neytendavernd í ríkisstjórn Verka-
mannaflokksins, yfir því að von væri á
lögum um ráðvendni í auglýsingum
Auglýsendur brugðu þá skjótt við og
hertu siðareglur s/nar, ef það mætti
verða til þess að friða ríkisstjórnina
Þeim varð að von sinni Lögin voru
ekki sett Þau vofa þó alltaf yfir, svo að
auglýsendur eru stöðugt milli vonar og
ótta
Nú í febrúar kom út í Bretlandi bók
eftir Philip Kleinman blaðamann og
fjallar um auglýsingar. Kleinman er
þeirrar skoðunar, að þeir, sem séu
mótfallnir auglýsingum, séu jafnframt
mótfallnir kapitalisma Hann heldur því
og fram, að svo kunni að fara, áður
langt Ifði, að ríkið taki sér nokkurs
konar einkaleyfi til auglýsinga Þær
verði þá mikils háttar stjórnunartæki
— og illa þokkað
,,Þeir, sem telja réttmætt, að fyrir
tæki selji vöru sina með gróða, segir
Kleinman, „munu væntanlega telja
þeim heimilt að auglýsa hana og telja
neytendur á það að kaupa hana Og sé
auglýsanda bannað að höfða til vonar
manna, ótta og annarra kennda i þessu
augnamiði — til hvers á hann þá
eiginlega að höfða? Margir eru mót-
fallnir þessu, ekki sízt þeir, sem eru
mótfallnir frjálsu framtaki. En varla
mundu þeir vilja banna það, að aug-
lýsingar um öryggi i umferðinni, til
dæmis, höfðuðu til óttakenndar
fólks . .?"
Kleinman játar það, að alltaf sé eitt-
hvað um ónytjuauglýsingar, en sá
böggull fylgi frjálsum efnahag, að
nokkur sóun hljóti að verða og sé ekki
annað að gera en taka því — nema
menn vilji skipta um efnahagskerfi
Við sósíalista hefur hann þetta að
segja um auglýsingar: „Sóun þekkist
líka í þeim löndum þar, sem menn búa
við samkeppnislausa efnahagsskipan
Þar hrúgast upp vörur, sem ekki ganga
út, vörur, sem hafa verið framleiddar
eftir einhverri miðstjórnaráætlun og
hún ekki miðuð við þarfir og smekk
neytenda Gróðafyrirtæki verða aftur á
móti að miða við óskir neytenda.
Og hvað, er til ráða, þegar vörur
hrúgast svona upp og enginn kaupir?
Hvað gera Sovétmenn) Þeir auglýsa!
Ég get nefnt það til dæmis. að ein-
hvern tíma var lagt svo mikið kapp á
það að framleiða rafmagnskveikjara á
gaseldavélar, að umframbirgðir hrúg-
uðust upp Alþýða manna reyndist ekki
ginnkeypt fyrir kveikjurum, vildi heldur
hafa gamla lagið og kveikja með eld-
spýtum Framleiðendur hófu þá aug-
lýsingaherferð — og kveikjararnir
seldust upp '
Það er og athyglisvert, að aug-
lýsingahöfundar austantjalds virðast
ekki telja sig hafna upp yfir þær aðferð-
ir, sem tíðkast i úrkynjuninni á vestur-
löndum og eru mörgum sósialistum
mikill þyrnir í augum Ekki alls fyrir
löngu birtist í ungversku dagblaði aug-
lýsing um kaffi Höfundur taldi ýmis-
legt til, sem mælti með þvi, að fólk
keypti einmitt þetta kaffi En rúsínan i
pylsuendanum var sú, að „fyrirfólkið'
drykki aldrei annað kaffi Loks má
nefna auglýsingaherferð sem farin var í
Sovétrikjunum til vinsælda ávaxta-
mauki nokkru. Maukið var auglýst eins
og kínalífselixír, nærri allra meina bót,
og var svo miklu lofað í auglýsingun-
um, að mjög er vafasamt að Auglýs-
ingaráðið brezka hefði leyft þær En
þetta var nú sem sé i Sovét
— IAN MURRAY.
VERZLUN & VIÐSKIPTI