Morgunblaðið - 17.03.1977, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MARZ 1977
23
Mikið dýrindis fífl
er þessi veröld
ÞJÓÐ LEIKHÚSIÐ:
LÉRKONUNGUR
eftir William Shakespeare.
Þýðandi: Helgi Hálfdanar-
son.
Lýsing: Magnús Axelsson.
Búningar: Jane Bond.
Leikmynd og yfirumsjón
búninga: Ralph Koltai.
Leikstjóri: Hovhanness I.
Pilikian.
MIKIÐ dýrindis fífl er þessi
veröld, segir Játmundur,
óskilgetinn sonur Glosturjarls
og lýsir sjálfum sér sem
rudda og flagara. Gullöld vor
er hnigin, segir faðir hans
Jarlinn á Glostri: Slægð, flá-
ræði, svikráð, og hverskonar
illvíg ófremd fylgir oss með
geig til grafar.
Það er Játmundur sem
hyggst njóta þess hve véröld-
in er mikið dýrindis fífl. Lér
konungur hefur skipt ríkinu
milli dætra sinna Góneríl og
Regan, en afneitað Kordelíu
vegna þess að hún sýnir hon-
um ekki þá ást og þann trún-
að sem hann krefst af henni.
Þar með er hafin ,,hin voða-
legasta af tragedium Shake-
speares, og um leið mætti
segja af öllum tragedíum
heimsins", eins og Stein-
grímur Thorsteinsson komst
að orði í athugasemdum við
þýðingu sína á Lé konungi
1878. Shakespeare var um
fertugt þegar hann samdi Lé
konung (1604—1605).
Hann studdist við Englands-
kroniku Holinsheds.en bjó
sjálfur að mestu til þátt Glost-
urjarls. Þannig urðu tvær
harmsögur að einu meistara-
verki.
William Shakespeare á er-
indi til allra tíma. En það að
verk hans eru leikin nú kallar
á nýjan skilning, nýtt sam-
hengi, eins og nýjar þýðingar
Það hefði að sjálfsögðu verið
unnt að^nota hina skáldlegu
og víða stórbrotnu þýðingu
Steingrlms Thorsteinssonar á
Lé konungi, en snilldarleg
þýðing Helga Hálfdanarsonar
stendur nær okkar tíma. Það
skiptir miklu að við nemum
hvert orð i leikritinu, skiljum
textann. Eitt af þvi sem lofs-
vert er um sýningu Þjóðleik-
hússins er að framsögn er
ákaflega skýr.
Ég talaði um nýjan skilning
á Shakespeare, nýtt sam-
hengi. Það er fagnaðarefni
að hinn mikilhæfi leikstjóri,
Hovhanness I. Pilikian, túlk-
at texta Shakespeares á nýj-
an hátt. Kordelia er að hans
dómi hórgetin, ekki dóttir
Lés. Skilningur hans á verk-
inu er kynlægur. Hann
magnar kynferðislegt and-
rúmsloft verksins. Um Lé
konung kemst hann þannig
að orði: „Ef brjálsemi er alger
útrás bælinga viðkomandi
manns, hvort heldur þær eru
félagslegar, sálfræðilegar
eða kynferðislegar, ef eðli
brjálseminnar kemur upp um
hvers eðlis bælingar sjúkl-
ingsins hafa verið, þá er geð-
veiki Lés skóladæmi um geð-
klofa sem sprottinn er af
tveimur mestu bannhelgis-
fyrirbrigðum kristinnar trúar,
hórdómi og blóðskömm."
Það er tilgangur Hovhann-
ess I. Pilikian að bylta fyrri
hugmyndum fræðimanna
um Lé konung. Lér konungur
mun enn um sinn freista til
margvíslegra túlkana, en til
þess að njóta sýningar Þjóð-
leikhússins verður að fallast á
niðurstöðu leikstjórans. Á
tímum þegar félagslegur
Leikllst
eftir JOHANN
HJALMARSSON
skilningur á list situr yfirleitt í
fyrirrúmi sakar ekki að íhuga
gildi þeirrar skýringar sem
grundvallast á innsýn í
mannlegt eðli.
Hirðfíflið sem gegnir veiga-
miklu hlutverki í leikritinu er í
sýningu Þjóðleikhússins á
sviðinu allt upphafsatriðið.
Þetta er algjör nýjung og
rökstudd af leikstjóranum á
þann hátt að orð fíflsins
bendi til þess að það hafi
verið vitni að því sem fram
fer ! upphafi. Fleira mætti
nefna sem kemur á óvart í
sýningunni, en þrátt fyrir allt
er trúnaður við textann mik-
ill.
Það er greinilegt að leik-
stjórinn hefur fengið leikar-
ana til að taka undir kenning-
ar sinar. Árangur sýningar-
innar er til vitnis um það, auk
þess er fróðlegt að lesa það
sem leikararnir hafa um verk-
ið að segja í leikskrá. Ég sé
ekki betur en þar sé að finna
kveikju að skemmtilegum
skilningi á verkinu sem upp-
haftega sprettur úr hugar-
heimi leíkstjórans, en leitar
síðan sjálfstæðra lausna. Ef
hér er ekki um lifandi og
skapandi leikhússtarf að
ræða er ég illa svik-
inn. Leikmynd Ralph
Koltais sannar okkur hve
unnt er að segja mikið á
einfaldan hátt. Yfir sviðinu er
undarlegt mistur sem leggur
áherzlu á hið válega í verkinu
og Ijósum er einnig beitt af
kunnáttu til að undirstrika
hið sama. Búningar Jane
Bond eru gerðir af hug-
kvæmni, en með þeim hafði
Koltai yfirumsjón.
Lér konungur er löng sýn-
ing. Hið óvenjulega gerðist
aftur á móti að leikurinn var
hlaðinn slíkri spennu að ég
held að fáir hafi dottað. Það
var líkt og hver maður væri
alráðinn í að sýna hvað !
honum bjó, láta reyna á
hæfileika sina og getu. Þetta
Baldvin Halldórsson (hirðfífliS)

um.
Rúrik Haraldsson (Lér konungur)
bar að sjálfsögðu að þakka
öruggri leikstjórn. Rúrik Har-
aldsson vann i þessari sýn-
ingu einn af sínum mörgu
leiksigrum Honum var mikill
vandi á höndum, en reyndist
honum vaxinn. Erlingur
Gíslason lék Jarlinn á Glostri
og sýndi hve vaxandi leikari
hann er. Erlingur hefur ef til
vill aldrei leikið betur en á því
leikári sem nú er að líða. Ég
minnist þess ekki að hafa séð
Flosa Ólafsson ná jafngóðum
tökum á hlutverki og hann
gerir í gerfi Jarlsins í Kent.
Samleikur þeirra Bessa
Bjarnasonar, Bessi leikur Ós-
vald, bryta Gónerílar, var
með því eftirminnilegasta í
sýningunni. Hirðfífl Baldvins
Halldórssonar er mjög vanda-
samt hlutverk, enda flytur
fíflið véfréttarleg svör höf-
undar. Þetta hlutverk er
126. hlutverk Baldvins !
Þjóðleikhúsinu og ég efast
um að aðrir hefðu getað skil-
að þv! betur. Slíkur leikur er
aðeins á færi afbragðsleik-
ara. Þórhallur Sigurðsson er
einn þeirra ungu leikara sem
hvað mest er spunnið i Ját-
geir, son Glosturjarls, lék
hann af þrótti, gerði hann
stóran i niðurlægingu sinni.
Sigurður Skúlason var Ját-
mundur sem svo miklu veld-
ur, þjónn hins illa. Túlkun
hans var ákveðin, ef til vill
full yfirdrifin, en þar mun um
skilning leikstjórans að ræða
Sigurður Skúlason er þannig
leikari að óhætt er að trúa
honum fyrir texta. Það sem
hann flytur kemst frábærlega
til skila. Þær Kristbjörg Kjeld
og Anna Kristin Arngríms-
dóttir leika dætur Lés,
Góneríl og Regan, Steinunn
Jóhannesdóttir leikur
Kordeliu. Þær túlka allar
hlutverk s!n eftirminnilega
Mér virðist að Önnu Kristinu
Arngrímsdóttur hafi sjaldan
tekist beturaðgæða hlutverk
lifi. Hinn blóðþyrsta og
grimma Hertoga i Kornval,
mann Reganar, leikur Gísli
Alfreðsson, en andstæðu
hans, göfugmennið Hertog-
ann í Alban«u mann Góneríl-
ar, leikur Sigmundur Örn
Arngrímsson. Þessi nafna-
þula gæti verið lengri því að
margir koma fram i sýning-
unni og leggja sitt af mörk-
um
Mikið blóð flýtur í Lé kon-
ungi. í honum er barátta
„milli ills og góðs i mann-
heimi" eins og Helgi Háfdan-
arson kemst að orði i athuga-
semdum sinum um þýðing-
una (sjá William Shake-
speare: Leikrit V). En Helgi
bætir við að sú barátta „virð-
ist þó ekki háð milli manna,
sem annaðhvort eru vondir
eða góðír, heldur heyja óræð
öfl, ill og góð, linnulausa
styrjöld um mennina, eða
öllu heldur um æðstu skepnu
jarðarinnar sem efni i mann"
Gaman er að bera saman
túlkun Helga og Pilikians á
upphafsatriðinu. Samkvæmt
þvi sem Helgi segir er óvænt
hegðun Kordeliu „umfram
allt veizluspjöll" Helgi segir
að Lér „virðist úthluta" dætr-
um sinum „arfi i réttu hlut-
falli við dugnað þeirra í
smjaðri" Undir lokin er leik-
sviðið einn blóðvöllur, en þá
er „birta friðþægingarinnar"
sem Steingrímur Thorsteins-
son kallaði svo, að taka við
Jafnvel óþokkinn Játmundur
sýnir „eitthað sem likist iðr-
un" Þetta lýsir vel vinnu-
brögðum mikils höfundar
sem veit að mannlegar til-
finningar leynast i brjósti
hrottans. En lykill að verkinu
eru þau orð sem Játmundur
segir i fyrsta þætti: Mikið
dýrindis fífl er þessi veröld.
Þau skýra margt i Lé konungi
um leið og þau gefa tilefni til
fjölbreytilegrar túlkunar
harmleiksins