Morgunblaðið - 17.03.1977, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MARZ 1977
25
Steingrímur Hermannsson:
Búrfellsvirkjun lítt framkvæm-
anleg án orkufreks kaupanda
— Lán Alþjóðabankans til virkjunarframkvæmda var bundið
frekari nýtingu virkjunarinnar en heimamarkaður bauð upp á
I FYRRADAG fóru fram
athyglisverðar umræður á
Alþingi um orkusölu á
Landsvirkjunarsvæði, í
tengslum við þingsálykt-
unartillögu Páls Péturs-
sonar og Ingvars Gísla-
sonar um orkusölu á meðal-
talsframleiðslukostnaðar-
verði. Ræða Ingólfs Jóns-
sonar við þessa umræðu
var birt í heild hér í blað-
inu í gær. Hér fer á eftir
kafli úr ræðu Steingríms
Hermannssonar (F) — en
umræðna að öðru leyti er
getið með öðru þingefni
blaðsins í dag.
„Ég get ekki tekið undir það, að
binda eigi alla orkusölu við
meðalframleiðslukostnað heildar-
framleiðslu raforku í landinu. Við
hvað er raunar átt þá? Hver er
meðalframleiðslukostnaður? Er
tekið með allur dieselrekstur 1
landinu? Er nokkurt tillit tekið til
áfgangsorku, sem er mikil í kerf-
inu og er æskilegt að losna við
o.s.frv. Spyrja mætti margra
spurninga. Og mér sýnist satt að
segja ástæða til þess, þegar slíku
er varpað fram, að ræða um nokk-
ur grundvallaratriði raforkufram-
leiðslunnar. Um það hefur reynd-
ar töluvert verið skrifað og ég vil
t.d. vekja athygli hv. þingmanna á
mjög glöggri og góðri grein, sem
birtist nýlega í dagblaðinu Vísi,
Raforkumál og stóriðja, eftir
Jónas Elíasson, prófessor. Þar eru
á einfaldan máta sett upp nokkur
meginatriði í þessu sambandi. Ég
vil einnig vísa til greinar, sem
birtist í Dagblaðinu 21. febr. s.l.,
sem fjallar um orkuverð Lands-
virkjunar til álbræðslunnar i
Straumsvík, og sömuleiðis er nú
nýlega komin fróðleg grein eftir
Elías Elíasson hjá Landsvirkjun
um orkuöflun og orkuverðlagn-
ingu, sem er í fréttabréfi Verk-
fræðingafélags íslands. I þessum
greinum öllum má fá mikilvægar
upplýsingar um þessi atriði.
Við vitum öll, sem hér erum
inni, að islenzk raforka er í
meginatriðum vatnsorka, sem
notuð er til raforkuframleiðslu.
Og vitanlega vitum við það einn-
ig, að við vatnsaflsver er um 90%
rekstrarkostnaðarins fjármagns-
kostnaður, þ.e.a.s. hann er fastur
og óháður þvi, hve vel þessi
mannvirki nýtast. Það er því ákaf-
lega mikilvægt að nýta þau sem
lengst og bezt. Það er einnig al-
mennt viðurkennt, að stórar
virkjanir eru hagkvæmari og
framleiða ódýrari raforku; en þó
því aðeins, að þær hafi langan
nýtingartíma. Annars verður fjár-
magnskostnaðurinn svo gífurlega
hár, sem hvíla kann þá á tiltölu-
lega litlum nýtingartíma. Ég visa
aftur í fyrrnefnda grein eftir
Jónas Elíasson prófessor og vil
leyfa mér að taka svipað dæmi og
hann er þar með. Við skulum
segja, að orkuver framleiði 1000
gigawattstundir og við skulum
gefa okkur, að það kosti 10 millj-
arða kr., sem er kannski ekki
langt frá lagi. Við getum einnig
gefið okkur, að reksturskostnaður
muni vera svona í kringum 20%
af þessum stofnkostnaði á ári
hverju. Ef slikt orkuver seldi alla
orkuna, yrði meðalverð 2 kr. á
kw-stund. En ef frá sliku orkuveri
nýtast aðeins fyrstu árin 400 giga-
wattstundir, við skulum gefa
okkur það, það er þægileg tala, þá
yrði verðið á kw-stund 5 kr. á
meðan ekki meira nýttist. Við
getum einnig hugsað okkur, að
markaður væri fyrir 400 gigawatt-
stundir til viðbótar. Ef það væri
allt reiknað á meðalverði, þ.e.a.s.
800 gigawattstundir, sem þá seld-
ust, yrði meðalorkuverðið 2'A kr.
hver kw-stund. En þá má einnig
hugsa sér, að þessar 400 gigawatt-
stundir, sem seljast til viðbótar,
væru t.d. að verulegum hluta af-
gangsorka, sem væri ákaflega
hentugt fyrir virkjunina að losna
við, og það mætti þá hugsa sér, að
hún yrði seld eitthvað lægra verði
heldur en þetta meðalverð, 2‘A kr.
kw-stundin, sem ég nefndi. Við
skulum gefa okkur, að kw-stundin
yrði seld á 2 kr. Það þýddi þá, að
verðið til almennings á þeim 400
kw-stundum, sem þangað færu,
yrði 3 kr. kw-stundin, þ.e.a.s. það
lækkaði úr 5 kr. niður í 3 í slíku
dæmi. Og þetta er mjög raunhæft
dæmi, þó að það sé einfaldað. Ég
viðurkenni, að i slíkum tilfellum
þarf að taka tillit til þess, ef hraða
þarf næstu virkjun, og það er gert
Steingrlmur Hermannsson.
í þeim útreikningum, sem gerðir
eru í þessu sambandi, en er of
langt mál til þess að fara að gera
grein fyrir þvi hér. Þarna er því
um dæmi að ræða, þar sem seld er
sú orka, sem ekki nýtist, til þess
að lækka verðið til almennings,
þótt hún sé ekki seld á því meðal-
verði, sem fengist, ef heildarorku-
sölunni er deilt í heildarreksturs-
kostnaðinn. Er þetta röng stefna?
Ég get ekki fallist á það, Ég get
hins vegar fallist á hitt, að smám
saman, eftir þvi sem markaðurinn
okkar verður stærri, getur tekið
skemmri tíma að nýta stóra virkj-
un og þvi ekki þörf á því að fara
út í það að selja hluta af orkunni
lægra verði.
Við verðum einnig, þegar við
tölum um orkuna, að gera okkur
grein fyrir því, að i kerfinu er
mikil afgangsorka. T.d., svo að ég
taki fyrrnefnt dæmi um orkuver,
sem framleitt getur 1000 giga-
wattstundir á ári, en miðað við
8500 tíma nýtingu. Nýtingartím-
inn hér í Reykjavík hjá Raf-
magnsveitu Reykjavikur samsvar-
ar um það bil 4000 stundum,
þannig að í raun og veru eru það
svona um það bil 450 gigawatt-
stundir, sem nýtast á hinum al-
menna markaði. Það eru þarna
550 gigawattstundir, sem eru á
öðrum tímum, og markaðurinn
hér er ekki i stakk búinn til þess
að taka við. Þetta er náttúrlega
ákaflega dýrt, ekki sist fyrir hinn
almenna notanda og minnist þess,
sem ég sagði fyrr, að fjármagns-
kostnaðurinn er um 90% af
reksturskostnaði vatnsaflsvirkj-
unar, þannig að við getum i raun
og veru sagt, að verð afgangsork-
unnar væri um 10% af rekstrar-
kostnaði, vegna þess að viðbótar-
kostnaðurinn þar er aðeins hinn
breytilegi kostnaðurinn; hinn er
fastur, sem dreifist á fleiri giga-
wattstundir. Það er því ákaflega
mikilvægt fyrir hvert orkukerfi
að nýta afgangsorkuna og það er
einmitt það, sem Norðmönnum
hefur tekist.
Við getum einnig litið á þá stað-
reynd, að í hverju kerfi er ótrygg
orka. Hún er oft nokkurn veginn
sú sama orka, sem ég hef kallað
afgangsorku áður, því að venju-
lega er reynt að nýta tryggu ork-
una á aðalálagstimanum. En
stundum þarf þetta þó ekki endi-
lega að fara saman. Hins vegar
eru aðilar, sem geta nýtt slíka
orku, sem geta tekið þá áhættu að
missa orkuna um lengri eða
skemmri tíma, kannski hafa vara-
afl, ef reksturinn er þannig, að
þeir geta þolað slikt. En ég ætla
ekki að fara ítarlega út i þetta.
Verðlag slíkrar orku er eðlilega
mjög svipað og afgangsorku. Við
skulum einnig minnast þess, að
einkenni á okkar orkumarkaði
hafa a.m.k. til þessa verið ósam-
tengdur og lítill markaður. Að
vísu er þetta nokkuð að breytast
nú, með þeirri samtengingu, sem
er að komast á, þótt henni sé ekki
lokið. En allavega er okkar
markaður lítill og vöxtur á ári
hverju tiltölulega lítill. Ég vil i
þessu sambandi benda á orkuspá
orkuspárnefndar, sem er nýlega
komin út. Hún er mjög ýtarlegt
plagg og ákaflega fróðlegt. Þar er
gert ráð fyrir því, að aukning á
hinum almenna markaði, stóriðja
ekki meðtalin, sé núna um það bil
150 gigawattstundir fyrir allt
landið á ári. Það er sem sjá má
lítið, þegar við erum að tala um
virkjun, sem getur e.t.v. framleitt
1000 gigawattstundir. Það tekur
þá nokkuð langan tíma að nýta
slika virkjun og fjármagns-
kostnaðurinn verður ákaflega
þungur. Sumir hafa sagt: Eigum
við þá að virkja þessar stóru
virkjanir núna, meðan markaður
okkar er svona lítill. Þetta er
atriði, sem vert er að skoða, og til
eru þær virkjanir, litlar, sem geta
verið hagkvæmar, því neita ég
ekki. En vilja ekki hv. þm. telja
upp þá virkjunarmöguleika, sem
eru eftir hér I nágrenninu? Þeir
eru ekki ýkja margir. Það kemur
einnig til greina að virkja jarð-
gufu, því að jarðgufan hefur þann
eiginleika, að hana má með nokk-
urri hagkvæmni virkja í áföng-
um. Við erum nú að gera fyrstu
tilraun á því sviði. Vonandi tekst
hún vel og vonandi getum við þá
farið í auknum mæli inn á þá
braut. En þetta er samt eitt
megineinkenni á okkar markaði,
hve smár hann er; hann er ákaf-
lega óhagkvæmur fyrir vatnsafls-
virkjanir vegna litils nýtingar-
tíma og lítilla möguleika til þess
að losna við afgangsorkuna.
Hverjir eru þá þeir orkusölu-
samningar, sem svo mjög eru
gagnrýndir? Það er nú í fyrsta
lagi samningurinn við ÍSAL, og
ég skal taka undir það fyrstur
manna, að ég vildi gjarnan sjá
orkusölu til ÍSALs á töluvert
hærra verði, en reyndar hefur
raforkuverðið hækkað. Hins veg-
ar þykir mér heldur leiðinlegur
bragur á því, þegar menn tala um
raforkuverð annars vegar í
íslenskum kr., en þegar þeir tala
um orkusölu til ÍSALs, þá tala
þeir um það i dollurum. Af hverju
geta menn ekki breytt þessu yfir í
íslenskar kr. eða talað um hvort
tveggja í dollurum? Gengi dollar-
ans hefur mjög breytzt. Það er
rétt, að orkuverð til ÍSALs hefur
hækkað úr 2.5 mills eða þúsund-
ustu hlutum úr dollara i 4. En ef
það er reiknað i islenskum kr., þá
mun það vera eitthvað á milli sex-
til sjöföldun á orkuverði til
ÍSALs, ef það er reiknað í isl. kr.,
og samanburður verður eðlilega
að vera á sambærilegum grund-
velli. En ég endurtek, til að orð
mín misskiljist ekki, að ég tel, að
orkuverð til ÍSALs þyrfti að vera
hærra vegna meiri kostnaðar við
virkjanir nú en var. Mig minnir,
að hv. 1. frsm. hafi sagt hér áðan,
að þvi hafi ekki verið svarað sem
riokkru nemur þeirri gagnrýni,
sem hefur komið fram á sölu-
samninginn við ISAL, m.a. í grein
Gísla Jónssonar prófessors, en
mér þótti þetta nú gert á athyglis-
verðan máta I fyrrnefndri grein i
Dagblaðinu frá 21. febr. Þar er
m.a. sett upp tafla, sem gerir
samanburð á greiðslubyrði vegna
Þjórsárvirkja og tekjum frá ÍSAL
og það er rétt að taka það fram, að
þetta nær til meira heldur en
Búrfells, þetta nær einnig til
Þórisvatns og þetta nær til
spennivirkja og lina, sem í þessu
sambandi eru. Með leyfi hæstv.
forseta vil ég visa til þessarar
skýrslu og lesa upp úr henni. Þar
stendur:
„Stpða 31. des. 1976, þá er
greiðslubyrði 37.3 milllj. dollara
og tekjur frá ÍSAL eru í millj.
dollara 20.8 millj. dollara, þ.e.a.s.
55.8% af greiðslubyrðinni." En
síðan er þessu lýst nokkuð fram í
tímann og allt fram til ársins
1994, þ.e.a.s. 25 árum eftir að
orkusalan hófst, þá verður
greiðslubyrðin orðin 120.1 millj.
dollara, en tekjur frá ÍSAL orðn-
ar 116.4 millj. dollara eða 96.9%
af orkuframleiðslunni frá Búr-
felli, þannig að það er náttúrlega
rangt, við skulum vera sanngjarn-
ir þar, að segja, að ÍSAL standi
ekki að sinu leyti undir fram-
leiðslukostnaðinum frá Búrfelli.
Það er hrein vitleysa. Hitt er svo
allt annað mál, að orkukaup
ÍSALs standa ekki undir að sínu
leyti framleiðslukostnaði á Lands-
virkjunarsvæðinu I dag, vegna
þess að siðari virkjanir hafa orðið
miklu dýrari heldur en Búrfells-
virkjun var. En það er einnig
staðreynd, að það hefði orðið
ákaflega erfitt fyrir okkur að ráð-
ast i Búrfellsvirkjun ef við hefð-
um ekki fengið erlendan kaup-
anda. Ég leyfi mér að fullyrða, að
Framhald á bls. 24
Afgreidd þingmál:
Nýting lifrar og hrogna
- Verðmæti úr sláturafurðum
- Samanburður á kaupmætti
launa á Norðurlöndum
- Útgáfa fiskikorta
Opinberar f jársafnanir
Alþingi samþykkti sl. mánu-
dag lög um opinberar fjár-
safnanir. Þar segir að áður en 6
mánuðir líði frá því að fjársöfn-
un lýkur, skuli reikningsyfirlit
hennar birt a.m.k. einu sinni í
dagblaði, vikublaði eða á annan
hátt. Sé söfnunarfé undir lág-
marksupphæð, sem ákveðin
skal i reglugerð, nægir þó að
tilkynna opinberlega, að reikn-
ingsyfirlit fjársöfnunar sé til
sýnis i 14 daga á nánar tiltekn-
um stað. Senda skal viðkom-
andi lögreglustjóra reiknings-
yfirlit söfnunar og tilkynningu
um, hvar og hvenær birting fari
fram. Flutningsmaður frum-
varpsins var Helgi F. Seljan.
tJtgáfa fiskikorta.
Siðast liðinn þriðjudag sam-
þykkti Alþingi þingsályktun,
þar sem ríkisstjórninni er falið
að hlutast til um, að nú þegar
verði hafinn undirbúningur að
útgáfu sérstakra fiskikorta með
Loran-C staðarlínum og öðrum
þeim upplýsingum, sem að
gagni megi koma við fiski-
veiðar. Kostnaður vegna þessa
verði tekinn á fjárlög næsta
árs. Flutningsmenn tillögunnar
voru Sverrir Hermannsson og
Pétur Sigurðsson.
Verðmæti úr
sláturafurðum
Sama dag var samþykkt
þingsályktun þar 'sem rfkis-
stjórninni er falið að láta fara
fram rannsókn á því, með
hverjum hætti hagkvæmast sé
að vinna verðmæti úr sláturúr-
gangi. Viða erlendis, þar sem
nýting sláturúrgangs er full-
komin, er talið að sláturúr-
gangur ásamt beinum geti
numið 30—40% af heildarverð-
mæti sláturdýra. Flutnings-
menn tillögunnar voru Ingólfur
Jónsson, Steinþór Gestsson og
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Nýting á lifur
og hrognum
Þá var og samþykkt þings-
ályktun, þar sem rfkisstjórn-
inni er falið að láta gera hið
fyrsta könnun á þvi, hvern veg
koma megi við fullnýtingu lifr-
ar og hrogna úr fiskafla lands-
manna. 1 greinargerð segir að
skv. trúverðugum upplýsingum
sé heildarmagn lifrar úr árleg-
um fiskafla tslendinga, þorski,
ufsa og ýsu, um 15.000 tonn. Af
þvi magni hafi um 10.000
tonnum verið fleygt. Aflaverð-
mæti (verð hráefnis) lifrar,
sem fleygt sé, nemi um 250
m.kr. en vinnsluverðmæti sé
margfalt meira. — Flutnings-
menn tillögunnar voru Sigur-
laug Bjarnadóttir og Jón Árna-
son.
Samanburður á
þjóðartekjum og
kaupmætti launa
Tillaga til þingsályktunar um
öflun upplýsinga um þjóðar-
tekjur á mann og kaupmátt
launa í helztu starfsstéttum á
íslandi og öðrum Norðurlönd-
um var afgreidd með
(frá)vísun til rikisstjórnar-
innar, til frekari athugunar. í
tillögunni er gert ráð fyrir að
kaupmáttur launa i þessum
löndum verði áætlaður, miðað
við verðlag í hverju landi og
rauntekjur fólks, eftir að skatt-
heimtan hefur tekið sinn hlut í
aflatekjum. Flutningsmenn til-
lögunnar voru: Gylfi Þ. Gisla-
son og fjórir aðrir þingmenn
Alþýðuflokks.
Viðbótarsamningur
um aðstoð
í skattamálum
í gær var samþykkt sem lög
frá alþingi stjórnarfrumvarp
um heimild fyrir ríkisstjórnina
til þess að fullgilda fyrir Is-
lands hönd viðbótarsamning
milli íslands, Danmerkur,
Finnlands, Noregs og Svíþjóðar
um aðstoð i skattamálum, sem
undirritaður var i Stokkhólmi
21. júlí 1976. Aðstoðin sem i
samningnum felst er einkum
tvenns konar: Gagnkvæm að-
stoð við rannsókn skattamála
og skipti á upplýsingum og hins
vegar gagnkvæm aðstoð við
innheimtu skatta.
Dvalarheimili
aldraðra
Frumvarp til laga (flm.:
Benedikt Gröndal og Sighvatur
Björgvinsson) um breytingu á
lögum um dvalarheimili aldr-
aðra, sem gerði ráð fyrir þvi, að
kostnaðarhluti rikissjóðs i
stofnkostnaði ('A) sem áður var
í lögum, verði á ný upp tekinn,
var afgreitt með (frá)visun til
ríkisstjórnarinnar til nánari at-
hugunar.