Morgunblaðið - 17.03.1977, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MARZ 1977
Þorgrímiir Gcstsson, kennari Hallwmsslað:
Áróðnr í skólnm
Císli Gnnnarsson:
Hvað er pólitísknr
áróðnr í skólum?
Hallormsstað 11. feb.'77
Það kemur fyrir að ég heyri
slitur úr forystugreinum dagblað-
anna í útvarpinu á meðan ég
gleypi í mig morgunkaffið. 1
morgun hafði ég venju fremur
rúman tíma og hlustaði á mestall-
an lesturinn, og heyrði m.a. leið-
ara ykkar Morgunblaðsmanna.
Það lá við, að kaffisopinn stöðvað-
ist á miðri leið, svo mikið fékk á
mig það svartnættisihald, sem
skein úr þeim úrdrætti. Var sú
afstaða þó að vonum, úr málgagni
núverandi ríkisstjórnar. Því mið-
ur hef ég ekki blaðið í morgun við
höndina því póstur kemur hingað
aðeins tvisvar I viku, en ég mun
reyna að ræða þennan leiðara
efnislega, eða öllu heldur þá
hugsun, sem að baki hans félst,
því þetta tiltekna mál um kennar-
ann i Kópavogi, sem lét nemend-
ur sína lesa bækling, útgefinn af
vinstrisinnuðum samtökum i
Reykjavik, þekki ég ekki nema af
afspurn.
En svo mikið þykist ég vita, að
kennarinn bað nemendur sína að
útvega sér nefndan bækling
ákveðins verkefnis, sem unnið
var að, og ekki var um annað
lesefni um þetta efni að ræða,
utan kennslubókarinnar. Ekki tel
ég líklegt að tilgangur kennarans
hafi verið að reka pólitískan áróð-
ur, og jafnvel þótt svo hafi verið í
þessu tilfelli en engin ástæða til
þeirrar alhæfingar ykkar, að um
almennan „kommúnistaáróður" 1
skólakerfinu sé að ræða. Þessi
alhæfing er líka sjálfsagt sett
fram í einum saman áróðurstil-
gangi.
Hinsvegar er rétt að líta á málið
frá öðru sjónarhorni; sé á annað
borð rekinn einhver pólitfskur
áróður í fslenzkum skólum er það
áróður rfkjandi valdhafa f hag og
áróður sem stefnir að þvf að við-
halda rfkjandi ástandi, gera fólk
ánægt með það sem það hefur.
Þetta vil ég rökstyðja með þvf að
taka sem dæmi þáð kennsluefni
sem nemendur eru fóðraðir á. Það
er tekið saman af fáeinum mönn-
um, og bækurnar endurspegla því
að sjálfsögðu viðhorf þeirra, og
nemendur kynnast varla öðrum
viðhorfum. Skýrasta dæmið er
sagan. Nemendum er talin trú um
að saga mannkynsins byggist ein-
göngu á stjórnmálaklækjum og
hernaðarbrölti yfirstéttamanna
og umsvifum framkvæmda- og
fjármálamanna. Alþýða manna er
varla nefnd á nafn nema svona f
framhjáhlaupi, einkanlega þegar
útskýra þarf afleiðingar gerða
fyrrnefndra manna. Og f kennslu-
bókum f Islandssögu er eins og
verkalýðshreyfingin sé ekki til,
enda voru frumkvöðlar hennar
vondir menn. Það er þvf Ijóst, að í
skólunum er rekinn miskunnar-
laus kapítalískur áróður og áróð-
ur fyrir einstaklingshyggju og
hetjudýrkun, að ekki sé talað um
innrætingu trúarbragða, sem lftill
hluti mannkynsins játar. En
skoðanir sem þessar falla ráða-
mönnum vel í geð, þær skulu þvf
innrættar skólafólki.
Undanfarin ár hefur hins vegar
gengið yfir hér eins og f mörgum
öðrum löndum ný og fersk bylgja
f fræðslumálum þar sem þessari
afstöðu til kennsluefnis er varpað
fyrir róða. Þar er lögð megin
áhersla á að nemendum sé leið-
beint við að afla sér sem víðtæk-
astar kunnáttu með sjálfstæðum
athugunum á heimildum og til-
einka sér frjálsa og gagnrýna
hugsun og aukið vfðsýni.
Tilgangurinn er að auka mögu-
leikana á þvf, að fólk geti myndað
sér sjálfstæðar skoðanir f sem
fiestum málum f stað þess að taka
skoðanir nestu kynslóðar á und-
an f arf gagnrýnislaust. Þetta ótt-
ast valdhafarnir að sjálfsögðu, því
erfiðara er að hafa hemil á hugs-
andi lýð en fáfróðum og leiðitöm-
um.
Baráttan fyrir þessum breyttu
kennsluháttum er erfið. Bæði er
við að eiga ýmiskonar fordóma,
en þeir örðugleikar sem kennarar
eiga fyrst og fremst við að etja f
starfi sfnu er öflun lesefnis utan
kennslubókanna (sem ættu að
segja sem minnst á mfnu áliti) og
Framhald á bls. 24.
1 ritstjórnargrein Morgunblaðs-
ins 11. febrúar sl., sem bar heitið
„Pólitfskur áróður f skólum", var
minnst á Þjóðviljagrein eftir mig.
Ég tel það skyldu mfna við lesend-
ur Morgunblaðsins að senda þvf
blaði athugasemdir við umrædda
ritstjórnargrein. Um leið bið ég
bæði ritstjórn Morgunblaðsins og
lesendur þess afsökunar á þvf að
um hálfs mánaðar dráttur hefur
orðið á ritun þessara athuga-
semda og valda hér annir mfnar
þennan tíma.
I
Fyrst smáatriði: Bein tilvitnun
Morgunblaðsins á Þjóðviljagrein
minni var ekki nákvæm. 1 grein
minni voru „allir heiðarlegir og
vinstri sinnaðir menn hvattir til
að koma þessum kennurum (þ.e.
þeim framfarasinnuðu) til aðstoð-
ar þegar fhaldssamar skólanefnd-
ir og fhaldsblöð fara að ráðast á
þá.“ Morgunblaðið sleppti þeim
orðum sem f þessari tilvitnun eru
feitletruð.
II
í ritstjórnargrein Morgunblaðs-
ins 11. febrúar voru nokkrar setn-
ingar úr Þjóðviljagrein 9. febrúar
slitnar úr samhengi þannig að
raunverulegt tilvitnanagildi
þeirra varð einskis virði. Verður
þetta rökstutt hér á eftir. En
verra er að af þessum sundur-
tættu tilvitnunum voru dregnar
víðtækar ályktanir með alvarleg-
um ásökunum. Orðrétt stóð f rit-
stjórnargrein Morgunblaðsins:
„Bersýnilegt er, að það er
markmið einhvers hóps vinstri
sinnaðra öfgamanna að hefja
skipulagsbundinn áróður i skól-
um landsins".
Morgunblaðið telur „boðskap"
minn vera aðalforsendu þessarar
ályktunar sinnar. Ég tel því nauð-
synlegt að taka fram eftirfarandi
atriði:
Ég þekki ekki til neins „hóps
vinstri sinnaðra öfgamanna" sem
ætlar að afvegaleiða „óharðnaða
unglinga" með „skipulagsbundn-
um áróðri i skólum landsins."
Ég hef starfað sem framhalds-
skólakennari á íslandi f 12 ár, og
varð þá aldrei fyrir ásökunum um
pólitfska misnotkun f starfi.
Ekkert kom fram f ritstjórnar-
grein Morgunblaðsins sem vitnis-
burður um tilveru vinstra sam-
særis f fslenskum skólum með að-
stoð minni annað en það að ég
hélt uppi vörnum fyrir ungan
kennara f Kópavogi, sem Morgun-
blaðið hafði deilt á.
Ef ritstjórn Morgunblaðsins
hefur frekari vitnisburð fyrir
staðhæfingu sinni um samsærið
vil ég að það komi skýrt fram.
Ef hins vegar er aðeins byggt á
vörn minni fyrir kennarann lýsi
ég þvf yfir að samsæriskenning
Morgunblaðsins eru ærumeiðandi
dylgjur f minn garð, sem skapast
Greinar, sem staðfesta
pólitísk markmið 1 kennslu
MORGUNBLAÐIÐ birtir í dag
þrjár greinar, sem borizt hafa
frá þremur kennurum, sem all-
ir gagnrýna forystugreinar,
sem birzt hafa hér f blaðinu að
undanförnu um pólitfskan
áróður f skólum. Tveir greinar-
höfundar, þeir Gfsli Gunnars-
son, sagnfræðingur, og örn
Ólafsson menntaskólakennari
eru báðir þekktir kommúnist-
ar, sem um langt árabil hafa
með ýmsum hætti starfað f
þágu kommúnista á tslandi.
Hinn þriðji er hins vegar ekki
kunnur af stjórnmálaafskipt-
um. Hér á eftir verða gerðar
stuttar athugasemdir við þessar
greinar, en þær eiga það allar
sammerkt, að þær staðfesta
fullyrðingar Morgunblaðsins
um verulega hættu á pólitísk-
um áróðri f skólakerfinu.
Engum greinarhöfunda tekst
að leyna þeirri skoðun sinni, að
beita eigi skólakerfinu til þess
að undirbúa jarðveginn fyrir
þjóðfélagsbyitingu enda þótt
tilgangur greinanna sé einmitt
sá. Og athyglisvert er að sjá
með hve Ifkum hætti þeir orða
þessa hugsun allir þrfr.
Þorgrfmur Gestsson kennari
á Hallormsstað, segir: „Undan-
farin ár hefur hins vegar
gengið yfir hér eins og i mörg-
um öðrum löndum ný og fersk
bylgja í fræðslumálum... Þar
er lögð megináherzla á, að
nemendum sé leiðbeint við að
afla sér sem víðtækastrar kunn-
áttu með sjálfstæðum athugun-
um á heimildum og tileinka sér
frjálsa og gagnrýna hugsun og
aukið vfðsýni. Tilgangurinn er
að auka möguleikana á þvf, að
fólk geti myndað sér sjálfstæð-
ar skoðanir á sem flestum
málum f stað þess að taka
skoðanir næstu kynslóðar á
undan f arf gagnrýnislaust.
Þetta óttast valdhafarnir að
sjálfsögðu, þvf að erfiðara er að
hafa hemil á hugsandi lýð en
fáfróðum og leiðitömum".
Gísli Gunnarsson, sagnfræð-
ingur, orðar þessa sömu hugsun
á þennan veg: „Helzta viðfangs-
efni kennarans er að örva sjálf-
stæða og gagnrýna þekkingar-
leit og hugsun nemandans".
Og Örn Ölafsson, mennta-
skólakennari, lýsir sömu hugs-
un með þessum orðum: „Kem
ég þá að aðalatriðinu, mennt-
unarhugsjón vinstri manna.
Hvort sem við köllum okkur
marxista, sósialista eða komm-
únista er okkur það sameigin-
legt markmið að verkalýðsstétt-
in taki völdin og umbylti þjóð-
félaginu. Rökrétt afleiðing af
þessu viðhorfi er, að við hljót-
um að Ieggja megináherzlu á
þroska almennings, sjálfstæða
dómgreind hans, þvf að það er
fjöldinn, sem á taka völdin.
Sósfalístar eiga allt undir
honum. Menntunarhugsjón
okkar hlýtur því að vera að
koma fólki til þess að brjóta
heilann og mynda sér sjálft
skoðun á málunum. Kennsla,
sem miðar að þessu, er róttæk
kennsla..“
Eins og sjá má af þessum
tilvitnunum orða allir þrfr
greinarhöfundar hugsun sina á
þann hátt, að það sé hlutverk
kennarans að kenna nemandan-
um „sjálfstæða" hugsun og inn-
ræta nemandanum gagnrýnið
viðhorf til þjóðfélagsins. Þetta
eru falleg orð, en á bak við
þessi fallegu orð leynist til-
gangurinn, sem örn Ólafsson
segir berum orðum, að sé sá að
undirbúa „valdatöku fjöldans",
þ.e. marxista. Hér fer ekki á
milli mála að hverju er stefnt
og eru greinar þessara þriggja
kennara þvf staðfesting á þeim
sjónarmiðum Morgunblaðsins
að veruleg hætta sé á ferðum og
nauðsynlegt að taka þetta
vandamál, sem er að spretta
upp í skólak'erfi okkar, föstum
tökum.
í upphafi greinar sinnar vfk-
ur Gfsli Gunnarsson að þvf, að
tilvitnun Morgunblaðsins í
Þjóðviljagrein hans hafi ekki
verið nákvæm. Hér var um
handvömm að ræða en ekki
ásetning og er greinarhöfundur
beðinn velvirðingar á þvi. Gísli
Gunnarsson kveðst ekki þekkja
neinn hóp vinstri sinnaðra
öfgamanna, sem stundi skipu-
lagsbundinn áróður f skólum og
kveðst aldrei hafa orðið fyrir
ásökunum um pólitfska mis-
notkun í starfi sem framhalds-
skólakennari á Islandi í 12 ár.
En sfðar í grein sinni segir
hann: „Það er ekkert f sjálfu
sér athugavert við, að bækl-
ingur frá Fylkingunni um sögu
fslenzkrar verkalýðshreyfingar
sé notaður f kennslu f félags-
fræði fremur en að það væri
athugavert við að bæklingur
frá Heimdalli sé notaður til
kennslu". Kennari sá, sem
krafðist þess að nemendur hans
f framhaldsskóla f Kópavogi
notuðu áróðursbækling frá
Fylkingunni til náms, er einn
af forystumönnum þess félags-
skapar. Dettur nokkrum lifandi
manni f hug að þessi sami
kennari mundi á hlutlausan
eða óhlutdrægan hátt kenna
annars vegar bækling frá Fylk-
ingunni og hins vegar bækling
frá Heimdalli? Er ekki aug-
Ijóst, að samúð kennarans með
viðhorfum Fylkingarinnar er
svo rfk og djúpstæð og andúð
hans á viðhorfum Heimdallar
svo sterk, að þessi sjónarmið
hlytu að koma fram f kennslu?
A.m.k. mundi enginn nemandi
og ekkert foreldri geta treyst
því, að svo væri ekki. Og það er
kannski helzta vandamál hinna
vinstri sinnuðu kennara, að
menn treysta þeim einfaldlega
ekki til þess að gæta hlutleysis
f kennslustörfum sfnum.
Gfsli Gunnarsson segir f grein
sinni: „Fróðlegt væri og að vita,
hvaða rök Morgunblaðið hefur
fyrir þeirri fullyrðingu sinni,
að í bókmenntakennslu sé sá
háttur hafður á, að „helzt eru
ekki nefnd önnur skáld og rit-
höfundar en kommúnistum eru
þóknanleg". Ég hef að vísu
aldrei kennt bókmenntir og
þess vegna kemur mér þetta
ekki beint við, en mér finnst að
jafn virðulegt blað og Morgun-
blaðið þurfi að gefa lesendum
sínum einhver dæmi þessari
alvarlegu ásökun til stuðn-
ings“. Rétt er að Mbl. er virðu-
legt blað og skulu nú dæmi
tekin. Þau eru úr grein Arnar
Ölafssonar, hér á þessari sfðu
sem fjallar um þetta sama
efnisatriði í lok greinar sinnar.
Hann skýrir frá því, að i
Menntaskólanum í Hamrahlfð
hafi m.a. þessir höfundar verið
lesnir: Eggert Ólafsson, Jón
Thoroddsen, Gestur Pálsson,
Einar H. Kvaran, Jón Trausti,
Jóhann Sigurjónsson, Gunnar
Gunnarsson, Halldór Laxness,
Þórbergur Þórðarson, Halldór
Stefánsson, Thor Vilhjálmsson,
Guðbergur Bergsson, Svava
Jakobsdóttir, Oddur Björnsson,
Einar Logi Einarsson (barna-
bókahöfundur). Hvflíkt handa-
hóf! Thor Vilhjálmsson, Guð-
bergur Bergsson, Svava Jakobs-
dóttir — en hvi að staðnæmast
þar? Hvar er Indriði G. Þor-
steinsson, hvar er Guðmundur
Danfelsson, eða stórskáld á
borð við Guðmund G. Hagalfn,
svo að þrír núlifandi skáld-
sagnahöfundar séu nefndir?
Upptalning Arnar Ólafssonar
staðfestir einmitt staðhæfingu
Morgunblaðsins og er enn eitt
merkilegt dæmi um það, bvern-
ig þessir kennarar koma upp
um sjálfa sig f greinum, sem er
ætlað að afneita þvf, að um
pólitfskan áróður sé að ræða f
skólum!!
Grein Arnar Ólafssonar gefur
skýrasta mynd af hugarheimi
og hugsunarhætti vinstri sinn-
aðs kennara, sem stefnir
markvisst að þvf að misnota að-
stöðu sfna. Yfirlýst markmið
hans með kennslunni er að
undirbúa jarðveginn undir það,
að „verkalýðsstéttin taki völdin
og umbylti þjóðfélaginu" og f
þvf skyni ætlar hann að nota
aðstöðu sfna f skólum landsins
til þess að „þroska almenning,
sjálfstæða dómgreind hans, þvf
það er fjöldinn, sem á að taka
völdin“. Uppljóstrun Arnar
éi , I«» I » ■ I I I ■
i ; i i h
»4 1 ■ lii
l:nítivi
J>». 1 V 1 l’* 1 t.s lil V I
ItiUl t /