Morgunblaðið - 17.03.1977, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MARZ 1977
35
Sveinn Ólafsson:
Verkföll og
þjóðarauður
Einn helzti hugsuöur og frum-
kvöðull nútíma hagspeki, Adam
Smith (1723—1790), braut til
mergjar hið flókna viðfangsefni
um hvað væri raunverulega auð-
legð þjóðanna, og þá raunveru-
lega sérhvers einstaklings. —
Menn höfðu áður haldið að þetta
byggðist á hlutum eins og gulli og
gimsteinum, og öðru ámóta, en
Adam Smith komst að þeirri
niðurstöðu, að þessi auðlegð væri
annars eðlis, og hann rökstuddi
þetta svo rækilega, að telja má, að
svar hans sé viðurkennt sem
grundvöllur allrar nútíma hugs-
unar um hagfræðileg efni. — Og
hvað var það þá sem Adam Smith
sagði. Jú, vinnuaflið er hið eina
raunverulega verðmæti sem af-
koma og hagur byggist á. Hann
talaði um sjálfsbjargarhvötina,
hið frjálsa hagkerfi og frjálsa
verðmyndun án ríkisafskipta sem
grundvöll velferðar sam-
félaganna, um leið og hann lagði
áherzlu á að skipulögð verkaskipt-
ing væri grundvöllur beztu
nýtingar vinnuaflsins. Er dæmið
um títuprjónaverksmiðjuna sem
hann rannsakaði frægt meðal
þeirra sem hafa hugsað um og
kynnt sér hagvisi, þar sem skipu-
lögð vinnubrögð margfölduðu af-
köst sérhvers manns er tók þátt í
framleiðslunni. Þá setti hann
fram hugmyndina um að hagn-
aður af rekstri almennt séð væri
grundvöllur hærri vinnulauna
allra, þar sem meiri fjárráð
leiddu alltaf til uppbyggingar og
tæknivæðingar, sem síðan leiddi
til aukinnar framleiðslu. — Hug-
myndir Adams Smith voru síðan
teknar upp af Karli Marx sem
grundvöllur að kenningunni um
arðrán atvinnurekandans á
ávöxtum verka hins vinnandi
manns, en þar er hagnaðurinn
talinn verða orsök lægri vinnu-
launa, vegna uppbyggingar
vinnusparandi tækni; og er niður-
stöðum kenninga Adams Smith
þannig algjörlega snúið við, sem
stenzt ekki, eins og bezt hefir
sannazt af reynslu tæknialdar.
Sé haldið lengra með hugsun
Adams Smith þá liggur í augum
uppi, að þeir þættir, sem grund-
valla notagildi vinnuaflsins, eru
ásamt því undirstaða auðlegðar
þjóðanna. — Þessir þættir eru: 1)
Sérhæfð verk- og tækniþekking,
2) Vél- og orkuvæðing, 3) Nátt-
úruauðlindir, 4) Skipti á mis-
munandi framleiðslu aðila í milli
— eða verzlun.
Nú er drifafl allrar vinnu eins
og Adam Smith bendir á sjálfs-
bjargarviðleitni einstaklingsins.
Hún er því undirstaða allrar auð-
legðar, auk þekkingar og hyggni.
Þegar þetta er haft fyrir augum
í sambandi við íslenzkt afhafna-
og atvinnulíf, þá vaknar spurn-
ingin um efnahagsleg vandamál,
launastöðu íslenzku þjóðarinnar
ofl. því skylt. — Hefir sjálfs-
bjargarviðleitnin, sem öllum er í
blóð borin, látið leiðast af hygg-
inni þekkingu til farsældar I
íslenzkum launa- og efnahags-
málum? — Ymsar efasemdir
sækja á í þessu efni. Baráttan hér
um auðinn, þ.e. skiptingu arðsins
af vinnunni, er svo friðlaus og
óhyggileg, að við hikum ekki við
að henda frá okkur beinum verð-
mætum fyrir eintóma heimsku. —
Við eyðum ótöldum milljörðum
krðna 1 átök og sundurþykki, og
enginn hefir tíma vegna þessa til
að huga að því í alvöru, hvernig
allir geti bezt aukið tekjur sínar í
heild og bætt afkomuna. Við
förum f verkföll næstum árlega,
og hver er útkoman? Sem næst
ekkert af þvi sem barizt er fyrir
næst fram í rauninni. Sama
vandamálið er sifellt að hrjá
okkur.
Afkoma fer ekki batnandi,
heldur er „lífs-staðallinn“ sífellt á
niðurleið, miðað við aðrar þjóðir,
eins og t.d. Vestur-þjóðverja o.fl.,
sem eru vinnusamir og eyða ekki
tíma sinum og vinnu í verkföll og
vitleysu með þeim hætti sem hér
tiðkast.
Það sem etv. hefir þrátt fyrir
allt bjargað okkur er, að við eig-
um náttúruauðlindir, sem eru
gjöfular og tæknivæddan fámenn-
an hóp afburða fiskimanna sem
raunverulega hefir gert okkur
fært að fljóta efnahagslega, þótt
allt sé i verulegri upplausn og
óreiðu á þjóðarheimilinu. —
Auk verkfallanna erum við að
burðast með menntunarkerfi,
sem er illa aðhæft okkar eigin
þörfum. Við þurfum að læra
meiri verkmenningu til að auka
afköst vinnuaflsins, en ölum nú
mest upp menntafólk sem ekki
nýtist í þessu efni. Við erum jafn-
vel farnir að mennta fólk til að
flytja út og gefa þannig öðrum
þjóðum þekkingu, sem þær taka
fegins hendi og geta notað, þótt
okkur vegna ólfkra aðstæðna not-
ist hún ekki, þar sem hún er fyrir
okkur röng. — Höfum við efni á
sliku? Þurfum við ekki að athuga
okkar ráð í þessu? Er það ekki
hluti af því að bæta okkar eigin
afkomu: 1) með þvf að auka verk-
tækni 2) með því að spara útgjöld
til menntunar, sem er okkur að
takmörkuðum notum, en kostar
mikið fé, sbr. risavaxin útgjöld til
menntamála af heildarútgjöldum
ríkisins?
Þá erum við með ýmislegt ann-
að sem mikið mætti bæta, ef hægt
væri að fá frið til að vinna að
endurbótunum fyrir alls konar
áráttu, sem ekki aðeins árlega
heldur sífellt dynur á ráðamönn-
um, sem engan eða lítinn frið fá
til að hugsa, yfirvega og meta af
skynsemi hvað sé þjóðinni fyrir
bestu. Hér koma til heilbrigðis-
mál, sem eru orðin þjóðinni svo
dýr að úr hófi keyrir. — Þarna
eru margir möguleikar til. sparn-
aðar, m.a. með þvi að leggja meiri
áherzlu á og vinnu í að koma til
leiðar fyrirbyggjandi heilsu-
gæzlu, og varna þannig hinum
dýru afleiðingum að dynja á fólk-
inu þegar slfkt er látið dankast,
eins og nú er gert að mestu leyti,
fyrir utan starf atorkusamra
áhugahópa er reyna að koma
heilsurækt almennings til leiðar á
eigin spýtur. — Sparnaðurinn
gæti notast öldnum.
I þessu sambandi er það merki-
— Minning
Hermóður
Framhald af bls. 15
sig, jafnvel strangur og
miskunnarlaus rannsóknardóm-
ari yfir sjálfum sér.
Sem heimilisfaðir var Hermóð-
ur f Árnesi mjög hógvær, dagfars-
prúður og óáreitinn. Oft var hann
glettinn og gamansamur, stund-
um með góðlátlega stríðni. Hann
var hamhleypa til allra verka, lag-
inn, viðbragðsfljótur og kappsam-
ur. Þeim Hermóði og Jóhönnu í
Arnesi varð fjögurra barna auðið.
Þau eru: Völundur, kvæntur
Höllu Loftsdóttur, Sigríður Ragn-
hildur, gift Stefáni Vigni Skafta-
syni, Hildur, gift Jafet Ólafssyni,
og Hilmar, kvæntur Áslaugu
Jónsdóttur, barnabörnin eru 9.
ÖIl hafa börnin sem tengdabörnin
staðið sem órofa heild við hlið
þeirra Hermóðs og Jóhönnu og
veitt þeim gleði og styrk i lifsbar-
áttunni.
Við hjónin og fjölskylda okkar
vottum frú Jóhönnu í Árnesi og
öðrum ástvinum innilegustu sam-
úð okkar við fráfall eiginmanns
hennar. Við munum varðveita um
ókomna daga minninguna um
legt athugunarefni, hvort ekki er
meira samband á milli heilsufars-
ástands manna almennt og t.d.
peningaástands og efnahagsmála
en menn koma auga á. — Allar
þær þvinganir og afleiðing niður-
skurðar ágóðans í öllum viðskipt-
um, sem hér hafa tröllriðið flest-
öllum greinum verzlunar og at-
hafnalífs, hafa einnig bæði likam-
legar og andlegar afleiðingar. —
Peningaleysi fyrirtækja vegna
verðlagsþvingana hefir áreiðan-
lega ekki drepið ófáa nýta og dug-
andi sæmdarmenn löngu fyrir
tlmann hér á landi. Þetta er ekki
bara fullyrðing. — Þetta er nán-
ast vísindalega sannað mál. Og
höfum við efni á slíku? — Það
sem við uppskerum er, að vel-
gengni almennt raunverulega
hrakar við missi þeirra, sem dug-
legastir og vinnusamastir eru,
fyrir aldur fram.
Við Islendingar erum raun-
verulega þannig I sveit settir nú,
með þær geysilegu náttúru-
auðlindir, sem við höfum umráð
yfir, að okkur ætti ekki að þurfa
að ganga verr en öðrum þjóðum í
að halda efnahag og afkomu á
jafn háu stigi og bezt gerist. Þetta
er þó háð hyggni okkar og for-
sjálni. — Þetta hefst ekki með
eintómum tilfinningaæsingi og
slagsmálahneigð, heldur verður
yfirvegun og ráðhyggni hinna
beztu manna jafnt I stjörnsýslu og
félögum og hagsmunasamtökum
að fá að vera hið leiðandi afl, en
ekki heimtufrekja og jafnvel
sjálfslygi, eins og nú; sjálfslygi,
sem birtist bezt í ástandi okkar
eigin gjaldmiðils, sem búið er að
gera að engu, aðeins fyrir óraun-
sæja heimtufrekju um tuga ára
skeið — þar sem I raun endirinn
verður sá að allir tapa þótt hitt
sýnist stundum, og ævintýra-
mennska geti kannski freistað til
að brjóta réttlætislögmálið fyrir
stundarhag, sem svo hefnir sín
grimmlega síðar.
Það er þannig höfuðnauðsyn
fyrir velgengni hinnar íslenzku
þjóðar, að ekki verði nú einu
sinni enn rasað um ráð fram og
rokið í verkföll til að reyna að
bæta það sem þarf að bæta, með
vitlausum aðferðum. — Við
megum ekki þeyta frá okkur,
íslendingar, milljarðaverðmætum
í fyrirhyggjulausan ófrið í efna-
hagsmálum, heldur reyna að
tryggja réttlætið með skynsemi og
góðan dreng, góðan vin, Hermóð
Guðmundsson í Árnesi, með sér-
stakri hlýju og einlægri virðingu.
Drottinn blessi minningu Her-
móðs Guðmundssonar.
Hallur Hermannsson.
Við fráfall Hermóðs Guðmunds-
sonar hefur bændastéttin á bak
að sjá einum áhugamesta og
skeleggasta málsvara sínum á
opinberum vettvangi.
Fyrstu málefnaleg kynni min af
Hermóði Guðmundssyni urðu i
sambandi við baráttu okkar,
nokkurra fulltrúa á Búnaðar-
þingi, gegn hinum illræmda bú-
vöruskatti sem lögfestur var á
bændastéttina til Stofnlánadeild-
ar Búnaðarbankans i Reykjavík.
Við leituðum eftir stuðningi og
samstöðu hjá einstökum bændum
og Búnaðarsamböndum úti um
land til að standa með okkur til
áfrýjunar málinu til Hæstaréttar.
Fyrstur manna til svars og
undirtekta við okkur var Hermóð-
ur Guðmundsson fyrir sjálfan sig
og B'únaðarsamband Suður-
Þingeyinga, en hann var formað-
ur þess.
Frá þessari fyr&tu viðkynningu
var mér þegar ljóst, að þar ætti
bændastéttin ótrauðan málsvara
Sveinn Olafsson.
í friði. — Einingin okkar I milli
er miklu meira virði en verk-
föllin — Hún er hvorki meira né
minna en beinharðir peningar,
þegar allt er skoðað niður i kjöl-
inn. — Vð þurfum ekki aðeins að
hætta að eyða vinnuaflinu —
hinum einu raunverulegu auð-
æfum, sem við eigum, i vitleysu;
við þurfum einnig að stofna, ég
segi stofna til einingar okkar i
milli, til þess að við getum sparað
og byggt upp svo öllum geti auðn-
ast að ná fram til meiri vel-
megunar og betra þjóðlífs, og
hyggilegs fyrirkomulags allra
þátta þjóðlifsstarfseminnar.
Sparnaður sem af slíku leiðir
verður þjóðarinnar allrar, og
Ungmennafélagið Reynir,
Hellissandi, og Héraðssamband
Snæfellsness- og Hnappadslssýslu
gengust fyrir félagsmálanám-
skeiði dagana 26. og 27. febrúar
sl. í Röst, Hellissandi. Leiðbein-
andi á námskeiðinu var Jóhannes
Finnur Halldórsson. Námskeið
sem þessi eru haldin I tengslum
og baráttumann sem ekki léti
pólitískt flokksræði segja sér fyr-
ir.
Síðar lágu leiðir okkar Hermóðs
saman í félagsmálum, þar á meðal
á fundum Stéttarsambands
bænda og á fundum ^andssam-
bands veiðifélaga og síðar i stjórn
þeirra samtaka.
Það var virkilega ánægjulegt að
vera I samstarfi með Hermóði.
Hann var svo áhugasamur og svo
virkur fulltrúi á fundum og i
félagsmálum að af bar. Enda
fljótt til forystu kallaður þar sem
flokksræði var ekki allsráðandi.
En það, sem gerði Hermóð
Guðmundsson á skömmum tima
og á afgerandi hátt að þjóðkunn-
um málafylgjumanni, voru hin
áhrifaríku afskipti hans af Laxár-
virkjunarmálunum (Laxárvirkj-
un þrjú).
Barátta hans og sigur i því máli
olli byltingu I viðhorfi hins opin-
bera til umhverfis og eignarrétt-
araðila i landinu. Til þess tíma
sem þessi miklu átök urðu milli
framkvæmdaaðila Laxárvirkjun-
ar og sjónarmiða Hermóðs og
samherja hans í héraði, höfðu
hinir opinberu framkvæmdaaðil-
ar ávallt farið sínu fram um allar
ákvarðanir og framkvæmdir án
þess að hafa nokkurt samráð við
kemur fram í hærri tekjum al-
mennt; og þá þurfum við ekki
eins og nú að hafa sömu áhyggjur
vegna hinna lægst launuðu, sem
allir vilja bæta um fyrir, en sem
okkur er alltaf að mistakast i
hverju verkfallinu eftir annað,
þótt tilgangurinn sé hið gagn-
stæða. Gamalt máltæki segir:
Græddur er geymdur eyrir. —
Það merkir að sparnaður er lika
gróði. — Og menn skyldu einnig
muna að lokum að velgengni eins
i samfélagi manna er aukin vel-
gengni allra, ef menn aðeins vilja
reyna að leggja að þessu huga og
sjá þennan sannleika. — Atvinnu-
rekendum er til hags að verka-
menn hafi góða afkomu, og verka-
mönnum er til hags að atvinnu-
fyrirtækjunum gangi vel.
Atvinnuveitendur framleiða og
þurfa að selja, og vinnandi fólk,
sem er allur almenningur, eru
þeir sem kaupa, og allir eru hver
öðrum háðir og tengdir.
Eining og samheldni er það afl
sem mest er um vert til'að tryggja
velferð allra. — Stöndum þvi
saman nú eins og á reynslutimum
náttúruhamfara, þegar allir eru
eitt. — Við þörfnumst þess okkar
allra vegna. Látum skynsemi ráða
og hendum ekki frá okkur verk-
færunum — uppsprettu þjóðar-
auðsins — til þess eins að kreppa
hver að öðrum, með þeim afleið-
ingum að auðlegð þjóðarinnar, afl
vinnusamra handa, renni út í
sandinn, okkur öllum til tjóns og i
tilgangsleysi, þar sem slíkar að-
ferðir tryggja einungis versnandi
afkomu okkar allra í stað hins
gagnstæða, sem er tilgangurinn.
Lifi eining, velmegun og friður
með hinni islenzku þjóð.
við Félagsmálaskóla U.M.F.l.
Þátttakendur voru mjög ánægðir
og einróma um ágæti slíkra nám-
skeiða, sem m.a. fela í sér kynn-
ingu á hópstarfsemi, fundarstjórn
og félagsmálum almennt.
Vonast þeir til að árangur af
námskeiðinu verði til að efla
félagsstarf í byggðalaginu.
viðkomandi umhverfi eða eignar-
aðila.
Nú er ekki lengur hægt að
ganga fram hjá umhverfisaðilum
og eignaraðilum þegar um er að
ræða opinberar framkvæmdir,
hvort sem það er vegagerð, vega-
breytingar, línulagnir, vatnsvirkj-
anir eða hvers konar mannvirkja-
gerð.
Með úrslitum þessa mikla
átakamáls öðlaðist almenningur i
landinu nýja réttarstöðu hvað
þessi mannvirkjamál varðar, sem
opinberir aðilar verða nú að taka
tillit til og virða.
Bændastéttin i landinu og fleiri
aðilar standa i mikilli þakkar-
skuld við minningu Hermóðs
Guðmundssonar fyrir baráttu
hans og sigur i þessu máli.
Það er mikil eftirsjón að manni
sem Hermóði I Árnesi frá félags-
málum landbúnaðarins og sem
forystumanni og fyrirmyndar-
bónda i sinni heimabyggð.
Persónuleg kynni mín við Her-
móð og konu hans og heimili
þeirra eru mér hugstæð, og er
mér mikill söknuður i huga er ég
rita þessi fáu kveðjuorð. Ég flyt
frú Jóhönnu og allri fjölskyld-
unni innilegar samúðarkveðjur
frá okkur hjónunum.
Sveinn á Egilsstöðum.
Félagsmálanámskeið
í Röst á Hellissandi