Morgunblaðið - 26.03.1977, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. MARZ 1977
23
Gunnar Thoroddsen:
Blönduvirkjun er hagkvæm,
vel í sveit sett og eykur á
framtíðaröryggi raforkukerfis
þjóðarinnar
Frumvarpið markar þáttaskil
í orkumálum íslendinga,
sagði Pálmi Jónsson á Akri
YFIRGRIPSMIKLAR umræður fóru fram í neðri deild Alþingis
sl. fimmtudag um frumvarp ríkisstjórnarinnar að heimildar-
löcjum um virkjun Blöndu í Blöndudal í Austur-
Hunavatnssýslu. Hér verða lauslega raktir nokkrir efnisþræðir
úr ræðum þingmanna, sem skiptust í tvær fylkingar, með og
móti frumvarpinu, og aðeins stiklað á því stærsta í máli þeirra.
Frumvarp um Blönduvirkjun var áður flutt á síðasta þingi, en
varð þá ekki útrætt.
Meðalstór iðnaður.
Hagkvæm; vel I sveit sett
til orkuflutnings;
utan eldvirknisvæða.
í framsögu Gunnars Thoroddsen,
iðnaðar- og orkuráðherra, er hann
mælti fyrir stjórnarfrumvarpi að
heimildarlögum um Blönduvirkjun í
Austur-Húnavatnssýslu, komu m.a
fram eftirfarandi efnispunktar:
1. ) Rannsóknir og áætlanir, sem
fyrir liggja um Blönduvirkjun, sýna, að
hún er í hópi hagkvæmustu vatnsafls-
virkjana á íslandi.
2. ) Blönduvirkjun yrði fyrsta stór-
virkjun íslendinga utan eldvirkni-
svæða, og hefur sem slík mikið
öryggisgildi í samtengdu raforkukerfi
okkar
3. ) Virkjunin býður upp á mjög góða
miðlunarmöguleika sem stuðla að
góðri og hagkvæmri nýtingu og auknu
rekstraröryggi. Gert er ráð fyrir stóru
lóni, sem jafnar rennslið allt árið.
4. ) Virkjunin yrði mjög vel í sveit sett
i nánd helztu orkuflutningslínu
landsins, milli Norður- og Suðurlands,
og einnig með hliðsjón af orkuflutningi
til Vestfjarða
5. ) Frá byggðasjónarmiði er mikil-
vægt að dreifa virkjunum um landið,
enda eru slíkar virkjanir lyftistöng í
viðkomandi héruðum og örva allt at-
vinnulíf.
Þá kom fram í máli ráðherra, að hér
er um virkjun að ræða með allt að 1 50
MW afli. Kostnaðaráætlun er 14.8
milljarðar króna Stærsti kostnaðar-
liðurinn er jarðstífla, rúmlega 1
milljarður; að rennslisskurður, tæplega
1.3 milljarðar; frárennslisgöng og
svelgur, 1.2 milljarðar, vélar og raf-
búnaður 2.5 milljarðar.
Ráðherra sagði að leitað hefði verið
umsagnar Nátfruverndarráðs um
virkjun þessa, en í umsögn þess kemur
m a fram, að það sjái ekki á þessu
stigi neina meiriháttar annmarka, að
því er varðar náttúruminjar eða fyrir-
hugaðar friðlýsingar, en áskilur sér
hins vegar rétt til frekari umfjöllunar,
er náttúruverndarkönnun liggur fyrir
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
er þeirrar skoðunar, sagði ráðherra, að
unnt sé að rækta upp örfokaland i
nágrenni virkjunarinnar — í stað þess
er fer undir lón hennar — en stofnunin
hefur nokkur undanfarin ár haft með
höndum rannsóknir og uppgræðslutil-
raunir á þessum slóðum Það er að
sjálfsögðu ein af forsendum virkjunar
Blöndu að beitiland, sem undir lón fer,
verði bætt, og þá helzt með þvi að
græða upp jafn gott land í staðinn
Vitnaði ráðherra til greinargerða dr.
Björns Sigurbjörnssonar og Ingva Þor-
steinssonar magisters, um þetta efni
Það var fyrir tæpum tveimur árum,
eða í aprilmánuði 1975, sem rann-
sóknum varðandi virkjun Blöndu var
það langt komið, að rétt þótti að kynna
heimamönnum áform um hugsanlega
virkjun. Var boðað til fundar á Blöndu-
ósi 25. apríl 1975, sem sóttur var af
sveitarstjórnarmönnum, bændum og
fleiri aðilum í Húnavatns- og Skaga-
fjarðarsýslu. Sérstaklega eru það þó
tveir aðilar, upprekstrarfélög Auðkúlu-
heiðar og Eyvindastaðaheiðar, sem hér
eiga hlut að máli. Slík kynning mála-
vaxta á heimavettvangi var nokkur
nýjung en nauðsynleg og sjálfsögð. í
framhaldi af þessum umræðum voru
ábendingar heimaaðila kannaðar ræki-
lega hjá Orkustofnun og öðrum sér-
hæfðum aðilum. Niðurstöður voru
síðan kynntar sama ár á fjölmennum
fundum í Varmahlíð og að Húnavöll-
um Síðan hafa verið haldnir fundir
með heimamönnum, bæði í héraði og i
ráðuneytinu, um tilhögun virkjunar-
innar og tilhögun bóta fyrir röskun á
aðstöðu, sem virkjunin kann að valda
bændum. Gerð hafa verið drög að
samkomulagi um þessar bætur, í sex
liðum, sem birt eru í fylgiskjali með
frumvarpinu. Gerði ráðherra ítarlega
grein fyrir þessum drögum, m.a.
hugsanlegum greiðslum í formi raf-
orku. Þá sagði ráðherra, að gert væri
ráð fyrir að rækta upp jafn mikið og
gott beitiland í stað þess, sem fer undir
vatn, á kostnað virkjunaraðilans, eða
1000 hektara lands á Auðkúlu- og
Eyvindarstaðaheiði. í þessum drögum
er ennfremur fjallað um samgöngu-
bætur, veiði, vinnubúðir, vegagerð
o.fl. þ h.
Ráðherra ræddi ýmsa möguleika í
nýiðnaði sem nýtt gæti raforku, í
stórum stíl, og ekki væri reiknað með i
orkuspá. Hefði hann látið athuga sér-
staklega ýmsa möguleika, m a í sam-
bandi við Blönduvirkjun. suma á
vegum Iðnþróunarstofnunar. Það sem
til greina kæmi væri m.a :
0 Framleiðsla úr jarðefnum (steinefn-
um og gosefnum), s.s. steinullarfram-
leiðsla úr basalti (sem er orkufrek)
0 Glerull þar sem hráfnið yrði brota-
gler.
^ Sementsframleiðsla Aðalorkugjafi
Sementsverksmiðjunnar er olia, hvorki
meira né minna en 1 3.000 tonn á ári
Kanna þarf hvort ekki megi nýta
raforku i hennar stað
9 Viðnámsþolin efni sem framleidd
eru með rafbræðslu.
^ Járn- og stálframleiðsla úr brota-
járni, en þegar hefúr verið stofnað
stálfélag til slikrar vinnslu.
9 Áburðarframleiðsla, en nú starfaði
sérstök nefnd að könnun á hugsanlegri
stækkun áburðarverksmiðju eða bygg-
ingu nýrrar.
Q Heykögglaframleiðsla í stað inn-
flutts kjarnfóðurs. Núverandi hey-
kögglaframleiðsla svaraði aðeins 1/10
kjarnfóðurþarfar i landinu. Rannsaka
þarf, hvort raforka hentar i þessu
tilviki.
í Ijósi slíkra tækifæra og raunar
ymissa fleiri, sem skoða þurfi vand-
lega. er varhugavert að byggja ein-
vörðungu á varkárri orkuspá, þó vel sé
unnin.
Þingmaður úr
Norðurlandi vestra
mælirgegn Blonduvirkjun
Páll Pétursson (F) átaldi það „óða-
got, sem viðhaft væri í afgreiðslu þessa
máls" Frumvarpið gerði ráð fyrir því
Blönduvirkjun er ekki hagkvæm
nema með stórum orkukaupanda,
sagði Páll Vitnaði hann til orða Eyjólfs
Konráðs Jónssonar varðandi staðarval
á stóriðju á Norðurlandi „Ég er ekki
gefinn fyrir það að hæla mönnum upp
í eyrun", sagði þingmaðurinn, „en ég
hygg að Eyjólfur sé skarpastur og
drengur beztur sjálfstæðismanna '
Síðan vék hann að hugsanlegum stór-
iðjuframkvæmdum hér á landi, sem
hann varaði mjög við
Páll sagði raforkustefnu okkar ranga
Við hefðum einblint á hagkvæmni
stærðarinnar, virkjað of stórt Boðaði
hann flutning sinn og nokkurra
annarra þingmanna (úr Alþýðubanda-
lagi og Framsóknarflokki) á tillögu til
þingsályktunar um að „hraðað verði
sem frekast er unnt undirbúningi að
virkjun Héraðsvatna hjá Villinganesi og
hönnun hennar, svo þar megi reisa
næsta raforkuver á Norðurlandi " Þar
mun átt við u.þ.b. 32 MW virkjun
Stærsta hagsmuna-
og framfaramál
kjördæmisins.
Pálmi Jónsson (S) sagði frumvarp
um Blönduvirkjun marka þáttaskil í
orkumálum íslendinga, með gerð stór-
virkjunar utan hinna eldvirku land-
svæða, auk þess sem um væri að ræða
fyrstu stóru vatnsaflsvirkjunina á
Norðurlandi vestra. Þrír væru megin-
kostir Blönduvirkjunar: Hagkvæmni,
öryggi og staðsetning Rannsóknir
vísindamanna hefðu fært heim
sanninn um það. að hér væri um
sérlega hagkvæma virkjun að ræða
Það skipti verulegu máli.en þó vega
aðrir þættir þyngra í mínum huga
Meginkostur virkjunarinnar væri sá, að
hún væri utan eldvirknisvæða, utan
aðaljarðskjálftasvæða landsins. Það
væri mjög mikilvægt öryggisatriði
Öryggið kæmi og fram i fleiri
Orkuspá og virkjunarþörf.
Þá vitnaði ráðherra í nýjustu orku-
spá, frá í febrúar sl., sem orkuspár-
nefnd vann (sem í eru fulltrúar frá
Orkustofnun, Landsvirkjun, RARIK,
Laxárvirkjun, Rafmagnsveitu Reykja-
víkur og Sambandi isl. rafveitna), en
þessi orkuspá er fylgiskjal með frum-
varpinu. Samkvæmt spánni verður afl
Sigölduvirkjunar og Kröfluvirkjunar
fullnýtt á 3—4 árum, en orkan fullnýtt
tveimur árum siðar Þegar þetta afl er
fullnotað þarf ný virkjun að vera komin
til sögunnar Þessi spá gerir ekki ráð
fyrir neinni viðbótarstóriðju í þessari
orkuspá er einnig gert ráð fyrir Hraun-
eyjafossvirkjun, en það er eina meiri-
háttarvirkjunin, sem er fullkönnuð og
hönnuð. Að viðbættu afli þeirrar
virkjunar er gert ráð fyrir þvi að virkjað
afl endist til ársins 1 987
Ljóst er að virkjun eins og Blöndu-
virkjun krefst mikils undirbúningstíma
og allnokkurs virkjunartíma Það er því
ekki ráð nema í tima sé tekið, að
stefnumarkandi viljayfirlýsing Alþingis
licfgi fyrir næstu framkvæmd
Ráðherra sagði að umrædd orkuspá
væri samin af mikilli varfærni og benti
ýmislegt til, að orkunotkun yxi örar en
hún segði til um Færði ráðherra ýmis
rök að þeirri ályktun, varðandi
almenna orkunýtingu náinnar fram-
tíðar. í þessari orkuspá væri heldur
ekki reiknað með því, að til gæti komið
bygging þriðja kerskálans í álverinu.
Umræður um það efni hefðu hafizt í tíð
fyrri iðnaðarráðherra, og gert væri ráð
fyrir að halda þeim áfram, Um niður-
stöðu væri ógerningur að segja En
kæmi slíkt leyfi til, nýtti 3ji kerskálinn
80 MWafl.
að Norðurlandsvirkjun stæði að þessari
virkjun. Sú stofnun væri þó ekki til og
óvlst hvort yrði til Virkjunin kostaði 1 5
milljarða króna. Hvar á að taka þá
peninga? Rannsóknir eru skammt á
veg komnar, hugmyndir í lausu lofti
hvað varðar virkjunartilhögun
Lónið, sem koma á, myndast að
mestu á grónu landi Samtök um
náttúruvernd á Norðurlandi eru andvíg
þessari eyðingu gróðurlendis 10 til
1 5 ferkm af stöðuvötnum fara undir
veitur og lón. Ágæt veiðivötn eins og
Þristikla, Friðmundarvatn og Gilsvatn.
Leki úr lóninu gæti jafnvel orsakað
breytingar á vatnakerfum Vatnsdalsár
og fleiri vatna í sýslunni Lónið getur
og haft áhrif á veður í nærliggjandi
afréttum og nálægum sveitum. Þá telja
samtökin að með virkjuninni sé stefnt
að röskun á náttúrufari sýslunnar
Hvað varðar áhrif á vatnasvæði
Vatnsdalsár þá verður tekin kvísl, sem
fellur til Vatnsdalsár, stífla byggð milli
urðarása. Jökulvatn lekur I einhverjum
mæli til árinnar Margt fleira tíndi þing-
maður til úr umsögn SUNN og frá
eigin brjósti
Þingmaður gagnrýndi harðlega álits-
gerð Ingva Þorsteinssonar um þetta
mál allt. Gildi gróðurlendis, sem undir
vatn færi, væri vanmetið . Útreikningar
um ræktun örfoka lands „eru rugl' .
A m.k þrjú silungsvötn eyðileggjast í
fyrsta áfanga miðlunarinnar, þar af 2
mjög góð Um áhrif á laxveiðar skal
ekki fullyrt annað en það, að eðli
vatnsins breytist
Þingmaður vék og að „áróðursriti"
sem „Birgir nokkur Jónsson" hefur
tekið saman fyrir orkustofnun Niður-
stöður Birgis eru einkennilegar,
varðandi vatnsrennsli I Langadal. sagði
hann.
Eyjólfur Konráð
Jónsson
myndum. Miðlunarmöguleikar væru
fyrir hendi er tryggðu jafnt vatnsrennsli
og fælu I sér mikið rekstraröryggi
Staðsetningarkostir væru og óum-
deilanlegir. Virkjunin lægi mjög vel við
aðalflutningslinukerfi landsins
(flutningslínu milli Norður og Suður-
lands). Hún liggur vel við markaði um
allt norðanvert og vestanvert landið,
allt til aðalorkuneyzlusvæðis á suð-
vesturhorni landins Hún verður þvi
sannkallaðuf öryggisventill, ef eitthvað
brygði út af með stórvirkjanirnar við
Þjórsá og Tungnaá, sem vonandi er, að
verði ekki
Þá vék Pálmi að byggðasjónarmið-
um og þýðingu slikra framkvæmda
fyrir heimahérað
Öllum stórframkvæmdum fylgja ein-
hverjir ókostir. Meginókostur Blöndu-
virkjunar yrði sá að þar hverfa 56
ferkm af beitilandi undir vatn. Rangt er
að gera lítið úr þeim galla En það er
skoðun fræðimanna, sem þetta mál
hafa kannað. að þennan missi megi
bæta. Pálmi harmaði að Páll Pétursson
skyldi grípa til dylgna í garð fjarstaddra
fræðimanna, sem ekki ættu þess kost
að bera hönd fyrir höfuð sér hér og nú.
en hefðu unnið verk sín af vandvirkni
og samvizkusemi Pálmi vitnaði til
greinargerðar Ingva Þorsteinssonar
magisters og dr Björns Sigurbjörns-
sonar hjá Rannóknastofnun land-
búnaðarins um uppgræðslu örfoka
lands á því svæði, sem hér væri um að
tefla Skoðun þeirra. byggð á rann-
sóknum, væri sú, að þarna mætti
græða upp nýtt beitiland Þessum
niðurstöðum svaraði Páll Pétursson þvi
einu, „að þær væru rugl” Slikur
málflutningur væri ekki við hæfi
Þá ræddi Pálmi um tilvitnun Páls í
ályktun SUNN Þar kæmi fram
skekkja, sem efalítið byggðist á van-
þekkingu. Rétt er, að tekið er fyrir eina
af upptakakvíslum Vatnsdalsár, en sú
kvisl er veigalítill þáttur i vatnsmagni
árinnar, enda mun væntanlega, eins
og þingmaðurinn sagði, síast þar í
gegn. Verri væri þó sú rangfærsla, að
taka ætti Vatnsdalsá við Eyjavatns-
bungu og flytja yfir i Blöndulón, með
þeim afleiðingum að sökkt yrði miklu
landi til viðbótar undir vatn. Slíkt hefði
engum manni dottið í hug. Hér væru
því rangfærslur tómar á ferð Pálmi
leiddi líkur að því, að rennsli Blöndu í
byggð yrði jafnara, áin yrði hlýrri og
tærari og sennilega betri laxveiðiá.
Þá rakti Pálmi samþykktir sýslu-
nefndar Austur-Húnavatnssýslu.
hreppsnefndar Blönduóss, sem lýst
hefðu fylgi við þetta mál. Hann gat og
samþykktar sveitarstjórnar i Svína-
vatnshreppi, sem væri fús til samninga
á grundvelli tilboðs um bætur, sem nú
lægi fyrir Ennfremur ályktana
fjölmenns fundar á Blönduósi síðari
hluta janúar 1976, þar sem nær ein-
róma hefði verið lýst stuðningi og
áhuga á þessu máli Að vísu væru ekki
allir á einu máli þar nyrðra, en sitt mat
væri, að kostir virkjunarinnar væru
mun þyngri á vogarskál framtíðarhags-
muna héraðsins en gallarnir.
Er hér um stjórnar-
frumvarp að ræða
Sighvatur Björgvinsson (A) vitnaði
til gagnrýni Páls Péturssonar á fram-
komið frumvarp og boðaða tillögu til
þingsályktunar, sem fleiri þingmenn
Framsóknarflokksins stæðu að Rétt
væri því að spyrja iðnaðarráðherra,
hvort hér væri um stjórnarfrumvarp að
ræða, flutt með samþykki ríkisstjórnar-
innar og þingflokka hennar beggja?
Sigvhatur taldi alls ekki tímabært að
fjalla um eða taka afstöðu til Blöndu-
virkjunar, hvorki á þessu þingi né
næstu þingum. Ekki lægju nógu skýrt
fyrir upplýsingar um rekstrarform né
rekstrarafkomu hugsanlegrar Blöndu-
virkjunar, hvern veg ætti að afsetja
orkuna, eða hvort þörf væri fyrir hana
Frumvarpi að heimildarlögum um svo
mikla fjárfestingu þyrftu að fylgja
nákvæmar áætlanir um afsetningar- og
rekstrarmöguleika væntanlegs orku-
fyrirtækis. Hér væri um hvorki meira
eða minna að ræða en framkvæmdir
upp á 15.000 milljónir króna „Mér
finnst þetta algerlega fráleitt og lýsa
barnaskap og algeru ábyrgðarleysi í
fjármálum þjóðarinnar að ætla að láta
þetta henda enn, eftir allt sem á undan
er gengið ." — Vék þingmaðurinn
síðan að Kröflumálum og rakti gang
þeirra, eins og honum koma þau fyrir
sjónir
Siðan vék Sighvatur að tiltækri orku-
spá, sem væri miðuð við samtengingu
alls landsins. varðandi orkuflutning, en
sú tenging væri enn ekki fyrir hendi,
og óvíst hvenær yrði „Ég skal fallast á
það með hæstvirtum ráðherra, að ef
mark er takandi á þessari orkuspá sem
slíkri þá er þörf á nýjum virkjunum eftir
1981 Þá væri þörf á virkjun Blöndu,
eins og háttvirtur ráðherra leggur til
En ef hæstv. ráðherra ætlar að nota
þessa orkuspá sem röksemd fyrir
Blönduvirkjun þá verður hann fyrst að
leggja fram á þingi tillögur sínar og
ríkisstjórnarinnar um, hvernig eigi að
ná þvi markmiði, sem spáin er byggð
á, þ.e.a.s. að útvega fjármagn til að
tengja saman öll orkuveitusvæði lands-
ins."
Frumvarpið felur í sér
nauðsynlega
stefnumörkun.
Eyjólfur Konráð Jónsson (S) benti
á, að hér væri einvörðungu um
heimildarlög að ræða. sem væru
nauðsynlegur undanfari lokakönnunar
á virkjunarmöguleikum Lögm fælu í
sér stefnumörkun en segðu ekkert til
um það, hvenær framkvæmdir skyldu
hefjast, né hvenær þeim skyldi lokið
Þessi stefnumörkun er nauðsynleg
m.a. vegna kostnaðarsamra rannsókna
þegar á þessu ári við Blöndu, ef frum-
varpið verður samþykkt Stefnumörk-
un frumvarpsins felur í sér, að næstu
stórvirkjun skuli reisa á landsbyggðinm
utan eldvirknisvæða Ef hins vegar á
að lúta að sjónarmiðum Páls Péturs-
sonar um smávirkjanir er ástæðulaust
að kasta hundruðum milljóna í rann-
sóknir á Blönduvirkjun i Austur-
Húnavatnssýslu
Varðandi nýtmgu orkunnar hefur
þegar verið bent á að virkjunm verður
vel staðsett við aðalorkuflutnrngslinu
landsins. milli Norður- og Suðurlands
sem verður komm i full not löngu á
undan Blönduvirkjun og orku má ems
flytja úr norðri í suður eins og öfugt
Þetta hlýtur Sighvatur Björgvinsson að
geta orðið mér sammála um
Það er virðingarvert, að Páll Péturs-
son skuli setja hér fram skoðun sina
Framhald á bls 22.