Morgunblaðið - 27.03.1977, Qupperneq 22
22
MORGUNBLAÐIÐ,SUNNUDAGUR 27. MARZ 1977 ——-
VILLIMENNSKA
/
A ristinni í
Villa Grimaldi
AÐ SÖGN Amnesty International er
ennþá allt á huldu um örlög að minnsta
kosti 1400 kvenna og karla af þeim þús-
undum óbreyttra borgara sem herfor-
ingjastjórnin í Chile hefur verið að fang-
elsa allt frá valdaráninu og fram á þenn-
an dag. Stjórnarherrarnir þykjast koma
af fjöllum og segjast alls ekkert kannast
við þetta fólk. Sú óhugnanlega frásögn
sem hér er birt sýnir — með öðru —
hvert mark er takandi á orðum þeirra.
Gladys Diaz, 35 ára gömul, var formaður Blaða-
mannasambands Chile og félagi í vinstribyltingar-
hreyfingunni „Mir“. Eftir byltinguna, er stjórn
Allendes var steypt af stóli, 1973, var hún í felujn í
17 mánuði, unz hún var handtekin. Fyrir milli-
göngu Amnesty International fékk hún vegabréfs-
áritun til Vestur-Þýzkalands og var látin laus i
desember s.l. í viðtali við „Spiegel" hefur hún
skýrt frá örlögum sinum og þeirra samfanga henn-
ar, sem opinberlega eru alls ekki i fangelsi, en hafa
í rauninni verið drepnir, og nefnir þar nöfn ýmissa,
sem horfið hafa með öllu.
20. febrúar 1975 var ég handtekin ásamt eigin-
manni mínam, Juan Carlos Perelman, í íbúð minni.
Lögreglumennirnir límdu saman augun á okkur
með heftiplástrt og fluttu okkur burt á vörubíl. Það
var ekið með okkur, eins og við siðar komumst að
GLADYS DIAZ t HAMBORG: Vfsað úr landi undir
fölsku nafni.
raun um, til Villa Grimaldi, þar sem áður hafði
verið skemmtistaður við ströndina hjá Santiago, en
nú hafði leynilögreglan i Chile tekið bygginguna til
sinna nota — til pyntinga.
„Rekkjan”
Við höfðum verið handtekín um klukkan hálfell-
efu, og þegar fyrir klukkan tólf hafði ég verið lögð
á „grillið“, steikarristina, sem er eins konar rúm
með málmfjöðrum, sem tengdar eru rafmagni. Ég
var bundin og kefluð, og síðan var rafskautum
komið fyrir á ýmsum líkamshlutum og mér gefið
raflost af mismunandi styrkleika.
Ég gat ekkert séð, af því að enn voru augu mín
limd aftur með heftiplástri — og þannig var það
haft áfram í þrjá mánuði — en ég gat greint á milli
fjögurra og átta mannsradda. Ég gat einnig á
röddinni borið kennsl á þáverandi yfirmann í Villa
Grimaldi, Marcelo Moren, ofursta.
Eftir 48 stunda stanzlausar yfirheyrslur á rist-
inni fékk ég hjartaáfall. Lögreglumenn gáfu mér
sprautu og settu á mig öndunartæki, og síðan var
ég látin í friði einn sólarhring. Lengst af var ég
meðvitundarlaus þann tíma. Þegar þeir festu mig
svo aftur á ristina var greinilegt, að læknir eða
læknanemi eða sjúkraliði var viðstaddur. Þrátt
fyrir það fékk ég hjartaáfall enn á ný nokkru síðar.
Yfirheyrslurnar fóru fram eftir ákveðnum regl-
um og fyrirmyndum: Einn liðsforingjanna lék stöð-
ugt hlutverk hins vinsamlega og skilningsrfka
manns. Hann sagði stundum til dæmis: „Ef þú
viðurkennir það, gæti ég ef til vill séð um, að þér
yrði visað úr Iandi.“
Þeir sögðu, að ef maður vildi tala, ætti maður að
lyfta hendinni. En það var ekki hægt, af því að
maður var bundinn. Þannig þóttust þeir halda við
hverja ósjálfráða hreyfingu, sem maður gerði, eða
við hvern kipp, sem maður tók, að það væri merki
þess, að maður væri reiðubúinn að tala og hættu
þvi raflostunum. Þegar þeir svo komust að raun
um, að maður vildi alls ekki segja neitt, urðu þeir
enn reiðari og spörkuðu í mann og börðu.
Eftir yfirheyrslurnar var farið með mig í „turn-
inn“. „Turninn" var upprunalega vatnsgeymir
Villu Grimaldi, eins konar turn með járnstigum,
sem lágu upp i stóran vatnsgeymi. Á milli stiganna
höfðu verið byggðir örlitlir klefar, sem notaðir
voru sem einangrunarklefar. Klefar þessir
vorudaðeins 60 sinnum 90 sentímetrar að stærð,
svo að þar var ekki hægt að liggja, heldur annað-
hvort að sitja eða standa.
Fyrstu dagana var ég i klefa með öðrum fanga,
Carmen Diaz. Þegar önnur sat, varð hin að standa.
Enginn gluggi var á klefanum. Það var ekki fyrr en
eftir tvo daga, að þeir tóku af mér handjárnin og
fóthlekkina. Við fórum aðeins úr klefanum, þegar
við vorum teknar til yfirheyrslu. í fyrstu sóttu þeir
mig á hverjum degi og hverri nóttu — það var ekki
fyrr en eftir um það bil mánuð, sem þeir gleymdu
mér í þrjá eða fjóra daga.
Þegar raflostin báru ekki tilætlaðan árangur,
tóku lögreglumennirnir til þess ráðs að beita mig
karate-brögðum. Þeir brutu i mér nokkur rifbein,
og þegar þeir slógu með flötum lófum á eyrun á
mér, sprakk hljóðhimna. Seinna helltu þeir skolp-
vatni yfir höfuð mér, þangað til ég hélt, að ég væri
að kafna.
En hvað sem öllu leið, þá komst ég lifandi út úr
„turninum" aftur — allir hinir fangarnir, sem voru
mér samtíma á þessum þremur mánuðum i „turnin-
um“ — alls fimmtán — eru gersamlega horfnir,
það er að segja sennilega dauðir.
Klefarnir í „turninum“ eiga að visu að vera
einangrunarklefar, en við fundum auðvitað leiðir
til að komast í samband innbyrðis. Þannig kom það
stundum fyrir, þegar verðirnir voru of latir til að
fara upp alla stigana með matinn til okkar, að við
vorum látin borða öll saman niðri — og þá gátum
við jafnvel séð hvert annað. Þegar við borðuðum,
máttum við aðeins lyfta bindunum fyrir augunum.
Þannig bar ég til dæmis kennsl á Manuel Cortés
Ho, son kinverskrar konu og Chilebúa, sem einu
sinni hafði komið í heimsókn til okkar. Þar sem ég
á þeim tíma var hinn eini í „turninum", sem enn
var í stöðugum yfirheyrslum, sá hann um það, að ég
fengi bezta matinn úr skammtinum.
Skotnir í bakid
Hann hafði einnig sérstakar áhyggjur af tveimur
föngum, Hugo Daniel Rios Videla og René Acuna
Reyes, sem höfðu reynt að flýja, þegar átti að
handtaka þá, og lögreglan hafði skotið þá báða i
bakið. Þeim leið mjög illa, því að þeir fengu enga
læknishjálp, heldur, var sárunum öllu heldur hald-
ið opnum. Þeir voru báðir fluttir burt ásamt manni
mínum, Juan Carlos Perelman, og enn einum
fanga, Rodrigo Ugaz. Þeim vr sagt, að það yrði farið
með þá í venjulegar fangabúðir — en það hefur
ekkert spurzt til þeirra síðan.
Meðal hinna ,,desaparecidos“, hinna horfnu, sem
voru mér samtíma I „turninum" í Villa Grimaldi,
var einnig Alfredo Rojas Castaneda, félagí í Sósía-
listaflokknum og fyrrum járnbrautaforstjóri, sém
þegar hafði verið handtekinn eitt sinn árið 1974, en
þegar látinn laus aftur, eftir að hann hafði undir-
skrifað loforð um að láta leynilögregluna, Dina, fá
allar upplýsingar og segja engum frá því, að hann
hefði verið handtekinn.
En þrátt fyrir það aðvaraði hann kunningja sinn,
sem Dina hafði spurt hann um, og var svo handtek-
inn í annað sinn. Seinna sagði lögreglan, að hún
hefði látið hann iausan 16. marz 1975 — en hann
var enn með okkur í „turninum“ í apríllok, þegar
hann hvarf með öllu.
Annar fangi, sem horfinn er, var Carlos Carrasco,
fyrrverandi lögreglumaður í Dína, sem hafði unniö
sem varðmaður i Cuatro Alamos, einangrunarmið-
stöð innan Tres Alamos-búðanna. Hann var mjög
ungur, 20 aaa aaá raeea 21, og hafði komið heiðai
lega fram við fangana og sýnt þeim mildi, þangað
til einhver kom upp um hann. Hann var í mánuð í
„turninum" í Villu Grimaldi, hlekkjaður á fótum,
án þess að vera nokkru sinni yfirheyrður. Þá var
farið með hann ásamt sósíalistanum Ariel Mancilla
að því er sagt var til annarra fangabúða — en til
hvorugs hefur spurzt síðan.
Laminn til bana
Þá eru einnig horfnir pilturinn, sem við kölluð-
um „EI Flaco“ (hinn granna), og sellóleikari Sym-
fóniuhljómsveitarinnar í Chile, en ég veit aðeins,
að hann hét Isidro að fornafni. Blöðin sögðu um
hann, að hann hefði fallið „í vopnuðum átökum".
En þegar þau vopnuðu átök áttu að hafa átt sér
stað, var hann enn á meðal okkar í Villu Grimaldi.
Eini fanginn, sem ég veit að raunverulega var
drepinn í Villu Grimaldi, var júgóslavneskur bú-
fræðingur, Sedomil Lausic Lasinovic, 22ja ára.
Hann hafði orðið að fara með Dina á ákveðna staði
til að bera kennsl á kunningja sína og gert þá
tilraun til að flýja.
Dina kom aftur með hann til Villu Grimaldi og
barði hann til dauða með járnkeðjum bak við múr.
Við hinir fangarnir urðum allir að standa fyrir
framan múrinn og hlusta á óp hans. Þvi mun
enginn okkar gleyma.
Sjálf hélt ég heldur ekki, að ég myndi komast
lifandi frá Villu Grimaldi. Þegar þeir slepptu mér
til Cuatro Alamos eftir þrjá mánuði, átti ég að
Framhald á bls. 36
SVIPURI
LUDMILA Alekseyeva er sovézk-
ur andófsmaður. En saga hennar
er í ýmsu frábrugðin sögum
flestra annarra sovézkra andófs-
manna, sem sagt er frá í fréttum.
Ludmila hefur aldrei verið
hneppt í fangelsi eða sett í geð-
sjúkrahús. Og hún var lengst af
félagi í sovézka kommúnista-
flokknum.
Ludmila gekk i lið andófs-
manna árið 1968. Þá ritaði hún
undir yfirlýsingu til stuðnings
Alexander Ginzburg. Hún var þá
rekin úr kommúnistaflokknum og
sömuleiðis úr starfi. Hún hafði
verið fyrirlesari í nútímasögu.
Ludmila og eiginmaður hennar
sóttu í fyrra um leyfi til þess að
flytjast frá Sovétrikjunum, og
fyrir nokkrum vikum var þeim
veitt það. Komu þau til London
skömmu seinna. Ludmila er ráðin
í því að halda mann-
réttindabaráttu sinni áfram á
vesturlöndum. En því er frá
henni sagt hér, að málflutningur
hennar er nokkuð frábrugðinn
málflutningi annarra sovézkra
andófsmanna, sem flutzt hafa
vestur. Hún eggjar vesturlanda-
menn ekki að sýna nú manndóm
sinn og þjarma að Sovétstjórninni
þar til hún gefist upp. Að vísu er
það skoðun hennar, að vestur-
landabúar geti veitt sovézkum
andófsmönnum mikilsverðan
stuðning. En hún heldur því líka
fram, að Sovétmenn verði sjálfir
að brjóta af sér hlekkina — aðrir
geti ekki gert það fyrir þá. Er hún
vongóð um að það lánist og kveð-
Á GLAPSTIGUM
Nú dámar mér
ekki! Það er
þá dómarinn!
GUY JESPERS heitir maður og hefur i mörg ár verið dómari í bænum
Ghent í Belgíu. En því er nú lokið, og hann verður vist aldrei skipaður
dómari framar þótt hann verði 100 ára. Um daginn kom hann nefnilega
fyrir sinn gamla rétt — sakaður um morð, morðtilraun og líkamsárás,
og auk þess rán skartgripa, sem metnir voru til einnar milljónar punda
(330 millj.kr.).
Þetta er iskyggileg sakaskrá, og er ósennilegt, að Jespers hafi
nokkurn tíma á sinni dómaratíð dæmt annan eins stórglæpamann og
hann reyndist sjálfur.
Jespers er sakaður um það að hafa myrt eiginkonu sína. Hún fannst
látin í baði í júni í fyrra og var í fyrstu talin hafa fengið hjartaslag. En
hálfu ári áður hafði hún sloppið með naumindum út úr brennandi bíl.
Þótti sú björgun ganga kraftaverki næst. Nú þykir líklegt að Jespers
karlinn hafi kveikt í bílnum og ætlað að granda konu sinni. En það
mistókst sem sé. Hins vegar heppnaðist honum, þegar hann lét næst til
skarar skriða. Ástæðan til morðsins mun ekki ljós.
Ránin voru framin annars vegar á einkaheimili og hins vegar í banka
í Ghent. Þannig var, að roskin hjón, kunningjar Jespers, áttu verðmætt
safn skartgripa. Brotizt var inn til gömlu hjónanna, maðurinn slasaður
og nokkrum skartgripum rænt. Stuttu eftir það mun Jespers hafa ráðið
gömlu konunni að setja þá skartgripi sína, er hún átti eftir, i banka-
hólf. Það gerði hún. Vissi Jespers, hvenær hún ætlaði að leggja
skartgripina inn í bankann. Hún fór nú í bankann og var að bjástra við
að opna bankahólfið sitt, þegar maður, Lucien de Craemer, kom að og
bauðst til þess að hjála henni. Hún þá það með þökkum. De Craemer
opnaði hólfið samkvæmt hennar fyrirsögn — og lagði töluröð stafaláss-
ins á minnið. Honum tókst svo að skipta á lyklum, náði lyklinum að
hólfinu, en fékk gömlu konunni annan. Viku síðar var allt horfið úr
hólfinu. Nú er talið, að Jespers dómari hafi gert de Craemer viðvart, er
gamla konan ætlaði i bankann, og hafi þeir svo skipt með sér þýfinu.
Einnig er talið, að Jespers hafi átt þátt i fyrra ráninu. Nokkru seinna
var lögreglan á vanalegri eftirlitsferð, stöðvaði bil af hendingu og fór
að ræða við ökumanninn. Þegar skoðað var inn i bílinn kom í ljós hluti
af skartgripum gömlu hjónanna. Lögreglan var þá komin á sporið, og
þegar kom á daginn, að báðir þessir fýrar, ökumaðurinn og de
Craemer, voru kunnugir Jespers dómara var farið að fylgjast með
honum. Hann var svo handtekinn skömmu síðar. Og nú líður að þvi, að
hann verði leiddur fyrir réttinn þar, sem hann dæmdi ajslfur í 10 ár, og
hljóti makleg málagjöld. — DAVID HAWORTH.
(Oku)leiðin
til glötunar
FRITZ ogHans
Schlumpf heita bræð-
ur tveir og ráku lengi
verksmiðju f Mul-
house i Frakklandi.
Þeir bræður voru vel
metnir; þóttu öndveg-
ismenn í hvivetna. En
þeir voru haldnir
ástrfðu, sem varð
þeim að lokum að
falli. Fyrir skömmu
átti að handtaka þá
fyrir fjársvik. En þeir
voru þá flúnir til
Sviss, og þar sitja þeir
Þegar þeir flúðu til
Sviss urðu þeir að láta
eftir það, sem þeim
var kærast: safnið sitt.
Og safnið þeirra var
ekkert venjulegt safn.
Bræðurnir voru
haldnir söfnunar-
ástríðu — þeir voru
ólmir í gamla bfla.
Þeir voru sffellt að
kaupa gamla skrjóða
og láta gera þá upp.
Peninga tóku þeir úr
verksmiðjurekstrin-
um. Verksmiðjan stóð
ekki undir söfnun-
inni, þegar fram f
sótti, og þar kom að
bjóða átti bílasafnið
upp til þess að endur-
heimta fé, sem bræð-
urnir höfðu dregið
sér. Þá sáu þeir sitt
óvænna og fóru án
þess að kveðja.
Bílasafn bræðranna
mun vera eitthvert hið
mesta, sem um getur.
Það er til húsa f grfð-
armiklum skála.
Skálagólfið er lagt
þykku, rauðu teppi og
þar standa 584 gamlir
bílar, allir gangfærir
og gljábónaðir. Fyrir
nokkrum vikum létu
yfirvöld brjóta skál-
ann upp. Gaf mönnum
þá á að Ifta dýrðina —
en fram að þvf höfðu
einungis þrír menn,
að bræðrunum frá-
teknum, fengið að sjá
safnið. Skálinn stend-
ur á verksmiðjulóð-
inni, en svo leynt fóru
bræðurnir með safnið,
að verkamennirnir
höfðu aldrei litið það
augum — utan einn,
sem gerðist svo djarf-
ur að kfkja og var
snarlega sektaður um