Morgunblaðið - 27.03.1977, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ,SUNNUDAGUR 27. MARZ 1977

Útgefandi
Framk væmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulitrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Askriftargjald 11 00.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 60.00 kr. eintakið
hf. Arvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sfmi 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480
Imarga áratugi hafa
landsmenn haft
áhyggjur af fólksfjölgun í
þéttbýlinu á suðvestur-
horni landsins og ekki að
ástæðulausu. Um langt
skeið virtist svo sem fólks-
flutningum utan af lands-
byggðinni til höfuðborgar-
svæðisins linnti ekki og að
mikill meirihluti lands-
manna safnaðist saman á
suðvesturhorninu. Byggða-
stefnunni, sem svo hefur
verið nefnd hin síðari ár,
en áður var kölluð „jafn-
vægi í byggð landsins",
hefur einmitt verið ætlað
að stöðva þessa þróun og
snúa henni við og tryggja
að í öllum landshlutum
mætti þrífast blómleg
byggð. í megindráttum má
segja, að um þetta hafi ver-
ið nokkuð almenn sam-
staða, þótt stöku sinnum
heyrist kvartanir frá skatt-
greiðendum á höfuð-
borgarsvæðinu, sem að
sjálfsögðu hafa staðið und-
ir kostnaði við byggða-
stefnuna í verulegum
mæli. En hvað sem líður
þeim kvörtunum er óhætt
að slá því föstu, að mikill
meirihluti íslendinga vill
leggja nokkuð á sig til þess
að tryggja, að landið allt
verði byggt og um þá
grundvallarstefnu verður
ekki deilt.
Hitt er svo annað mál, að
nú má spyrja, hvort
byggðajainvægi sé ef til
vill að raskast á ný og í
þetta sinn á hinn veginn —
að svo halli nú á höfuð-
borgarsvæðið og Suðurnes
í ýmsum efnum að gera
þurfi ráðstafanir til þess að
rétta hlut íbúanna á þess-
um svæðum. Ef svo er kom-
ið má segja, að það sé bezti
vitnisburðurinn um það að
framkvæmd byggða-
stefnunnar hefur tekizt
vel! Lítum á nokkur dæmi.
Frá því að kjördæma-
breytingin var gerð 1959
hefur atkvæðisréttur kjós-
enda í Reykjavík og
Reykjaneskjördæmi rýrn-
að mjög verulega. Nú hef-
ur kjósandi í Reykjanes-
kjördæmi t.d. ekki nema
fjórðung úr atkvæði í sam-
anburði við kjósanda á
Vestfjörðum. Á þessu sviði
hefur hlutfallið breytzt
byggðarlögunum á
suðvesturhorni landsins
svo mjög í óhag, að
óhjákvæmilegt er að gera á
því breytingar og tryggja
hlutfallslega sama at-
kvæðisrétt og var á árinu
1959. Það er sanngjörn
leiðrétting og engin getur
mælt henni í mót.
Á undanförnum árum
hefur verið lögð svo rík
áherzla á atvinnuuppbygg-
ingu úti um land, að hallað
hefur verulega á höfuð-
borgarsvæðið og Suðurnes.
Fjármagni, sem opinberir
aðilar hafa ráðstafað, hef-
ur aðallega verið veitt út
um land með þeim afleið-
ingum, að t.d. útgerð á
höfuðborgarsvæðinu og
Suðurnesjum hefur ekki
haldið í við framfarir í út-
gerð annars staðar á land-
inu. Mjög hefur dregið úr
útgerð í Reykjavík og
skipastóll Suðurnesja-
manna er orðinn gamall
vegna þess, að þeir hafa
ekki haft sama aðgang að
lánum og útgerðarmenn á
landsbyggðinni. Dæmi þess
eru mörg, að útgerðar-
menn úti um land endur-
nýi skipastól sinni og selji
gömlu skipin á suðvestur-
hornið til þeirra, sem
vegna skorts á fyrir-
greiðslu hafa ekki mögu-
leika á að kaupa nýrri skip.
Áhrif þessa misvægis í
atvinnuuppbyggingu á lífs-
kjör fólks hafa ekki látið á
sér standa. Það er nú sam-
dóma álit þeirra, sem hafa
atvinnurekstur með hönd-
um, að fólk á landsbyggð-
inni hafi mun meira fé
handa á milli en íbúar
höfðuborgarsvæðisins og
Suðurnesja. Enda sýna
tölur, að á sama tíma og
tekjuaukning á höfuð-
borgarsvæðinu frá árinu
1975 — 1976 er milli 30 og
40% er hún víða á Vest-
fjörðum, Norðurlandi og
Austurlandi milli 50 og
100%.
Sjálfsagt má rekja mörg
fleiri dæmi um það, að
jafnvægi í byggð landsins
er að raskast á þennan veg-
inn. En nú er óhjákvæmi-
legt að stjórnvöld beini at-
hygli sinni að þessum
vandamálum suðvestur-
hornsins. Það er í alla staði
óeðlilegt, að útgerð hnigni
á höfðuborgarsvæðinu og
Suðurnesjum. Það er í alla
staði óeðlilegt að svo mikill
munur sé á tekjuaukningu
eftir því hvar menn búa á
landinu. Og hinn mismun-
andi kosningaréttur er
óréttlæti, sem ekki er hægt
að una við í lýðræðisþjóð-
félagi.
íbúar landsbyggðarinnar
mega undir engum
kringumstæðum taka þess-
ar athugasemdir sem vís-
bendingu um, að amazt sé
við uppgangi í atvinnulífi
og lífskjörum á lands-
byggðinni. En þeir verða
að gera sér grein fyrir því,
að íbúar á höfuðborgar-
svæðinu og á Suðurnesj-
um, sem með skatt-
greiðslum sínum hafa að
verulegu leyti staðið undir
fjárfestingu úti um land
eiga líka sinn rétt og verða
ófáanlegir til þess að halda
áfram, ef svo mjög hallar á
þeirri hlut eins og nú sýn-
ist stefna í. Byggðastefna á
að tryggja jafnan rétt
fólks, hvar sem það býr á
landinu. Það á einnig við
um þann hluta þjóðarinnar
sem býr á Suður-,
áuðvestur- og Vesturlandi.
Byggðajafnvægið er að
raskast — á hinn veginn
Einar Sigurðsson
Skammt er nú stórra h&gga á
milli. Morgunblaðið getur tekið
undir með Bólu-Hjálmari og sagt:
„Mínir vinir fara fjöld. . .“. Einar
Sigurðsson, útgerðarmaður, skrif-
aði lengi fasta þætti hér í blaðið
undir nafninu Ur verinu, og þótti
mönnum mikið til þeirra koma,
enda lagði Einar mikla vinnu í þá
og voru þeir í senn fréttnæmir,
vel skrifaðir og stefnumótandi.
Einar hafði sjálfur gaman af að
skrifa þessa þætti, enda var hug-
ur hans lengstum bundinn sjávar-
útvegi og verður hann tvímæla-
laust talinn einn helzti brautryðj-
andi og átakamaður í þeim efn-
um. Framkvæmdir hans voru í
raun og veru með ólikindum, þeg-
ar lagður er á þær íslenzkur mæli-
kvarði, og varð hann í lífi sínu
e.k. þjóðsaga, fékk m.a. viður-
nefnið „hinn ríki“ og hafði gaman
af. Einar Sigurðsson sagði á sín-
um tíma í samtali við undirritað-
an, að hann hefði aldrei gert neitt
vegna peninganna „— ég hef
heldur aldrei átt neina peninga.
Alitaf verið búinn að eyða þeim
um leið og ég eignaðist vonina í
þeim. Framkvæmdaþörfin verður
mér allt: að byggja, kaupa nýja
vél eða bát, sem var nauðsynleg-
ur. Á meðan ég á frystihús, verð
ég líka að eiga báta til að hafa
hráefni. ..“
Enda þótt hann hlyti viðurnefn-
ið „hinn ríki“, var hugur hans
ekki bundinn veraldlegum verð-
mætum einum saman, allra sizt
þeim sem mölur og ryð fá grand-
að, því að hann var meiri hug-
sjóna- og draumóramaður en svo.
í stað þess að yrkja öll sín beztu
l.jóð í öskuna, orti hann þau inn í
al vinnulíf þjóðarinriar og það sem
verða mátti til eflingar innra
sjálfstæði landsins, en það á ræt-
ur og upphaf í sjálfstæði og þreki
einstaklingsins. Það eru hug-
sjónamenn á borð við Einar Sig-
urðsson, sem bezt eru til þess
fallnir að auka velmegun fólks
með hugmyndaauðgi og útsjónar-
semi og þeim draumum, sem ræt-
:st I nýjum framkvæmdum og
mikilli atvinnu, í nánum tengsl-
um við verðmætasköpun fyrir allt
þjóðarbúið. En Einar Sigurðsson
var ekki síður innhverfur íhyglis-
maður og hið létta, frjálslega fas
hans, sem oft og einatt var allt að
því ærslafullt og a.m.k. alltaf ein-
lægt og óútspekúlerað, var ein-
ungis sú skel, sem hann notaði til
að skýla innra manni, sem var
hlýr og viðkvæmur. Einar var
mikill trúmaður og sagði í fyrr-
nefndu samtali, að forsjónin hefði
aldrei brugðizt sér. „Ég treysti á,
að forsjónin hjálpi mér til að
greiða næstu skuld, ef ekki á
gjalddaga, þá a.m.k. fyrir ein-
daga.“
Enda þótt Einar Sigurðsson
teldi enga ástæðu til að viður-
kenna að hann væri ríkur og skír-
skotaði þá til þess, sem fyrr grein-
ir, sagði hann í samtalinu, að það
mætti til sanns vegar færa, eins
og hann komst að orði, að þau
hjónin, hann og Svava Ágústs-
dóttir, kona hans, ættu sér fjár-
sjóð: „Við hjónin höfum eignazt
níu börn“, sagði hann stoltur —
og mesta yndi hans var að vera
með fjölskyldunni og sinna börn-
unum, og reyndar gat hann tekið
út, ef hann þurfti að eyða tímarn
um I veizlur, sem hann taldi
óþarfa, eða aðra slíka veraldlega
sóun. Hugurinn var heima, þar
vildi hann eyða fristundunum og
engin músík fannst honum kom-
ast í hálfkvist við þá tónlist „sem
fjölmennt barnaheimili hefur
upp á að bjóða...“
Þórbergur Þórðarson skráöi
ævisögu Einars Sigurðssonar í
nokkrum bindum og var hún að
sjálfsögðu gefin út undir sam-
eiginlegum titli: „Einar ríki“. Það
er áreiðanlega engin tilviljun, að
þriðja bindi hennar lýkur á þess^
um orðum: „Nú stóðu mikil tima-
mót fyrir dyrum i lífi mínu.
Sumarið eftir, á Jónsmessunótt,
eignaðist ég fyrsta barnið mitt, og
þau urðu ellefu næstu 15 árin.“
Ævisaga Þórbergs Þórðarsonar er
byggð á samtölum þeirra og hafði
Einar Sigurðsson m.a. dagbækur
sinar að styðjast við, þegar Þór-
bergur talaði við hann. Þórbergur
sagði stundum, að merkilegt væri,
að „íhaldsmenn" hefðu orðið hon-
um hvað nákomnastir, og hann
hefði átt við þá nánara samstarf
en marga aðra — og minntist þá
ekki sizt á sr. Árna Þórarinsson,
sem var honum hugleiknara og
nærtækara umræðuefni en flest
annað. Milli Þórbergs og
Einars rika urðu góð kynni og
farsæl og af samstarfi þeirra eiga
tslendingar nú þess kost að kynna
sér ævi og starf umsvifamesta
framkvæmdamanns okkar daga,
viðhorf hans og hugsjónir, von-
brigði og þá ekki síður sigurgleði.
Af lífi Einars ríka getur framtíðin
margt lært og dregið af störfum
hans mikilvægan lærdóm.
Það var minnisstætt að kynnast
Einari Sigurðssyni. Hann var
eftirminnilegur persónuleiki og
afar sérstæður. í lunderni hans
vógu salt viðkvæmni og harka
þess, sem stendur í fararbroddi;
harka klettsins, sem aldan brotn-
ar á. Hann var í bæjarstjórn Vest-
mannaeyja og tók mikinn þátt i
stjórnmálum, m.a. var hann vara-
þingmaður Sjálfstæðisflokksins
fyrir Austurland og þótti miður,
að hafa ekki verið kallaður þar til
forystu áfram, því að hann sagði,
að framkvæmdir og stjórnmál
væru af einum og sama stofni og
hafði áhuga á því, a.m.k. um
skeið, að láta meira til sin taka i
þjóðmálum en varð. En þess er þá
einnig að gæta, að stjórnmál kalla
ekki ávallt á þá stærstu. Og
kannski var islenzku þjóðinni
meiri nauðsyn á því, að Einar
Sigurðsson léti hugsjónir sinar og
drauma rætast í framkvæmdum
hans en ef hann hefði orðið fastur
i þvi málavafstri, sem þvi miður
einkennir alltof oft Alþingi ís-
lendinga, svo merkt sem það er að
öðru leyti. Þó að Einar hefði haft
gaman af samtölum og gat stund-
um talað mikið sjálfur, var hon-
um ekkert ógeðfelldara en láta
allt drukkna i orðaflóði, hefjast
ekki handa fyrir þrasi, sóa tíman-
um í ónauðsynlega hluti. Þó að
orð séu til alls fyrst — og þá ekki
sízt i lýðræðislandi eins og okkar
— þykir íslendingum einatt litið
koma til þess málæðis, sem fram
fer innan veggja Alþingis. Menn
vilja athafnir, en ekki orð. í þeim
efnum var Einar Sigurðsson
persónugervingur sjálfstæðis-
stefnunnar, sem byggist á ræktun
einstaklingsins og nauðsynlegu
olnbogarými fyrir hann innan
þeirra takmarka, sem velferðar-
ríkið setur.
Það er einkennileg tilviljun —
og þó kannski engin tilviljun —
að í siðasta Reykjavikurbréfi, var
einmitt fjallað um menn á borð
við Einar rika án þess þá væri
vitað, að hans yrði minnzt hér
viku siðar. I þessu Reykjavíkur-
bréfi segir m.a.: .. siðan hafa
einstaka framkvæmdamenn skor-
ið sig úr (hér á landi) og rutt
öðrum einstaklingum braut með
hugsjónum sínum, áræði og at-
gervi og er reynt að uppnefna þá
auðvaldsseggi og Sjálfstæðis-
. flokkinn auðvaldsflokk vegna
þess að flestir þeirra hafa skipað
sér i raðir hans. Það er enginn
vafi á þvi, að þessir dugnaðarfork-
ar hafa átt meiri þátt í því en
verkföll verkalýðsforingja að búa
alþýðu manna á íslandi betri kjör
en annars mundi. Við eigum að
rækta áræðna einstaklinga, hlú að
atgervi hvers þess manns, sem
ótrauður leggur á brattann fyrir
sjálfan sig og aðra.“
Einstaklingurinn
og
Alþýðuflokkurinn
Þetta sama Reykjavikurbréf
fjallaði öðrum þræði um Anthony
Crosland og skrif formanns Al-
þýðuflokksins, Benedikts Gröndal
um hann. Þeir Alþýðuflokksmenn
tóku Reykjavíkurbréfið sem ein-
hvers konar bónorð til krata um
nýja Viðreisnarstjórn og verða
þeir að meta það, hver með sínum
hætti. Hitt er annað mál, að
Morgunblaðið er ekki flokksblað
og getur ekki borið fram neitt
bónorð fyrir hönd Sjálfstæðis-
flokksins. Hann verður að sjá um
sin „brúðkaup" sjálfur og síðan
er það hlutverk Morgunblaðsins
að vega og meta, hvort til þeirra
sé stofnað á réttum forsendum og
taka afstöðu til þess, hvort
„hjónabandið" sé þjóðinni til
heilla og blessunar eða ekki.
Morgunblaðið sagði, að áreiðan-
lega mundi reyna á það fyrr en
síðar, hvort Alþýðuflokkurinn
vildi efla einstaklinginn i vel-
ferðarþjóðfélagi okkar og gefa
honum möguleika á þeirri reisn,
sem blaðið og Sjálfstæðisflokkur-
inn stefna að og telja, að sé þjóð-
inni fyrir beztu.
Morgunblaðið og formaður Al-
þýðuflokksins eru sammála um,
að „Viðreisnarstjórn Alþýðu-
flokksins og Sjálfstæðisflokksins
var rismikil, enda óvenjulegt
tækifæri fyrir lítinn flokk til að