Morgunblaðið - 30.03.1977, Page 12

\ 2 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. MARZ 1977
Hversu öflugur er herskipafloti Moskvu í rauninni?
Stærsta og nýtfzkulegasta skíp Rússlands er flugmóðurskipid Kiev. Særými þess er 38000 lestir.
Áhöfnin er 2500 manns. Skipið vakti mikla athygli, er það fór f fyrrasumar frá Svartahafi yfir
Miðjarðarhaf inn f Atiantshaf. Frá þvf er sagt f greininni.
RAUÐI
FLOTINN
Árum saman hefur Rauði flot-
inn verið að vaxa. Á Vesturlönd-
um verður þess stundum vart, að
menn líta á hinn sovézka her-
skipaflota sem sjóhersferlíki, sem
teygir anga sína æ lengra um höf-
in og þrengir að flota Atlantshafs-
bandalagsins. Að minnsta kosti er
litið á sovézka sjóherinn sem ill-
mælanlega stærð nútíma herflota,
sem virðist hafa aukizt viðstöðu-
laust siðan á miðjum sjöunda ára-
tugnum. En nú virðist mega
greina, að heldur sé farið að
draga úr þessari hervæðingu á
hafinu. Að vísu skýra menn or-
sakir þess yfirleitt mjög varlega.
En engu að síður mátti skilja það
á jafndómbærum áhorfanda og
flotaforingja Atlantshafsbanda-
lagsins, Isaac C. Kidd jr. aðmírál,
í síðasta NATO — bréfi í fyrra, að
hann teldi, að áætlun Sovétmanna
um herskipasmíði hefði náð há-
marki.
Ef kannaðar eru forsendur fyr-
ir þessu mikilvæga áliti yfirflota-
foringjans, koma þrjú atriði í ljós,
sem menn hljóta sannast sagt að
líta á með nokkurri efablendni:
— Ef menn Irúa tölum hinnar
þekktu hermálastofnunar, IISS, í
London, á að hafa verið fækkað
um 2500 manns í landgönguliði
flotans, en þaó er ávallt talið til
árásarsveita hers. (I því eru nú
um 14.500 manns.)
— Ef til vill byggist þessi
minnkun hervæðingarinnar á
þeirri þróun, sem lengi hefur orð-
ið vart varðandi sovézka herflot-
ann, að áherzlan hefur færzt frá
magni til gæða. Þetta kemur
gleggst í ljós í sambandi við kaf-
bátana, þar sem eldri dísilolíu
bátar hafa vikið fyrir hinum
kjarnorkuknúnu. En smíði flug-
móðurskipa i sama flokki og
„Kiev“ bendir einnig í sömu átt,
að áherzla sé lögð á smíði nýtízku
skipa, en ekki lengur á fjölda
þeirra eins mjög og áður.
— Og loks hafa Sovétrikin boð-
að mikla aukningu á smíði
verzlunarskipa. Samkvæmt frétt
frá TASS í byrjun janúar á
verzlunarflotinn að aukast um
nær eina milljón tonna fyrir árs-
lok. Fram til 1980 á hann að auk-
ast um alls 4.6 milljónir tonná.
Skyldi þetta boða, að megin-
áherzlan í skipasmíðum myndi nú
verða lögð á flutningaskip — á
hina hættuminni samkeppni — og
jafnvel farþegaskip, sem TASS
minntist einnig á?
Á hinu hernaðarlega sviði hef-
ur hervæðing Sovétrikjanna á
hafinu síðan á miðju sjöundaára-
tugnum táknað augljósa sam-
keppni við Bandaríkin. En í þessu
herbúnaðarkapphlaupi verður
ekki aðeins að taka tillit til fjölda,
heldur og stærðar hinna byggðu
skipa. Að vísu byggðu Sovétríkin
á árunum 1965 til 1975 (sam-
kvæmt upplýsingum Pentagons)
samtals 833 herskip af öllum
stærðum á móti 265 hjá Banda-
ríkjunum, en hin bandarísku
voru stærri. Særými þeirra var
2,1 milljónir tonna á móti tæplega
1.5 milljón særými hinna sovézku
nýsmíða.
Auk þess byggjast skipasmíða-
áætlanir beggja risaveldanna á
samsetningu flota þeirra á
hverjum tíma. Sovézki flotinn var
að vissu leyti bundinn hugmynd-
um um strandvarnir og strand-
gæzlu, og því var áherzlan .lögð á
minni einingar ídþví skyni. En
aftur á móti smíðuðu Bandaríkin
stór skip til herflutninga um fjar-
læg höf með hliðsjón af sögulegri
reynslu sinni. En nú hefur mun-
urinn á afstöðu risaveldanna i
þessum efnum farið minnkandi á
undanförnum árum: I Banda-
ríkjunum eru „stóru“ skipin að
verða minni, en í Sovétríkjunum
stærri. En ennþá nær skip á við
„Kiev“, sem er risastórt á sovézk-
an mælikvarða, ekki nema helm-
ingi stærðar bandaríska risa-
flugmóðurskipsins „Nimitz". En í
framtiðinni verða smiðuð i
Bandaríkjunum flugmóðurskip,
sem ekki eru eins riavaxin i
sniðum.
Ennþá er allur herskipastóll
Bandaríkjanna um 5 milljónum
tonna stærri en hinn sovézki, sem
nálgast fjögurra milljóna tonna
markið. Hins vegar hefur Rauði
flotinn yfir aó ráða nær þrisvar
sinum fleiri skipum að tölu en
hinn bndaríski, sem minnkaði um
500 einingar á undanförnum ár-
um samkvæmt búreikningi Penta-
gons. En þar með er lítið sagt um
styrkleíka þessara herflota í hern-
aði eða gæði skipanna.
Innan Atlantshafsbandalagsins
hafa menn áhyggjur af hinum
tæknilegu framförum sovézka
flotans, enda þótt þær gerist á
kostnað hinna háu talna og mikla
fjölda. Að áliti NATO eru endur-
bæturnar margvíslegar: Þannig
víkja ekki aðeins venjulegir kaf-
bátar með takmörkuðu starfssviði
í æ ríkari mæli fyrir kjarnorku-
knúnum úthafskafbátum, heldur
leysa nýtízku skip með fjarstýrð-
um vopnum og flugvélar með há-
þróaðri rafeindatækni einnig hin-
ar eldri gerðir af hólmi. Auk þess
sem unnið er kappsamlega að ef 1-
ingu kafbátaflotans, „sem getur
ógnað samgöngum á öllum úthöf-
um“ (Kidd), og stækkun skipa-
smíðastöðva og verzlunarflota,
hafa upp á síðkastið verið gerðar
markvissar tilraunir til að sigrast
á hinum „landfræðilegu takmörk-
unum" rússneska flotans með víð-
feðmu kerfi bækistöðva um heim-
inn til tryggingar samgöngum og
liðs- og birgðaflutningum.
(Jtþenslan ekki
skapadómur
Vafalaust er slíkt flotaveldi
risaríkis „eðlilegt". Rauði flotinn
er að reyna að ná aðstöðu, sem
fyrir löngu er sjálfsagður hlutur
fyrir bandaríska flotann. Jafnvel
þetta skýrir að miklu leyti hin
styggu viðbrögð á Vesturlöndum.
A heildina litið er útþensla
sovézka sjóhersins ekki svo af-
skapleg fyrir hinn vestræna heim.
En með tilliti til Evrópu er hún
aftur á móti iskyggileg eða við-
sjárverð. Hér hefur Sovétríkjun-
um orðið nokkuð ágengt, segir
Kidd, aðmíráll: Sambandsleiðir
um Atlantsaf hafa ekki aðeins
orðið óörúggari og þar með sá
„fylkingararmur", heldur er og
hættara við truflunum á hinum
venjulegum siglingaleiðum
verzlunarflotans. Aðmírállinn sér
þó ekki ástæðu til örvilnunar á
neinn hátt: „Við erum sannfærðir
um það, að við munum hafa yfir
nægilega sterkum herflota að
ráða til að koma i veg fyrir meiri-
háttar ævintýri á höfunum og
gera hugsanlegum andstæðingi
ljóst, hversu mikla og sennilega
óhæfilega mikla áhættu hann
myndi taka.“
Sá sem gjarna vildi vita, hvað
„nægilegur floti“ merkir og
hversu öflugur sovézki flotinn sé í
raun og veru, á á hættu að lenda
algerlega í tölulegum ógöngum.
Sovétríkin þegja um nákvæman
styrkleika flota síns (eins og ann-
ars herafla) og stuðlar með stöð-
ugum breytingum á einkennis-
stöfum á skipshliðum (samkvæmt
tölulykli með i hæsta lagi þremur
stöfum) að því að rugla hina vest-
rænu upplýsingaþjónustu í rím-
inu. Ef til vill eru þau þannig að
reyna að gefa í skyn, að flotinn sé
enn stærri en hann er. Hinar mis-
munandi tölulegu upplýsingar
fara og eftir því, hvaða skip eru
talin með í samanburði við stærri
einingar, og hvort menn kosta
kapps um að taka með siðasta
isbrjótinn og minnsta strand-
gæzlubátinn.
Óvissan um
kafbátana
Til dæmis telur IISS i London,
að í Rauða flotanum séu 214 „all-
stór orustuskip" og 231 kafbátur
(84 knúnir kjarnorku og 147 disil-
olíu), en í hinum bandariska 176
„allstór orustuskip" og 75 kafbát-
ar (en af þeim eru aðeins 10, sem
enga kjarnorku hafa). Séu skip
bandalagsþjóðanna tekin með,
sem oft er ekki gert í siíkum
samanburði, er hinn vestræni
flotastyrkur að áliti Kidds, aðmír-
áls, vafalaust „nægilegur". Fræði-
lega séð, en i samræmi við skoðan-
ir Moskvu í öryggismálum, má
meira að segja taka alþýðulýð-
veldið Kína með í hugsanlegu
bandalagi gegn Rauða flotanum.
Þá hefði það á grundvelli talna
IISS yfirhöndina yfir Sovétrikin
á þeirra sterkasta sviði — hvað
kafbáta snertir.
En sú spurning er mikilvægari
en slikur leikur með tölur, hversu
raunhæfar hinarýmsu upplýsing-
ar séu. Brezka uppsláttarritið
„Jane’s Fighting Ships" telur til
dæmis kafbátaflota Sovét-
ríkjanna miklum mun öflugri en
IISS gerir. Höfundar ritsins kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að kaf-
bátarnir séu alls 390 og þar af 135
knúnir kjarnorku. Sé leitað upp-
lýsinga i þýzku uppsláttarriti,
sem er nýkomið út og fjallar ein-
göngu um sovézka herskipaflot-
ann, þá er fjöldi sovézkra kafbáta
meira að segja ennþá meiri. Höf-
undur þess, Schulz-Torge, sjóliðs-
foringi, nefnir alls 403 kafbáta.
Hann greinir á milli 28 mismun-
andi kafbátagerða, en IISS aftur
á móti aðeins 16. Hafa þær gerðir,
sem þarna vantar, raunverulega
verið bræddar upp eða aðeins
teknar úr umferð? Er hægt að
taka þá auðveldlega til notkunar
aftur eða tæplega?
IISS miðar í þessu efni við hag-
stæðustu útkomu fyrir NATO, en
Schulz-Torge hina óhagstæðustu,
þvi að hann treystir Rauða flotan-
um til hámarks nýtingar kafbáta-
flotans. Auk þess hljóta Sovét-
menn að vera meistarar i viðhaldi
og kafbátar þeirra að ná háum
starfsaldri. Það er einnig greini-
legt, að tölur hafa takmarkað
raungildi.
En hvað sem öðru liður, gerir
Schulz-Torge merkilega grein fyr-
ir sovézkum herbúnaði á sjó.
Hann mun hafa tekið þessa hand-
bók saman með hliðsjón af gögn-
um yfirstjórnar Atlantshafsflot-
ans. í henn-i eru til skýringar 500
myndir og fjöldi teikninga af
meira en 227 gerðum skipa og
báta, af skipasmíðastöðvum,
vopnabúnaði, öllum helztu eining-
um flotans og flugkosti hans sem
og landgönguliði og nákvæmar
skýringar eru gefnar á einkennis-
búningum, tignarmerkjum og
öðrum búnaði. Bókin er fyrst og
fremst ætluð fagmönnum og mun
vera mikið notuð I Atlantshafs-
flotanum. Fyrir leikmann er sá
galli við bókina, að þótt hún hafi
margar ítarlegar upplýsingar að
geyma, er þar ekki að finna neitt
heildaryfirlit — ekkert svar við
þeirri spurningu, sem mestu máli
skiptir: Hversu vel búinn og
hættulegur er Rauði flotinn í
raun og veru? Það kann að vera,
að flotastjórnin hafi bannað hin-
um margfróða sjóliðsforingja að
gera neina alls herjar úttekt, svo
að ekki væri farið að glugga í
þeirra eigin gögn um of. Upplýs-
ingar i bókinni um það, sem er
miður hjá Rauða flotanum í bún-
aði, styrk og aðstöðu koma þvi að
takmörkuðum notum.
Schulz-Torge leyfir sér ekki
neinar vangaveitur. En hvernig
jafnvel sérfræðingar geta farið út
i algerar öfgar í þeim efnum, sýn-
ir til dæmis álit vestrænna sér-
fræðinga á flugmóðurskipinu
„Kiev“. Þeg það kom I ljós á Mið-
jarðarhafi og Atlantshafi á miðju
siðastliðnu ári, lofuðu vestrænir
flotasérfræðingar skipið eftir að
hafa skoðað fyrstu ljósmyndirnar
af þvi og kváðu það „bezt vopnum
búna skip í heimi" og bentu með
greinilegri öfund á flugvélarnar,
sem geta hafið sig til flugs og lent
lóðrétt um borð. Um miðjan nó-
vember urðu þeir furðu lostnir
yfir „vanbúnaði flugdekksins" og
hinum lélega öryggisbúnaði sem
og aðbúnaði og starfsrækslu flug-
vélanna, sem engan veginn væri
fullnægjandi á Kiev. Schulz-
Torge lýsir skipinu i smáatriðum
á nær fjórum sínn lýsi þýðingu
skipsins sem flughlif flotans.
Naumar
rúblugreiðslur
Schulz-Torge eyðir heldur ekki
mörgum linum á hinar einstöku
deildir Rauða flotans þrátt fyrir
ítarlegar heimildir. Norðursjávar-
flotinn virðist honum „öflugast-
ur“, hafa mesta baráttuliæfni.
Baltneska flota hins rauna gunn-
fána í Eystrasalíi er lýst sem
„fljótandi viðauka hins öfluga
landshers og flughers Sovét-
ríkjanna á meginlandi Evrópu".
Þó að Eystrasalt sé minnsta hafs-
svæðið, þar sem herskipafloti er
hafður, er hann öflugastur —
miðað við tegundaqfjölda skipa.
Minnsti herskipaflotinn er þá
Svartahafsflotinn (Þriðji flot-
inn), sem hefur stöðugt flota-
deildir í Miðjarðarhafi. Varðandi
Kyrrahafsflotann leggur Schulz-
Torge áherzlu á hina erfiðu land-
fræðilegu aðstöðu hans. Auk
hinna fjögurra aðalflota hefur
sovézka flotastjórnin yfir að ráða
þremur flotadeildum fyrir Amur,
Dóná og Kaspiahafið sem og yfir
hinni sivaxandi Indik-flotadeild í
Indlandshafi, sem vestrænir sér-
fræðingar hafa sínar nýjustu
áhyggjur af.
Höfundurinn beinir athygli
sinni einnig að hinni innri sam-
setningu og byggingu flotans, sem
hefur herstyrk á borð við allan
her Vestur-Þýzkalands. (Honum
er ókunnugt um fækkun manna í
flotanum.) Um borð á fljótandi
farkostum eru um 185.000 manns.
75.000 manns tilheyra flugsveit-
um flotans, og 240.000 manns eru
staðsettir I landi, til dæmis við
strandgæzlu eða i landgönguliði
flotans, en það er kallað úrvalslið.
Herþjónusta í flotanum tekur
þrjú ár á móti tveimur I öðrum
deildum hersins. Grunnþjálfunin
tekur tvo mánuði. Samt sem áður
hafa hinir herskyldu i æskulýðs-
samtökum flokksins hlotið undir-
stöðuþjálfiín í hermennsku. Eftir
grunnþjálfunina i herbúðum flot-
ans fá flestir sérþjálfun í skólum
eða um borð í skipum. Hún á að
taka um 18 mánuði og endar með
því, að hermaðurinn er skipaður
svonefhdur sérþjálfaður sjóliði
þriðja flokks. Sem slíkur verður
hann auk fullþjálfunar á sínu sér-
sviði að afla sér þekkingar á enn
öðru sérsviði. Það tekur yfirleiR
Framhald á bls. 31
Upplýsingar um tölu skipa segja ekkert marktækt
um hernaðarlegt gildi þeirra