Morgunblaðið - 30.03.1977, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. MARZ 1977
17
Rætt um afkomu Utvegsbankans á Alþingi:
Utvegsbankinn opnar
útibú í Kópavogi og
á Seltiarnarnesi
A FUNDI Sameinaðs Alþingis ( gær kvaddi Guðlaugur Glslason (S)
sér hljóðs utan dagskrár og gerði að umtalsefni frásagnir I blöðum að
undanförnu um hag og afkomu Utvegsbanka Islands. Sagði hann, að
þar hefðu verið á ferðinni æsifregnir og því hefði jafnvel verið haldið
fram I þessum fréttum, að heyrzt hefði úr hópi bankamanna, að
skynsamlegast væri að leggja bankann hreinlega niður. Sagði þing-
maðurinn, að hér væri um svo mikla fjarstæðu að ræða, og öfgar, að
hann teldi að Alþingi ætti fulla heimtingu á að gerð væri grein fyrir
málefnum Utvegsbankans, sérstaklega með tilliti til þess, að bankinn
væri rfkisbanki og Alþingi kysi bankaráð hans. Rakti Guðlaugur, sem
á sæti f bankaráði Utvegsbankans, nokkuð niðurstöður reikninga
bankans fyrir sfðasta ár.
Það kom fram f máli bankamálaráðherra, Olafs Jóhannessonar, við
þessar umræður að sá vandi, sem skapazt hefði f starfi Otvegsbankans
væri einkum vegna hinna miklu útlána bankans til sjávarútvegsins og
auk þess bættust við erfiðleikar, sem Utvegsbankinn hefði orðið fyrir
vegna eldgossins f Vestmannaeyjum. Olafur sagði, að ætlunin væri að
mæta þessum erfiðleikum með þeim hætti að samið yrði um að hinir
rfkisbankarnir, Landsbankinn og Búnaðarbankinn tæku við einhverj-
um hluta af lánum til sjávarútvegsins af Utvegsbankanum. Þá væri
ákveðið, að Utvegsbankinn fengi að setja á stofn tvö ný útibú I
Kópavogi og á Seltjarnarnesi, og f athugun væri að stofna hið þriðja en
ráðherrann greindi ekki frá hvar það ætti að vera. Ráðherrann og aðrir
sem til máls tóku við þessa umræðu tóku skýrt fram að engin ástæða
væri fyrir sparif járeigendur, sem ættu sparifé sitt f Utvegsbankanum,
að bera f brjósti nokkurn ugg vegna þessara erfiðleika hjá bankanum,
þvf bæði væri, að staða bankans gæfi ekki tilefni til slfks og auk þess
væru allar sparif járinnstæður rfkistryggðar.
□ ------------------------□ -
Sjá vidtal við Jónas Rafnar bankast jóra
(Jtvegsbankans á bls 3.
□ ------------------------
Eignir bankans 1.5
milljörðum umfram
skuldbindingar
Guðlaugur Gfslason (S) sagði
að reikningar Utvegsbankans fyr-
ir árið 1976 væru nú í prentun en
sem bankaráðsmaður hefði hann
þá undir höndum og samkvæmt
þeim næmi rekstrarhagnaður
bankans rúmlega 30 milljónum
króna á árinu 1976 og eigið fé
bankans I árslok 1976 var rúm-
lega 280 milljónir króna. Gat
Guðlaugur þess, að brunabótamat
fasteigna bankans væri um 1200
millj. kr. hærra en bókfært verð
þeirra f reikningum bankans og
það væri þvf hrein öfugmæli þeg-
ar talað væri um slæma fjárhags-
stöðu bankans. Raunverulegar
eignir bankans næmu um 1,5
milljörðum umfram skuldbind-
ingar.
Þá sagði Guðlaugur, að þvf
hefði verið haldið fram í umræð-
um um málefni Utvegsbankans að
innlánsaukning hefði verið minni
hjá bankanum en eðlilegt væri.
Þetta væri rangt, því samkvæmt
skýrslu um aukningu sparifjár í
bankakerfinu sl. 3 ár kæmi í ljós,
að aukning sparifjár hjá Utvegs-
bankanum væri með eðlilegum
hætti og í hlutfalli við stærð bank-
ans. Einnig hefði þvf verið haldið
fram, að staða bankans gagnvart
Seðlabankanum hefði verið erfið
um sl. áramót. Sagði Guðlaugur,
að ef litið væri á þá skyldu, sem á
Utvegsbankann væri lögð í sam-
bandi við rekstrarfjármögnun
sjávarútvegsins og fiskvinnslu —
hlyti bankinn á vissum tíma að
verða að nota þá yfirdráttarheim-
ild, sem hann hefur á hinum al-
menna viðskiptareikningi sinum
hjá Seðlabankanum.
Sú skylda, sagði Guðlaugur, er
lögð á herðar bæði Landsbank-
anum og einnig Utvegsbankanum
að veita bátaflotanum hin svoköll-
uðu útgerðarlán, sem á hverjum
tíma væru innan ramma, sem sett-
ur væri í samráði við Seðlabank-
ann. Þá þyrfti bankinn að lána til
viðbótar þeim afurðalánum, sem
Seðlabankinn endurkaupir, og
nema þau lán 28—30% til við-
bótar afurðalánunum. Fram kom
hjá Guðlaugi, að um síðustu ára-
mót námu endurseld afurðalán
hjá Utvegsbankanum rúmlega
2400 millj. króna og viðbótarlán-
in, sem bankinn varð að inna af
hendi, voru því um 700 milljónir.
Guðlaugur minnti jafnframt á að
vertíðarundirbúningur bátaflot-
ans færi venjulega fram á haust-
mánuðum ár hvert og þá væru
útgerðarlán veitt. Sagði Guðlaug-
ur, að um síðustu áramót hefðu
þessir tveir flokkar skyldulána til
útgerðar og fiskvinnslu numið
hjá Útvegsbankanum rúmlega
1100 millj. kr. og það væri sú
upphæð, sem bankinn var með á
yfirdráttarreikningi sínum um
síðustu áramót hjá Seðlabank-
anum. Þingmaðurinn sagði, að
þegar þess væri gætt, að 60% af
öllum lánum Utvegsbankans færu
til sjávarútvegs og fiskvinnslu og
á bankann væri lögð ákveðin
skylda að lána til þessara atvinnu-
dgreina, væri sannarlega ekkert
óeðlilegt við það þó bankinn
þyrfti á vissum tfma á yfirdrætti
hjá Seðlabankanum að halda, en
stefnt væri að þvf að fyrrnefndur
1100 milljón króna yfirdráttur
Guðlaugur ólafur
Gfslason Jóhannesson
yrði að miklu leyti horfinn f ver-
tfðarlok ef allt yrði með felldu.
Að sfðustu sagði Guðlaugur, að
hann sæi enga ástæðu til að ætla
annað en viðskiptabankarnir
færu eins varlega og frekast væri
kostur í að nota þá yfirdráttar-
heimild, sem þeir hafa hjá Seðla-
bankanum, vegna þeirra vaxta-
kjara, sem þeim fylgdu. Á árinu
1976 hefðu vextir þessara reikn-
inga verið ákveðnir 24% en orðið
í raun 30,6% að þvf er Utvegs-
bankann varðar, þar sem vext-
irnir væru reiknaðir af hæstu
upphæð á 10 daga fresti þó
skuldin stæði mun skemur. Tók
Guðlaugur fram, að nokkur leið-
rétting hefði þó í vissum tilfellum
fengizt. Nú hefðu þessir vextir
verið hækkaðir í 36%, sem gæti
þýtt 43% raunvexti með sömu
þróun og varð hjá Utvegsbankan-
um á sfðasta ári. Sagði þing-
maðurinn það von sfna, að þarna
væri aðeins um bráðabirgða-
ákvörðun að ræða hjá Seðla-
bankanum.
Tfmabundnir
erfiðleikar — engin
ástæða vera uggandi
Ólafur Jóhannesson, banka-
málaráðherra, sagði að hér væri á
Lán til
sjávar-
útvegs að
hluta færð
tO hinna
ríkis-
bankanna
ferðinni mjög vandmeðfarið mál
og nauðsynlegt væri að menn
færu ekki með rangar upplýsing-
ar um stöðu og afkomu einstakra
banka, þannig að tiltrú fólks á
bankastofnunum væri rýrð að
ósekju. Ólafur sagði, að það
vandamál, sem hér væri til um-
ræðu, væri dæmi um eitt þeirra
séreinkenna, sem væru á íslenzka
bankakerfinu en það væri sérhæf-
ing bankanna með tilliti til at-
vinnugreina og þvf réðist hagur
bankanna mjög af þeim sveiflum,
sem yrðu i afkomu einstakra at-
vinnuvega. Vandamál Utvegs-
bankans nú væru hversu mikill
hluti lána bankans rynni til
sjávarútvegs og við þetta bættust
ýmsir erfiðleikar, sem bankinn
hefði orðið fyrir vegna gossins i
Vestmannaeyjum en þar’er eitt
stærsta útibú bankans.
Ráðherrann sagði, að rétt væri
Albert Lúðvlk
Guómundsson Jósepsson
að Utvegsbankinn hefði átt við
meiri erfiðleika að stríða en hinir
ríkisbankarnir en Seðlabankinn
hefði reynt að koma til móts við
bankann. Ólafur sagði að í marz-
mánuði 1976 hefði bankastjórn
Utvegsbankans gengið á sinn
fund og greint sér frá þeim vanda
sem steðjaði að bankanum og
bent á leiðir til úrlausnar. Þá
sagði Ólafur, að meðal þeirra
leiða sem til athugunar hefðu
komið hefði verið sameining Út-
vegsbankans og Búnaðarbankans
og hefði bankanefndin, sem skil-
aði áliti í janúar 1974, mælt með
þvf. Ekki hefði hins vegar reynzt
vera nægilegt fylgi við þessa til-
lögu. Hefði hann rætt þessi mál
við bankastjórn Seðlabankans og
í framhaldi af þvf hefðu átt sér
stað viðræður um málið á milli
forráðamanna rfkisbankanna.
Gerði Ólafur þessu næst grein
fyrir aðgerðum sem fyrirhugaðar
eru til að bæta hag Utvegsbank-
ans og sagði að bankaráð Utvegs-
bankans hefði samþykkt. að veru-
leg útlán yrðu flutt frá bankanum
yfir til hinna ríkisbankanna og
ákveðið væri að heimila Utvegs-
bankanum að setja á stofn tvö ný
útibú á stöðum þar sem ekki væri
um að ræða verulegar lánveiting-
ar til útgerðar og verða útibú
þessi í Kópavogi og á Seltjarnar-
nesi. Einnig væri til umræðu að
heimila bankanum að stofna
þriðja útibúið en staðsetningu
þess tilgreindi ráðherra ekki. Tók
Ólafur fram, að algjör samstaða
væri um þessar ráðstafanir milli
Seðlabankans og Utvegsbankans.
Ólafur Jóhannesson sagði, að
ljóst væri þegar útlán Utvegs-
bankans væru skoðuð í heild, að
útlán hans til sjávarútvegs legðu
á bankann óeðlilegar byrðar um-
fram aðra banka, og sagðist hann
vonast til, að þær ráðstafanir, sem
ætlunin væri að grfpa til, bættu
stöðu Útvegsbankans. Utvegs-
bankinn hefði einnig orðið fyrir
áföllum vegna Vestmannaeyja-
gossins en ráðherra tók fram, að
engin ástæða væri fyrir almenn-
ing að bera í brjósti neinn ugg
vegna tfmabundinna erfiðleika
Utvegsbankans, því staða bank-
ans gæfi ekki tilefni til neinnar
hreiðslu um sparifé, sem lagt
væri inn í bankann og annað
væri, að allar innstæður í ríkis-
bönkunum væru ríkistryggðar.
Afleiðing
frjálsræðis
Seðlabankans
Albert Guðmundsson (S) sagð-
ist telja að hér væru á ferðinni
afleiðingar þess frjálsræðis, sem
Seðlabankinn hefði til athafna og
ákvarðana. Þá tók þingmaðurinn
fram, að þau ummæli, sem höfð
hefðu verið eftir honum í tlmarit-
inu Frjálsri verziun um afkomu
Útvegsbankans hefðu verið slitin
úr samhengi en þar var haft eftir
honum, að þess væri ekki langt að
bfða að Útvegsbankinn yrði gjald-
þrota. Kjarni þess máls væri að
hvorki banki né einstaklingar
gætu tekið lán og geitt af þvi allt
frá 30% og yfir 40% vexti en eiga
siðan að lána þetta sama fé út með
11% vöxtum. Varpaði hann fram
þeirri spurningu, hvað væri að
gerast i Seðlabankanum og sagði
ástæðu til að endurskoða lögin
um Seðlabankann.
Utvegsbankinn er virt stofnun,
sagði Albert, og hefur gegnt hlut-
verki sfnu með sóma. Bankanum
væri gert skylt að lána til út-
gerðarinnar ákyeðin lán og nú
virtist sem þessi lán væru orðin
hærri en svo að bankinn stæði
undir þeim og því væri honum
gert skylt að taka að láni í Seðla-
bankanum lán með vöxtum, sem
jafnvel væru komnir yfir 40%.
Sagði þingamaðurinn, að þetta
gæti ekki endað með öðru en þvi,
að allir væru að lokum farnir að
greiða sektarvexti og slíkt væri
Jóhann
Hafstein
Guómundur H.
Garóarsson
óþolandi, bæði fyrir fyrirtæki og
einstaklinga.
Þá vék þingmaðurinn að þeim
leiðum, sem bankamálaráðherra
hefði greint frá að ætlunin væri
að grfpa til og rétta þaonig stöðu
Utvegsbankans og sagði, að málið
væri miklu stærra en fram kæmi í
þeim ráðstöfunum. Það að setja
upp útibú f Kópavogi og á Sel-
tjarnarnesi þýddi aðeins að aukin
samkeppni yrði um sparifé fólks
og þeir peningar, sem rynnu til
þessara útibúa, yrðu teknir úr
bönkum f Reykjavík og það eitt
gæti ekki leyst vandann að flytja
þannig á milli bankanna. Að sið-
ustu sagði þingmaðurinn að sig
skorti uppíingarttil að fjalla um
þessi mál og því óskaði hann eftir
þvf að þessari umræðu yrði frest-
að, þannig að tækifæri gæfist til
að afla gagna.
Betra að ræða sum
mál f þröngum hðp
en í glerhúsi
Ólafur Jóhannesson, banka-
málaráðherra, sagði að ofmælt
væri að Seðlabankinn hefði sett
Útvegsbankanum einhverjar sér-
stakar útlánareglur, þvf þar væri
aðeins um að ræða hið svonefnda
þak á útlán, sem orðið hefði sam-
komulag um milli bankanna.
Minnti ráðherrann á, að útlánin
takmörkuðust af þvf sparifé, sem
til ráðstöfunar væri og nú væri
vissulega ekki nógu mikið sparifé
fyrir hendi. Ólafur sagði, að vill-
andi væri að tala um 11% útláns-
vexti og að bankarnir þyrftu að
taka á sig 40% vexti á yfirdráttar-
lán. Utvegsbankinn hefði ekki
þurft að greiða svo háa vexti, að
minnsta kosti ekki frá i ágúst s.l.
Bankamálaráðherra sagði, að
erfitt væri fyrir sig að ræða um
þessi mál, því viss atriði væru
trúnaðarmál og sum mál væri
betra að ræða f þröngum hópi en f
glerhúsi, sem Alþingi væri. Varp-
aði ráðherra fram þeirri hug-
mynd hvort ekki væri rétt að gera
þá breytingu á lögum að banka-
ráðsmenn gætu gert þingflokkum
þeim er þeir væru fulltrúar fyrir
grein fyrir starfsemi bankanna.
Lúðvfk Jósepsson (Abl) sagði
það skoðun sina, að sú fyrir-
greiðsla, sem átt hefði sér stað af
hálfu Seðlabankans við Utvegs-
bankann, hefði ekki verið af því
tagi að hún dygði. Ljóst væri að
vextir Utvegsbankans á yfirdrátt-
arreikningi í Seðlabankanum
væru um eða yfir 30% og þó rétt
væri að Seðlabankinn setti reglur
um refsivexti þá væri þarna um
að ræða ósanngirni. Lagði Lúðvík
áherzlu á að ef Utvegsbankinn
hefði þurft að lána meira heldur
en hann hefði með góðu móti ráð-
ið við og ef hann hefði þurft að
taka á sig óeðlilegar byrðar vegna
eldgossins í Heimaey, þá ætti ekki
að leysa vandann með refsivöxt-
um frá Seðlabankaum. Sagði Lúð-
vík að hann hefði ekki trú á þeirri
aðferð að létta af bankanum ein-
hverjum hluta af lánum hans og
Utvegsbankinn væri öflugur
banki en gæti hann ekki staðið
undir þeim kvöðum, sem á hann
væru lagðar, þá þyrfti að færa til
fjármagn til hans og það þyrfti
Seðlabankinn að gera.
Bönkum hefur
f jölgað og
sparifé flutzt til
Albert Guðmundsson < (S)
minnti á að hann hefði óskað þess
að fá lengri tfma til að afla gagna
en auðheyrt væri að frestun um-
ræðnanna hefði ekki hljómgrunn
og því myndi hann ekki halda
þeirri ósk til streitu. Sagði Albert,
að menn mættu ekki gleyma þvf
að Alþingi gæti gripið til þess
ráðs að ræða málin á lokuðum
fundum ef þörf krefði. Albert
sgði að sá vandi, sem hér væri á
ferðinni væri afleiðing af mann-
legum ráðstöfunum og réttara
sagt mannlegum mistökum, sem
þyrfti að ieiðrétta og sagði að
meinið lægi langt frá Utvegsbank-
anum. Varpaði Albert fram þeirri
hugmynd hvort ekki væri rétt að
fhuga hvers vegna slik öfugþróun
ætti sér stað í peningastofnunum,
að því stærri sem fyrirtækin yrðu,
sem skiptu við bankann, þvf meiri
yrði vandi bankanna. Lýsti Albert
sig andsnúinn sameiningu bank-
anna.
Jóhann Hafetein (S) sagðist
minnast þess frá þeim árum er
hann var bankastjóri við Utvegs-
bankann, að það hljómaði með
allt öðrum hætti að vera banka-
stjóri banka útvegsins á íslandi
erlendis heldur en hér heima.
Bankinn nyti trausts erlendis en
hér heima hefði fólk oft á tíðum
ekki trú á honum vegna fyrir-
greiðslu hans við sjávarútveginn.
Jóhann minnti á að sú breyting
hefði orðið á skipan bankamála að
fjöldi nýrra banka hefði verið
stofnaður og til þeirra hefði flutzt
sparifé frá eldri bönkum en sam-
bærilegar breytingar hefðu ekki
orðið á útlánunum. Þá hefði ríkis-
bönkunum mjög verið mismunað
varðandi stofnun útibúa, sérstak-
lega hefði Búnaðarbankinn feng-
ið að stofna mörg útibú.
Vestmannaeyjagosið
kom hart niður
á tJtvegsbankanum
Guðmundur H. Garðarsson (S)
sagði að rétt væri, að ekki væri
sama hvernig talað væri um af-
komu bankans og erfiðleikar Ut-
vegsbankans væru fyrst og fremst
tímabundnir. Þá minnti Guð-
Framhald á bls. 18