Morgunblaðið - 31.03.1977, Blaðsíða 13
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1977
13
sjálfs á andrúmsloftið og þá um
leið á veðurfar?
Koltvísýringur og önnur efni
sem framleidd eru af mann-
eskjunni hljóta að hafa áhrif á
hitastig andrúmslofts, þ.e.
hækka hitastigið. Skrár sýna að
þetta hitastig hefur lækkað
síðan um 1950, en hefði e.t.v.
lækkað enn meir ef ekki hefðu
komið til áhrif mannsins. Slík
röskun af óeðlilegum orsökum,
gæti haft afar illar afleiðingar
og ég er þeirrar skoðunar, að
við eigum að láta vera með öllu
að skipta okkur þannig af
veðurfarinu, hvort sem um er
að ræða skipulagðar tilraunir
eða ekki. Heidur verðum við að
reyna að aðlaga okkur veðrinu
fremur en það að okkur, eins og
reynt er að gera t.d. með því að
framkalla rigningu á þurrka-
svæðum með aðstoð flugvéla
eða með breytingum á árfar-
vegum. Við erum enn langt frá
þvi að geta sagt fyrir um kom-
andi veður og nýtt okkur slikar
spár. En til að leysa vandamál
aukins mannfjölda og fæðu-
skorts verðum við að taka mið
af því og það getum við gert t.d.
með því að kynbæta fræ, ekki í
þeim tilgangi að það gefi af sér
meiri uppskeru í heitara lofts-
lagi — heldur þannig að það
verði sem óháðast veðri.
Ég get ekki svarað þeirri
spurningu, hvernig veðrið
verði næsta árið. En þó get ég
sagt, að ekki eru fyrirsjáan-
legar breytingar á þeirri til-
hneigingu sem gætt hefur frá
um 1960, þ.e. gera má ráð fyrir
áframhaldandi öfgum og þið
hér á íslandi getið því búizt við
annað hvort óvenju miklum
rigningum eða óvenju þurru
sumri.
Rætt vid brezka veðurfræðinginn
Hubert H. Lamb prófessor
Fyrr í vetur vár staddur hér á
landi brezkur veðurfræðingur,
Hubert H. Lamb, prófessor, en
hann er yfirmaður Veðurrann-
sóknarstofnunar háskólans i
East Anglia — The Climatic
Research Unit. * Prófessorinn
hélt hér fyrirlestur á vegum
Félags Islenzkra náttúrufræð-
inga og fjallaði um verðurfars-
breytingar og veðursögu, en sú
er sérgrein prófessðrsins.
Blaðamaður Mbl. hitti hr. Lamb
að máli og byrjaði á að inna
hann eftir starfsemi þeirrar
stofnunar, sem hann er for-
stöðumaður fyrir.
— Það er ljóst, sagði pró-
fessorinn , að hlutverk veður-
fræðinga hefur stórum aukizt
hin síðustu ár og þá ekki sízt
vegna þess, hversu miklar
kröfur eru nú gerðar til spáa
um veðurfar, sem byggja má á
raunsæjar áætlanir, t.d. I land-
búnaði. Til þess að mæta
þessum auknu kröfum hefur
nú verið komið á fót þremur
Hubert H. Lamb
slíkum rannsóknarstöðvum, I
Rússlandi árið 1960, I Banda-
ríkjunum árið 1962 og okkar í
East Anglia, sem var stofnuð
1972. Þar starfa nú um 20
manns, þar af 15 vísindamenn.
Þessi ártöl sýna e.t.v. betur en
annað, hversu ný af nálinni
verkefni okkar eru.
Athyglin beinist að sjálf-
sögðu að því að öðlast meiri
skilning á veðurfari og breyt-
ingum þess, en aðferðirnar eru
margvíslegar. Við einbeitum
okkur að því að skrá sögu
veðurs, og þá verðurfarssögu
siðustu 10.000 ára, eða því hlý-
skeiði, sem við lifum enn á. En
til þess að geta sagt fyrir um
veðrið, er nauðsynlegt að skilja
eðli þess og því kynnumst við
bezt með þvi að rannsaka for-
tíðina. Þetta svið veður-
fræðinnar, sögusvið hennar,
var að mestu leyti vanrækt þar
til fyrir u.þ.b. 10—15 árum, en
sá árafjöldi er ekki langur timi
I sögu vísindagreinar. Enda eru
þær spurningar, sem okkur er
ekki unnt að svara, ótal ótal
margar, og fleiri en þær, sem
við eigum svör við.
Öfgar í
veðurfari
— Með hliðsjón af þeirri sögu
sem við erum að reyna að
skrifa, þá er ljóst að öfgar í
veðurfari hafa verið óvenju
tíðir og miklir siðustu ára-
tugina. Á árunum frá 1900 til
1950 hækka meðalhitastigs-
tölur og úrkoma eykst. En frá
1950 hefur orðið breyting á
þessum meðalhitastigstölum,
þ.e. þróunin hefur snúizt við.
Og ef við litum svo aftur á árin
frá 1960, þá kemur í ljós að á
þvi timabili hafa öfgar veður-
farsins verið meiri en við
þekkjum dæmi til. Á tímabilinu
1920—1960 kom það fyrir að-
eins einu sinni að indversku
monsúnvindarnir brygðust —
en siðan hefur það gerzt einum
fjórum eða fimm sinnum. Á
árinu 1975 til ’76 hefur
úrkomumeðaltal á Bretlandi
verið lægra en verið hefur í 250
ár. Við höfum einnig haft þar
kaldari vetur en sögur geta um
I 200 ár. (Hér má einnig benda
á óvenjulega kalt veðurfar i
Bandaríkjunum nú I vetur og
sólrikan þorra á íslandi.)
Þessir öfgar hafa komið fyrir-
varlaust og gert stór strik í
reikninginn hjá þeim, sem
vinna að áætlunum af ýmsu
tagi sem velta á veðurfari, t.d. i
landbúnaði, skógrækt og ann-
arri ræktun, virkjunarfram-
kvæmdum, jafnvel skipulagn-
ingu borga. Ég nefni þetta til að
sýna fram á þýðingu veðurspáa,
sem er e.t.v. víðtækari en fólk
almennt gerir sér grein fyrir.
Erfitt
að finna
orsakir
— Orsakir öfganna? Þetta er
spurning, sem við getum ekki
svarað nema að mjög tak-
mörkuðu leyti. Og svörin eru
oft getgátur. Hér er að ein-
hverju leyti um að ræða keðju-
verkanir. Sem dæmi um slikt
get ég nefnt að þegar hlýnar í
veðri og úrkoma eykst, eykst
jafnframt snjókoma og Ising,
sem svo kælir andrúmsloft
o.s.frv. Þetta á nú meira við um
veður almennt en varðandi öfg-
ana. Þá er ein kenningin sú, að
um sé að ræða svokallaðar
„blocking situations" wða kyrr-
stöður í andrúmsloftinu. Yfir
svæði, þar sem vestanvindar
eru ríkjandi, eins og t.d. yfir
Atlantshafi — valda þeir óstöð-
ugu veðurfari á vesturströnd
Evrópu, og þá einnig hér á Is-
landi. Þegar kyrrstætt and-
rúmsloft kemur I stað þessara
vinda, verður ein afleiðingin
sú, að veður hér er stöðugra og
þá um leið oft annað hvort kald-
ara, heitara eða úrkomumeira
en það venjulega er. En hvað
það svo aftur er sem veldur
kyrrstöðunni, því get ég ekki
svarað í fljótu bragði og þannig
að leikmanni sé það skiljanlegt
eða einhvers virði.
Veðurfar
og eldgos
Hubert Lamb hefur m.a. leit-
að orsaka veðursins i eldgosum
og hefur hann gert samantekt á
eldgosum frá þvi árið 1500 og
borið saman við veðursögu
timabilsins. Fyrsta meiri háttar
gosið á þessu timabili er Kra-
katá-eldgosið, en Lamb hefur
bætt við 5 öðrum gosum sem
hafa haft áhrif á veður, en þau
bera upp á sama tima og köd-
ustu og votviðrasömustu sumur
í Englandi, hið síðasta árið
1912, en það ár gaus Mt. Katma
I Alaska.
— Hér eru það aðeins
sprengigos, sem ég tel til or-
saka, og hraunflæði skiptir
ekki máli. Við kraftmikil
sprengigos Þeytist ryk og aska
upp í andrúmsloftið og breytir
hitastigi þess til muna. En aðrir
veðurfarsfræðingar hafa stung-
ið upp á að þessu sé þveröfugt
Við verðum að aðlaga
okkur veðrinu f rem-
ur en það að okkur
farið, þe. að það sé veðurfar
sem hafi áhrif á eldvirkni.
Sýnir þetta vel ágreininginn,
sem fyrirfinnst innan visinda-
greinarinnar.
Maðurinn
og
veðurfarið
Hvað um áhrif mannsins
Philco
og fossandi vatn
gera þvottinn mjallhvitan
Helztu kostir Philco þvottavéla:
0 Heitt og kalt vatn inn — sparar
tima og rafmagnskostnað.
0 Vinduhraði allt að 850 snún/mín
— flýtir þurrkun ótrúlega.
0 4 hitastig (32/45/60/90°C)
— hentar öllum þvotti.
0 2 stillingar fyrir vatnsmagn
— orkusparnaður.
0 Viðurkennt ullarkerfi.
0 Stór þvottabelgur — þvær betur
fulla vél.
3 mismunandi hraðar í þvotti og
tveir í vindu — tryggir rétta
meðferð alls þvottar.
Stór hurð — auðveldar hleðslu.
3 hólf fyrir sápu og mýkingarefni.
Fjöldi kerfa — hentar þörfum og
þoli alls þvottar.
Nýtt stjórnborð skýrir með tákn-
um hvert þvottakerfi.
Þvottakerfum hægt að flýta og
breyta á auðveldan hátt.
Fullkomin viðgerðarþjónusta
— yðar hagur.
heimilistæki sf
HAFNARSTRÆTI 3 — 20455 — SÆTÚN 8 — 1 5655